Thị trường đóng băng
Theo ước tính của Công ty Chứng khoán VNDIRECT Research, tổng giá trị phát hành trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) trong quý 4/2022 chỉ đạt 3.619 tỷ đồng, giảm 94,5% so với quý 3/2022 và giảm tới 98,8% so với cùng kỳ năm trước.
Trong đó, hầu hết là trái phiếu phát hành (PHTP) riêng lẻ và không có đợt phát hành trái phiếu công chúng nào. Trong quý 4/2022, Tập đoàn đa ngành, trong đó Tập đoàn Masan trở thành đơn vị chiếm tỷ trọng lớn nhất với 47% tổng giá trị phát hành (GTPH), tương đương 1.700 tỷ đồng.
Các DN bất động sản (BĐS) chiếm tỷ trọng 17,4% tổng giá trị PHTP riêng lẻ, tương đương 630 tỷ đồng. Trong đó tập trung chính vào 3 DN BĐS, bao gồm: Công ty CP Đầu tư Nam Long, Công ty Cổ phần Đầu tư Đức Trung và Công ty Cổ phần Phát triển nhà Bà Rịa – Vũng Tàu. Lãi suất phát hành TPDN của các DN BĐS trong quý 4/2022 có xu hướng tăng so với quý trước, lên mức trung bình 12%/năm.
Các đơn vị tài chính – ngân hàng chỉ có một đợt phát hành đến từ Ngân hàng Thương mại Đầu tư và Phát triển Việt Nam, với 285 tỷ đồng, chiếm 7,9% tổng GTPH trong quý. Lãi suất phát hành của ngân hàng này đạt 8,7%/năm, tăng 2,7% so với lãi suất trung bình các ngân hàng quý trước đó. Các ngành khác chiếm 27,8% tổng giá trị PHTP riêng lẻ trong quý, tương đương 1.005 tỷ đồng, giảm 70,2% so với quý trước. Phát hành lớn nhất có Công ty TNHH Đầu tư và Phát triển Năng lượng Thành Nguyên, Công ty Cổ phần Dược phẩm Tenamyd.
Theo đánh giá của VNDIRECT Research, giá trị PHTP giảm mạnh trong quý 4/2022 đến từ hai nguyên nhân chính: Một là, Nghị định 65/2022/NĐ-CP (NĐ65) của Chính phủ được ban hành vào 16/9/2022 đưa ra những quy định đã thắt chặt cả về phía cung và phía cầu đối với thị trường TPDN.
Hai là, niềm tin của nhà đầu tư đã giảm, sau khi cơ quan quản lý Nhà nước chỉ ra một loạt các sai phạm của DN phát hành.
Cụ thể, thị trường TPDN Việt Nam bùng nổ trong giai đoạn 2020-2021, tuy nhiên những rủi ro đầu tư đã bộc lộ qua một số sai phạm xảy ra đầu năm 2022. Điều này khiến nhà đầu tư suy giảm niềm tin vào kênh dẫn vốn quan trọng này. NĐ65 đặt ra các điều kiện và yêu cầu nghiêm ngặt hơn đối với việc PHTP riêng lẻ.
Cụ thể, tổ chức phát hành được phép cơ cấu lại nợ song vẫn phải đảm đúng mục đích sử dụng theo phương án phát hành. Xếp hạng tín nhiệm được yêu cầu bắt buộc trong một số trường hợp nhất định. Chẳng hạn, tổng giá trị trái phiếu vượt quá một ngưỡng hoặc tỷ lệ trái phiếu/vốn chủ sở hữu vượt quá một tỷ lệ nhất định.
Ngoài ra, NĐ65 nâng cao những tiêu chí công nhận nhà đầu tư (NĐT) chuyên nghiệp khi thời gian gần đây nhiều NĐT đã bị thiệt hại do thực hiện các khoản đầu tư TPDN có rủi ro cao và không có đánh giá cẩn thận.
Tính chung, thị trường TPDN năm 2022 có tổng GTPH giảm 64% so với cùng kỳ, chỉ đạt 269.733 tỷ đồng. Trong đó, trái phiếu phát hành riêng lẻ chiếm 97%, đạt 261.934 tỷ đồng; phát hành ra công chúng đạt 7.799 tỷ đồng. Ngành tài chính – ngân hàng là nhóm ngành dẫn đầu, chiếm 56% tổng GTPH năm 2022 đạt 151.141 tỷ đồng, giảm 45% so với cùng kỳ. Nhóm BĐS ghi nhận mức sụt giảm 79%, chỉ đạt 62.310 tỷ đồng, chiếm 23% tổng GTPH.
Triển vọng thị trường trái phiếu doanh nghiệp năm 2023
Áp lực trái phiếu đáo hạn dự báo bắt đầu hạ “nhiệt” trong quý 1/2023 và tăng mạnh trở lại trong quý 2 và quý 3/2023. Theo VNDIRECT Research ước tính, tổng giá trị TPDN riêng lẻ đáo hạn trong quý 1/2023 sẽ giảm 40,3% so với quý 4/2022, đạt 30.655 tỷ đồng, nhưng vẫn tăng khoảng 246,7% so với cùng kỳ năm trước.
Áp lực đáo hạn sẽ tăng mạnh trong quý 2 và quý 3 năm 2023 với giá trị lần lượt đạt 93.139 tỷ đồng, tăng 203,8% so với quý trước và tăng 169% so với cùng kỳ, 89.488 tỷ đồng tăng 49,9% so với cùng kỳ.
Sau giai đoạn thách thức này, giá trị đáo hạn (GTĐH) trong quý 4/2023 sẽ hạ “nhiệt” giảm 33,4% so với quý trước, về mức 59.571 tỷ đồng và tăng 16% so với cùng kỳ. VNDIRECT Research ước tính, năm 2023 giá trị đáo hạn TPDN sẽ đạt khoảng 272.853 tỷ đồng, tăng 76,6% năm 2022. Tỷ lệ TPDN đáo hạn của ngành BĐS, tài chính – ngân hàng, ngành khác lần lượt là 37,6%, 37% và 25,5%.
Những con số thống kê của VNDIRECT Research được tính từ các đợt phát hành TPDN riêng lẻ từ năm 2019 tới nay và đã bao gồm các DN phát hành đã thực hiện mua lại trái phiếu trước thời gian đáo hạn. Trong năm 2023, BĐS là nhóm ngành chiếm tỷ trọng GTĐH lớn nhất với 37,6% tổng GTĐH trái phiếu riếng lẻ trong năm, tương đương 102.570tỷ đồng, tăng 76% so với cùng kỳ.
Các DN BĐS có GTĐH cao nhất trong 2023 bao gồm Tập đoàn Đầu tư Địa ốc NOVALAND; Công ty CP Saigon Glory; Công ty TNHH Phát triển BĐS An Khang. Tài chính – Ngân hàng là nhóm ngành chiếm tỷ trọng lớn thứ hai với 37% tổng GTĐH trong 2023, tương đương 100.824 tỷ đồng, tăng 55% so với cùng kỳ.
Các tổ chức tài chính có GTĐH cao nhất trong 2023 gồm Ngân hàng TMCP Việt Nam Thịnh Vượng; Ngân hàng TMCP Bưu điện Liên Việt. Các ngành khác chiếm 25,5% tổng giá trị TPDN riêng lẻ đáo hạn trong 2023, đạt 69.459 tỷ đồng, tăng 122,4% so với cùng kỳ. Trong đó, Công ty CP Xây dựng Kiến Hưng Thịnh và CTCP Đầu tư Xây dựng Tường Khải.
Thị trường TPDN đóng vai trò quan trọng trong việc dẫn vốn dài hạn vào nền kinh tế. Mặc dù vậy, với sự bùng nổ PHTP trong giai đoạn 2019 – 2021, tổng giá trị trái phiếu riêng lẻ đáo hạn năm 2023 ước tính khoảng 272.853 tỷ đồng, tăng 76,6% so với cùng kỳ.
Trong đó, BĐS và tài chính - ngân hàng lần lượt chiếm 38% và 37%. Trong bối cảnh chính sách tiền tệ thắt chặt, chi phí tài chính gia tăng và thắt chặt PHTP, một số tổ chức phát hành có ít cơ hội tiếp cận nguồn vốn nhằm tái cơ cấu tài chính và đáp ứng nghĩa vụ nợ ngắn hạn.
Rủi ro về khả năng thanh toán tập trung ở một số lĩnh vực có tỷ lệ đòn bẩy cao và hay biến động theo chu kỳ như BĐS. Những lo ngại về năng lực thanh toán ngày càng tăng khi một số vụ bắt giữ liên quan đến các vi phạm trong phát hành TPDN và sử dụng vốn không đúng mục đích của một số nhà phát triển BĐS.
Niềm tin của NĐT cá nhân vào TPDN đã suy giảm xuống mức rất thấp, thể hiện thông qua việc nhiều NĐT đã vội vàng bán trái phiếu của bất kỳ tổ chức phát hành nào bằng mọi giá để thu tiền mặt. Trong khi đó, NĐT cá nhân chiếm khoảng 1/3 khối lượng giao dịch TPDN.
Hiện các cơ quan chức năng đã nhận thấy những bất cập trong NĐ65. Các cơ quan chức năng đã ban hành NĐ65 sửa đổi và đang trong giai đoạn trình Chính phủ. Cả NĐT và chuyên gia đang kỳ vọng, NĐ65 sửa đổi sẽ có nhiều điểm phù hợp với thực tế của thị trường hơn.
Trong bối cảnh chi phí tài chính gia tăng, lực cầu nội địa yếu đi, thị trường BĐS trầm lắng, các DN đang có xu hướng hoãn, hoặc hủy kế hoạch mở rộng kinh doanh, dẫn đến giảm nhu cầu vốn.
Nhận định của VNDIRECT Research, thị trường TPDN sẽ tiếp tục trầm lắng trong nửa đầu năm 2023. Khối lượng phát hành sẽ phục hồi đáng kể trong nửa cuối năm 2023 từ mức nền thấp của 2022, nhờ lợi nhuận của DN khởi sắc hơn, lãi suất ổn định và cơ chế thị trường tốt hơn.
