Báo cáo khí nhà kính: “Chiếc chìa khóa” giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí và hội nhập quốc tế

Biến đổi khí hậu là thách thức toàn cầu, và Việt Nam không nằm ngoài xu hướng này. Là một quốc gia dễ bị tổn thương bởi nước biển dâng, thời tiết cực đoan và suy giảm tài nguyên, Việt Nam đã cam kết mạnh mẽ tại COP26 sẽ đạt mức phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.

Báo cáo phát thải khí nhà kính, lợi kép

Để hiện thực hóa cam kết này, việc đo lường và báo cáo phát thải khí nhà kính (KNK) từ các doanh nghiệp là bước đi bắt buộc và cấp thiết. Theo chuyên gia Phạm Việt Anh, Trưởng đại diện Azitech tại Hà Nội, Sáng lập viên Công ty Cổ phần Công nghệ Xanh Việt Nam(XanhVN), đây không phải đơn thuần là các cam kết thuần túy hành chính, nếu lập đúng và đủ báo cáo phát thải KNK giúp doanh nghiệp tăng thêm hiệu quả kinh doanh.

Các đơn vị đã triển khai lập báo cáo phát thải KNK đã giúp doanh nghiệp đánh giá mức độ tác động môi trường từ hoạt động sản xuất, kinh doanh. Xây dựng chiến lược giảm phát thải, tiết kiệm năng lượng, tối ưu chi phí ít nhất 30%. Nâng cao uy tín và khả năng tiếp cận thị trường quốc tế, đặc biệt là các thị trường yêu cầu minh bạch về môi trường như EU, Mỹ. Tuân thủ quy định pháp luật, tránh rủi ro pháp lý và tài chính. Chuyên gia chuyển đổi xanh này cho biết: “Trong bối cảnh kinh tế xanh và phát triển bền vững, việc không báo cáo phát thải KNK của các doanh nghiệp nằm trong diện bắt buộc phải báo cáo, không chỉ là vi phạm pháp luật mà còn là rào cản lớn trong hội nhập quốc tế”.

Ngược lại, nếu không triển khai các đánh giá tác động phát thải KNK, doanh nghiệp nằm trong danh sách bắt buộc sẽ đối diện với rủi ro. Trả lời câu hỏi: Nếu doanh nghiệp không triển khai thì bị chế tài như thế nào? Ông Đặng Huy Đông, Trưởng ban vận động thành lập Hiệp hội Chuyển đổi xanh Việt Nam cho biết:

-Theo Nghị định số 06/2022/NĐ-CP và Thông tư 01/2022/TT-BTNMT, các doanh nghiệp thuộc danh mục phải kiểm kê phát thải KNK mà không thực hiện sẽ bị xử lý vi phạm hành chính. Các chế tài có thể bao gồm: Phạt tiền tùy theo mức độ vi phạm và quy mô doanh nghiệp. Buộc khắc phục hậu quả, như thực hiện kiểm kê bổ sung hoặc công khai thông tin. Đình chỉ hoạt động trong trường hợp vi phạm nghiêm trọng, kéo dài hoặc gây hậu quả lớn đến môi trường. Không được cấp phép đầu tư mới hoặc gia hạn giấy phép nếu không tuân thủ quy định về môi trường.

Chuyên gia quốc tế Phạm Hoài Trung, Trưởng ban Net to Zero 2050 cho biết đây không phải đơn thuần là các cam kết thuần túy hành chính, nếu lập đúng và đủ báo cáo phát thải KNK giúp doanh nghiệp tăng thêm hiệu quả kinh doanh. Trưởng ban Net to Zero 2050 cho biết: Ngoài ra, doanh nghiệp Việt Nam có thể bị từ chối tiếp cận các nguồn vốn xanh, bị loại khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu, hoặc mất cơ hội xuất khẩu nếu không có báo cáo phát thải minh bạch.

Những đơn vị nào bắt buộc phải làm báo cáo?

Theo quy định hiện hành, các đơn vị bắt buộc phải kiểm kê và báo cáo phát thải KNK bao gồm: Các cơ sở sản xuất công nghiệp lớn như điện, xi măng, thép, hóa chất, giấy, dệt may, chế biến thực phẩm. Các doanh nghiệp có mức phát thải từ 3.000 tấn CO₂ tương đương/năm trở lên. Các tổ chức, cơ quan nhà nước quản lý lĩnh vực có liên quan đến phát thải KNK. Các đơn vị tham gia thị trường carbon hoặc có hoạt động liên quan đến tín chỉ carbon. Danh sách cụ thể được Bộ Nông nghiệp và Môi trường công bố định kỳ, và có thể điều chỉnh theo từng giai đoạn.

Công ty TNHH SIS CERT, được ghi nhận là đơn vị đại diện thực hiện kiểm kê khí thải tại Hà Nội. Các nhà máy thuộc khu công nghiệp Bắc Thăng Long, Quang Minh, Phú Nghĩa: Nơi tập trung nhiều cơ sở sản xuất công nghiệp như linh kiện điện tử, dệt may, thực phẩm chế biến là doanh nghiệp bắt buộc phải làm báo cáo. Nói rộng ra còn có Tập đoàn EVN, Petrovietnam, VICEM, Vinatex...

Lộ trình kiểm kê phát thải KNK tại Việt Nam

Theo chuyên gia Phạm Việt Anh, chúng ta đã kết thúc giai đoạn chuẩn bị (2022–2023), khi đã ban hành Nghị định số 06/2022/NĐ-CP và Thông tư 01/2022/TT-BTNMT, quy định về kiểm kê KNK, giảm nhẹ phát thải và phát triển thị trường carbon. Công bố danh mục ban đầu gồm 1. 912 cơ sở phải kiểm kê KNK. Các doanh nghiệp bắt đầu xây dựng hệ thống dữ liệu, đào tạo nhân lực, và tiếp cận phương pháp kiểm kê theo hướng dẫn IPCC.

Hiện chúng ta đang trong giai đoạn triển khai (2024–2025), cập nhật danh mục lên 2. 166 cơ sở theo Quyết định số 13/2024/QĐ-TTg. Các doanh nghiệp thuộc danh mục bắt buộc phải thực hiện kiểm kê và nộp báo cáo định kỳ. Bộ Nông nghiệp và Môi trường tiến hành thẩm định báo cáo, xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về phát thải KNK. Bắt đầu thử nghiệm các cơ chế phân bổ hạn ngạch và tín chỉ carbon.

Hiệp hội Chuyển đổi xanh sắp thành lập sẽ cùng các bộ, ban ngành thúc đẩy giai đoạn mở rộng và tích hợp (2026–2030). Mở rộng đối tượng kiểm kê sang các cơ sở chăn nuôi quy mô lớn, doanh nghiệp xử lý chất thải, giao thông vận tải. Tích hợp kiểm kê KNK vào hệ thống quản lý môi trường doanh nghiệp. Phát triển thị trường carbon nội địa, cho phép mua bán tín chỉ phát thải. Mục tiêu đến năm 2030: giảm 15, 8% phát thải KNK so với kịch bản phát triển thông thường (BAU) bằng nguồn lực trong nước, và 43, 5% nếu có hỗ trợ quốc tế.

Chuyên gia Phạm Hoài Trung cho biết: Giai đoạn đạt Net Zero (2030–2050) chúng ta từng bước loại bỏ các nguồn phát thải lớn, chuyển đổi sang năng lượng tái tạo. Áp dụng công nghệ carbon capture (thu giữ và lưu trữ CO₂). Đến năm 2050: đạt phát thải ròng bằng 0 trên toàn quốc.

Ai có khả năng tư vấn?

Việc kiểm kê và báo cáo phát thải KNK đòi hỏi chuyên môn cao, quy trình phức tạp và tuân thủ các phương pháp quốc tế như IPCC Guidelines. Do đó, doanh nghiệp nên tìm đến các đơn vị tư vấn có năng lực:

Các công ty tư vấn môi trường chuyên nghiệp, có kinh nghiệm trong kiểm kê KNK, lập báo cáo theo chuẩn quốc tế. Các viện nghiên cứu, trường đại học như Đại học Bách Khoa, Đại học Tài nguyên và Môi trường, Cao đẳng Công nghệ Cao Hà Nội, Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu. Các tổ chức quốc tế và phi chính phủ đang hỗ trợ Việt Nam trong chuyển đổi xanh như UNDP, GIZ, WWF. Các đơn vị được Bộ Nông nghiệp và Môi trường cấp phép hoặc công nhận trong lĩnh vực kiểm kê và xác minh phát thải. Việc hợp tác với đơn vị tư vấn không chỉ giúp doanh nghiệp tuân thủ quy định mà còn xây dựng lộ trình giảm phát thải hiệu quả, tiếp cận thị trường carbon và nâng cao năng lực cạnh tranh.