Bảo vệ dữ liệu: Phòng tuyến sống còn trong thời đại số
Kinhtedothi - Trong thời đại số, dữ liệu cá nhân trở thành tài sản quý giá nhưng cũng mong manh hơn bao giờ hết. Khi thông tin từ tên tuổi, trường học đến tài khoản ngân hàng có thể bị khai thác chỉ trong tích tắc, nguy cơ trở thành nạn nhân lừa đảo không còn xa vời mà đang hiện hữu với mọi người dùng Internet, từ học sinh, sinh viên đến người lao động và cán bộ công chức.
Không gian số nhiều cạm bẫy, bảo vệ dữ liệu trở thành phòng tuyến sống còn. Ảnh: Phạm Hùng.
Trong bối cảnh ấy, Việt Nam bước vào cuộc đua toàn cầu xây dựng miễn dịch số, với mục tiêu siết chặt kỷ luật dữ liệu và tạo môi trường số an toàn, đáng tin cậy cho người dân.
Quyền riêng tư trước làn sóng dữ liệu độc hại và cuộc siết chặt pháp lý
Từ đời sống học đường đến các nền tảng trực tuyến phổ biến, nạn lộ lọt dữ liệu đã trở thành bóng mờ đeo bám người dùng. Câu chuyện một nam sinh suýt trở thành nạn nhân của kịch bản giả bắt cóc trực tuyến cho thấy dữ liệu bị khai thác tinh vi đến mức nào. Kẻ lừa đảo nắm rõ tên tuổi, trường lớp và thậm chí cả tên thật của thầy cô trong trường. Khi thông tin khớp đến từng chi tiết, cơ chế cảnh giác bị đánh gục bởi nỗi lo lắng và sự ám ảnh rằng chỉ cơ quan chức năng mới có thể biết điều đó.
Theo chuyên gia an ninh mạng Vũ Ngọc Sơn thuộc Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia, dữ liệu lộ lọt đang là nguyên nhân then chốt thúc đẩy các vụ lừa đảo tinh vi. Ông cho rằng nếu không siết chặt bảo vệ dữ liệu, tội phạm sẽ tiếp tục dựa vào thông tin cá nhân để chiếm đoạt niềm tin và tài sản của người dân.
Các con số hiện lên như hồi chuông cảnh báo. Năm 2024, khoảng 14,5 triệu tài khoản tại Việt Nam bị rò rỉ dữ liệu. Còn trong nửa đầu năm nay, Bộ Công an đã phát hiện và xử lý 56 vụ việc mua bán trái phép dữ liệu cá nhân với quy mô lên tới hơn 110 triệu bản ghi thông tin người dùng. Một hệ sinh thái mua bán dữ liệu ngầm đang hoạt động với quy mô công nghiệp, đặt người dùng trước rủi ro thường trực.
Không chỉ đánh cắp thông tin, nhiều đối tượng còn tạo bản sao số của nạn nhân để mạo danh, lừa đảo người thân và bạn bè. Khi danh tính bị chiếm dụng, niềm tin bị xâm phạm, hậu quả không chỉ nằm ở tài chính mà còn là cú sốc tâm lý, đặc biệt đối với nhóm học sinh, sinh viên vốn nhạy cảm và thiếu trải nghiệm phòng vệ trên không gian mạng.
Các chuyên gia tâm lý nhận định, chỉ một khoảnh khắc để cảm xúc lấn át lý trí và thiếu tư duy phản biện, bất kỳ ai cũng có thể trở thành nạn nhân. Dữ liệu mất đi chính là lá chắn tinh thần bị rút bỏ trước những mưu đồ tinh vi.
Để khắc phục khoảng trống bảo vệ dữ liệu, Quốc hội đã thông qua Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân, có hiệu lực từ ngày 01/01/2026. Lần đầu tiên, một hệ thống khung pháp lý toàn diện về dữ liệu cá nhân được thiết lập, phân định rõ dữ liệu cơ bản và dữ liệu nhạy cảm, đặt ra nguyên tắc xử lý nghiêm ngặt và nghiêm cấm mua bán trái phép.
Luật trao cho công dân bộ quyền pháp lý đầy đủ, từ quyền được biết, quyền đồng ý, quyền truy cập hay chỉnh sửa cho tới quyền yêu cầu xóa dữ liệu và khiếu nại vi phạm quyền riêng tư.
Không chỉ dừng ở việc ban hành luật, việc thực thi cũng được đặt trọng tâm. Các chiến dịch tuyên truyền và chương trình nâng cao nhận thức an toàn số được triển khai rộng rãi, nhằm giúp từng người dân chủ động bảo vệ thông tin của chính mình.
Doanh nghiệp chủ động xây “lá chắn miễn dịch số”
Bảo vệ dữ liệu cá nhân. Ảnh minh họa.
Trước khi Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân có hiệu lực, nhiều doanh nghiệp công nghệ đã đi trước để xây dựng hệ thống phòng thủ dữ liệu. Một doanh nghiệp nhà thông minh cho biết, dữ liệu sinh trắc học chỉ phục vụ mục đích vận hành sản phẩm và không được chia sẻ cho bên thứ ba, coi bảo mật là lời cam kết giữ niềm tin khách hàng.
Trong công tác ứng phó sự cố an ninh mạng, tinh thần chủ động được thể hiện rõ. Bà Đinh Thị Thúy, Phó Chủ tịch Hội đồng quản trị Tập đoàn Misa cho biết, đơn vị tổ chức diễn tập tấn công mạng định kỳ để kịp thời phát hiện lỗ hổng và huy động đội ngũ chuyên gia xử lý ngay lập tức nếu xảy ra sự cố. Theo bà Thúy, phản ứng nhanh là yếu tố quyết định để hạn chế tổn thất và bảo vệ người dùng.
Song song đó, một hướng đi chiến lược khác là thúc đẩy quản trị danh tính số. Ông Nguyễn Phú Dũng, Phó Viện trưởng Viện Khoa học dữ liệu thuộc Hiệp hội Dữ liệu Quốc gia cho biết, nền tảng định danh số cho phép người dân tự lưu trữ dữ liệu cá nhân trên thiết bị của mình và chỉ chia sẻ khi tự nguyện. Dữ liệu được xác thực minh bạch, bảo đảm tính bất biến và an toàn, trao lại quyền chủ động cho chính chủ thể thông tin.
Ở góc độ quốc tế, xu hướng siết quản lý dữ liệu trở thành chuẩn mực. EU đặt ra tiêu chuẩn vàng với GDPR (khung pháp lý về bảo vệ dữ liệu), phạt Meta 1,2 tỷ Euro và TikTok 345 triệu Euro vì các lỗi vi phạm. Mỹ áp dụng mô hình luật theo bang với đạo luật bảo vệ người tiêu dùng CCPA tại California, còn Trung Quốc thực thi Luật Bảo vệ Thông tin Cá nhân PIPL với mức phạt nặng và thậm chí phạt tù cho sai phạm nghiêm trọng… Từ những bài học đó, Việt Nam cũng chuyển mình theo xu hướng này, đặt quyền riêng tư số vào vị trí trọng tâm trong phát triển số.
Bảo vệ dữ liệu không còn chỉ là khóa cửa phòng kẻ gian, mà là kiến tạo hệ miễn dịch số của quốc gia. Khi từng người dân hiểu giá trị thông tin của mình, doanh nghiệp coi an toàn dữ liệu là danh dự và cơ quan chức năng thực thi nghiêm minh, Việt Nam sẽ xây được không gian số an toàn, bền vững và đầy cơ hội.
