Bài 4: Nuôi dưỡng, vun đắp những giá trị tử tế

Xử lý nghiêm khắc hành vi bạo lực

Sự việc một nam sinh lớp 7A14, Trường THCS Đại Kim, phường Định Công, Hà Nội mới đây có hành vi bạo lực với cô giáo khiến dư luận không khỏi bàng hoàng, bức xúc, xen lẫn ngậm ngùi đau xót vì trong môi trường giáo dục đầy nhân văn, những hành vi bạo lực, trái với truyền thống “tôn sư trọng đạo” vẫn xảy ra. Theo đó, chỉ vì cô giáo thu món “đồ chơi” sắc nhọn của mình, nam học sinh có thể chất to cao đã kéo tóc, ghìm đầu, quật ngã cô giáo để giành lại. Điều đáng nói, những học sinh khác trong lớp lại vô cảm đứng nhìn bạn có hành vi bạo lực với cô giáo, không ai can ngăn hay hô hào báo động, thậm chí có học sinh còn kéo rèm che lại để bên ngoài không nhìn thấy hành vi vô lễ kia…

Sự việc càng khiến dư luận quan tâm hơn khi nó xảy ra ngay sau thời điểm Thông tư 19/2025/TT-BGDĐT chính thức có hiệu lực, với mục tiêu nhân văn hóa các hình thức kỷ luật học sinh. Theo đó, mức kỷ luật cao nhất trước đây là đình chỉ học đã bị xóa bỏ, thay vào đó, hình thức nặng nhất hiện nay, với cả những hành vi nghiêm trọng, chỉ còn là viết bản kiểm điểm. Điều này khiến cho nhiều thầy cô giáo cũng như dư luận cảm thấy lo ngại bởi khi hình thức kỷ luật ở mức quá nhẹ, học sinh có thể sẽ “nhờn luật”, tiếp tục có những hành vi ứng xử lệch chuẩn trong trường học.

Theo luật sư Nguyễn Văn Tuấn - Giám đốc Công Ty Luật TNHH TGS (Thuộc Đoàn Luật sư TP Hà Nội), để nâng cao hiệu quả phòng chống bạo lực, cần hạ ngưỡng truy cứu trách nhiệm hình sự đối với một số hành vi bạo lực công khai, đặc biệt trong gia đình và môi trường giáo dục. Đồng thời, cần tăng mức xử phạt hành chính với các hành vi bạo lực tại nơi công cộng, hành hung giáo viên - học sinh, hoặc bạo lực gia đình tái phạm. Việc bổ sung các biện pháp giáo dục bắt buộc như tham gia lớp quản lý cảm xúc, lao động công ích hay xin lỗi công khai sẽ góp phần thay đổi hành vi của người vi phạm. Song song với đó, công tác truyền thông và giáo dục pháp luật cũng phải mạnh mẽ hơn, để người dân hiểu rằng mọi hành vi bạo lực đều có thể bị xử lý nghiêm khắc.

Việt Nam đã hình thành hệ thống pháp luật khá đầy đủ nhằm điều chỉnh hành vi bạo lực và ứng xử thiếu văn hóa. Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) quy định rõ các tội xâm phạm sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, gây rối trật tự công cộng, làm nhục hoặc vu khống người khác. Nghị định 144/2021/NĐ-CP xử phạt hành chính đối với hành vi gây rối, hành hung, xúc phạm danh dự, nhân phẩm nơi công cộng. Luật Phòng, chống bạo lực gia đình 2022 và Luật An ninh mạng 2018 điều chỉnh các hành vi bạo lực trong phạm vi gia đình và trên không gian mạng, yêu cầu ngăn chặn, gỡ bỏ thông tin xấu độc. Luật Giáo dục 2019 cùng Bộ Quy tắc ứng xử tại trường học, công sở, nơi công cộng cũng đặt ra tiêu chuẩn hành vi văn minh.

Có thể thấy, dù hệ thống pháp luật đã có khung chế tài cho hành vi bạo lực, nhưng trước thực trạng phức tạp và gia tăng của các vụ việc công khai, mức xử phạt hiện nay vẫn chưa đủ mạnh để ngăn chặn triệt để. Việc sửa đổi, bổ sung quy định pháp luật theo hướng nghiêm khắc hơn, kết hợp giáo dục và phòng ngừa, là cần thiết để bảo vệ môi trường an toàn, văn minh cho cộng đồng.

Bên cạnh chế tài pháp luật, việc lồng ghép giáo dục văn hóa ứng xử trong các môi trường học đường, công sở và cộng đồng là giải pháp lâu dài. Các trường học, cơ quan, tổ chức cần xây dựng và thực thi nghiêm Bộ Quy tắc ứng xử nội bộ, đưa tiêu chí này vào đánh giá thi đua. Những hành vi vi phạm quy tắc ứng xử, đặc biệt trong dịch vụ, du lịch, giao thông công cộng, cần bị xử phạt nghiêm để tạo chuẩn mực ứng xử chung.

“Pháp luật không chỉ đóng vai trò trừng phạt mà còn là công cụ phòng ngừa và giáo dục. Muốn hạn chế bạo lực và xây dựng môi trường ứng xử văn minh, cần kết hợp siết chặt chế tài, nâng cao hiệu quả thực thi và lan tỏa các giá trị văn hóa pháp luật tới từng gia đình, trường học, cơ quan và cộng đồng” - luật sư Nguyễn Văn Tuấn nhìn nhận.

Nhà văn Bùi Ngọc Phúc cũng cho rằng, giáo dục để hình thành nhân cách là một quá trình, trách nhiệm này chia đều cho gia đình cùng nhà trường. Gia đình sát sao và đồng hành cùng con, nhà trường kịp thời trao đổi chia sẻ, chắc chắn các em sẽ khác rất nhiều. Bên cạnh những buổi học chuyên đề, những buổi nói chuyện về bạo lực học đường, các trường học nên mời chuyên gia giáo dục, chuyên gia tâm lý đến nói chuyện để các em hiểu. Đặc biệt, trong giai đoạn tâm sinh lý thay đổi, nên chăng có thêm một số buổi học chuyên đề “quản trị cảm xúc” để các con biết cách làm chủ bản thân, kìm nén những cơn giận dữ bột phát.

Vun đắp văn hóa ứng xử

Theo các chuyên gia, gốc rễ của việc ngăn chặn bạo lực nằm ở văn hóa - ở cách chúng ta nuôi dưỡng, truyền dạy và thực hành các giá trị ứng xử trong đời sống hàng ngày. Trước hết, gia đình phải trở thành “pháo đài” của sự an toàn và nhân ái. Trẻ em cần được lớn lên trong môi trường tôn trọng, nơi mọi xung đột được giải quyết bằng đối thoại, không phải bằng tiếng quát hay đòn roi. Cha mẹ không chỉ dạy con biết nói lời cảm ơn, xin lỗi, mà còn phải làm gương trong việc kiểm soát cảm xúc, biết nhường nhịn và lắng nghe.

Là Thủ đô nghìn năm văn hiến, Thành phố vì hòa bình, việc xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh cũng được TP Hà Nội đặc biệt quan tâm. Từ năm 2017, TP Hà Nội đã ban hành và triển khai thực hiện 2 Quy tắc ứng xử của cán bộ, công chức, viên chức trong các cơ quan TP Hà Nội và Quy tắc ứng xử nơi công cộng. Mục đích của việc này là từng bước xây dựng, hình thành những chuẩn mực văn hóa nhằm điều chỉnh lời nói, thái độ, hành vi của cá nhân, tổ chức nơi công cộng trên địa bàn TP Hà Nội. Đồng thời góp phần giữ gìn và phát triển truyền thống văn hóa tốt đẹp của Thủ đô và đất nước, xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh.

Quy tắc quy định rõ điều mỗi người dân nên làm là tuân thủ, chấp hành các quy định của pháp luật, nội quy, quy tắc nơi công cộng; tôn trọng không gian chung của cộng đồng và ứng xử lịch thiệp, thân thiện, nhã nhặn, đúng mực. Sau 8 năm triển khai thực hiện 2 Quy tắc ứng xử trên đã mang lại những hiệu quả nhất định. Nhiều mô hình ở các cơ quan, đơn vị, trường học, nơi công cộng cho thấy sự chuyển biến rõ nét về ứng xử thanh lịch, văn minh trong cán bộ, công chức, người dân, góp phần định hình văn hóa người Hà Nội trong giai đoạn mới. Tuy nhiên, thực tế nhiều vụ bạo lực xảy ra trong gia đình, trường học, nơi công cộng thời gian qua cho thấy, vẫn cần đẩy mạnh việc thực hiện các quy tắc ứng xử văn hóa trên địa bàn TP.

TS Nguyễn Tùng Lâm - Phó Chủ tịch Hội Khoa học Tâm lý giáo dục Việt Nam cho rằng, cách Hà Nội triển khai các Quy tắc ứng xử là rất đúng hướng. Những nơi công cộng của Hà Nội, ví dụ như phố đi bộ có rất đông người tham gia nhưng chúng ta vẫn bảo đảm an ninh trật tự, đó là một thắng lợi. Tuy nhiên, TS Nguyễn Tùng Lâm cho rằng, cần làm rõ trách nhiệm của mỗi cá nhân khi tham gia vào không gian chung, nhằm ngăn chặn các hành vi bạo lực, xâm hại người khác.

Chuyên gia bình đẳng giới và phòng, chống bạo lực Nguyễn Thị Thúy cũng cho rằng, quy tắc ứng xử thì ở đâu cũng cần. Không chỉ riêng Hà Nội, mà bất cứ địa phương nào cũng cần, bởi mọi công dân đều phải sống và làm việc theo pháp luật. Để xây dựng văn hóa ứng xử văn minh từ gia đình đến ngoài xã hội, không chỉ là trách nhiệm của cơ quan chức năng, mà còn là trách nhiệm của từng người dân. Do đó, cần tăng cường tuyên truyền về phòng chống bạo lực, từ gia đình tới nhà trường và cộng đồng.

Còn theo PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội, một đô thị văn minh phải là nơi mà mỗi người dân cảm thấy an toàn cả về thân thể lẫn tinh thần. Điều đó đòi hỏi sự kết hợp đồng bộ giữa pháp luật nghiêm minh, hạ tầng an ninh hiện đại và một đời sống văn hóa phong phú, lành mạnh. Khi cái đẹp được nuôi dưỡng và bảo vệ, cái xấu sẽ tự khắc bị thu hẹp. “Khi mỗi chúng ta ý thức rằng, một lời nói nhẹ nhàng có thể hóa giải mâu thuẫn, một cử chỉ cảm thông có thể cứu vãn một tình huống căng thẳng, thì bạo lực sẽ không còn đất để nảy mầm” - PGS.TS Bùi Hoài Sơn chia sẻ.

(Còn nữa)

Thiện Quang - Thủy Trúc - Vy Anh