Bất an với rau bẩn

Có lẽ chưa bao giờ chuyện ăn sạch, uống sạch với gần 90 triệu người dân Việt lại nan giải, trở thành vấn đề “nóng” như hiện nay.

Lo chồng lo

Số liệu khảo sát của Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn (IPSARD) cho thấy, hiện có tới 73% người bán rau tại Hà Nội không thể phân biệt được rau bẩn và rau an toàn, tỷ lệ này ở người mua lên tới 95%. Theo nhiều chuyên gia y tế, hiện một bộ phận người trồng rau trên địa bàn Hà Nội vì lợi nhuận nên không ngần ngại dùng chất kích thích để rau phát triển mạnh, lá xanh mướt, rút ngắn thời gian thu hoạch. Họ bỏ qua thời gian cách ly bắt buộc đối với rau sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, chất kích thích. Hậu quả của việc này khiến không chỉ người trồng rau gánh chịu (do tiếp xúc quá nhiều với hóa chất) mà còn ảnh hưởng đến hàng triệu người tiêu dùng khác.

Mua bán rau an toàn tại siêu thị Hapro. Ảnh: Tiến Anh

Qua tìm hiểu của phóng viên, hiện trong công đoạn trồng rau, người nông dân quá lạm dụng phân bón cho rau, đặc biệt là việc bón đạm (nitrat) với liều lượng quá lớn so với giới hạn cho phép theo quy định. Bên cạnh đó là tình trạng người nông dân sử dụng nước ô nhiễm nặng tưới rau hay trồng rau trên nguồn nước ô nhiễm. Chưa kể, nhiều hộ gia đình còn sử dụng phân tươi để bón rau xanh.

Công bố mới đây của Cục ATTP (Bộ Y tế) cho thấy, trong số 120 mẫu rau được cơ quan này giám sát có tới 40 mẫu có hàm lượng thuốc bảo vệ thực vật vượt ngưỡng cho phép. Trao đổi với phóng viên, ông Lâm Quốc Hùng - Trưởng Phòng Giám sát ngộ độc thực phẩm, Cục ATTP cho biết, vừa qua, cơ quan này đã lấy nhiều mẫu rau tại 150 quầy kinh doanh ở 6 chợ đầu mối tại Hà Nội để phân tích, bao gồm chợ Dịch Vọng Hậu, Minh Khai, La Khê, Long Biên, chợ đầu mối Đền Lừ, chợ đêm Hợp tác xã Văn Quán. Kết quả cho thấy, 13/120 mẫu xét nghiệm định lượng xác định có tồn dư hóa chất Carbofuran (thuốc sâu hữu cơ, gây độc với con người) vượt giới hạn cho phép (chiếm 10,83%); 12/120 mẫu (10%) có tồn dư hóa chất Cypermethrin (thuốc trừ sâu diệt ruồi, muỗi, kiến gián, có hại với sức khỏe con người); có 9/120 mẫu rau tồn dư cùng lúc cả hai loại hóa chất trên (chiếm 7,5%).

Cũng theo ông Hùng, trong số 40 mẫu có tồn dư thuốc bảo vệ thực vật, có 14/40 là rau muống; 21/40 là rau ngót và 5/40 mẫu rau mồng tơi.

Mạnh tay xử lý sai phạm

Người tiêu dùng khi sử dụng phải những loại rau, củ nhiễm hóa chất độc hại vượt ngưỡng cho phép có thể khiến cơ thể ngộ độc tức thời hoặc tích tụ trong cơ thể gây rối loạn thần kinh trung ương, nhức đầu, nôn mửa, mất ngủ, giảm trí nhớ, ở mức độ nặng hơn có thể tổn thương thần kinh ngoại biên dẫn tới liệt, trường hợp nặng có thể tử vong. Đó còn chưa kể, việc sử dụng rau, củ nhiễm hóa chất sẽ rất nguy hiểm với các nhóm đối tượng như trẻ em, phụ nữ mang thai, phụ nữ cho con bú, người mới ốm dậy, người mắc các bệnh mạn tính...

Thực tế cho thấy, dù Bộ NN&PTNT có quy định bón phân, phun thuốc vào thời điểm nào và thời gian thu hoạch nhưng vì lợi nhuận, không phải người trồng rau nào cũng thực hiện được. Hiện, nhiều nước trên thế giới quy định rõ ràng nồng độ, tỷ lệ thuốc bảo vệ thực vật cho phép trong rau củ quả ở mức nào đó, khi cơ quan chức năng lấy mẫu bất kỳ, nếu vượt mức cho phép, chính quyền khu vực đó sẽ xử phạt rất nặng hoặc cấm sản xuất. Với chế tài nghiêm như vậy nên cả người sản xuất và hộ kinh doanh đều không dám làm trái quy định, nhưng hiện nước ta chưa làm tốt việc này, nên người dân chưa nghiêm túc thực hiện. Vì vậy, đảm bảo ATTP vẫn còn là mối lo dài.

Cách chọn rau an toàn

Rau bẩn đang lan tràn trên thị trường khiến người tiêu dùng loay hoay không nhận biết được đâu là rau sạch, đâu là rau nhiễm hóa chất. Hướng dẫn cách chọn rau an toàn, ông Lâm Quốc Hùng - Trưởng phòng giám sát ngộ độc thực phẩm, Cục ATTP khuyến cáo, người dân nên sử dụng các loại rau phù hợp theo mùa, hạn chế ăn rau, củ trái mùa. Nên chọn rau tươi, không dập nát, không có mùi lạ, căn cứ vào màu sắc của rau, như rau ngót, nếu rau xanh mơn mởn, mùi của rau không còn thơm, nồng và không có độ nhớt dính tay thì chứng tỏ rau có vấn đề.

Hay như cà chua, người dân nên chọn quả có chỗ vàng chỗ đỏ vì như vậy là cà chua được chín tự nhiên. Bên cạnh đó, để bớt rủi ro, người dân nên mua tại các cửa hàng rau an toàn, các cơ sở cung cấp rau theo hợp đồng hoặc các quầy bán rau cố định có cam kết bảo đảm an toàn; tại cửa hàng đã có kiểm tra của các cơ quan chức năng cấp chứng nhận rau sạch an toàn. “Khi chế biến rau, người dân nên rửa rau dưới vòi nước sạch nhiều lần, như vậy sẽ bào mòn, tẩy rửa những tồn dư hóa chất bám vào bề mặt rau. Sau đó ngâm rau củ bằng nước sạch pha chút muối loãng nhằm làm bão hòa lượng hóa chất (nếu có) còn tồn dư trong rau củ” - ông Hùng khuyến cáo.

Còn theo ông Nguyễn Duy Thịnh - Viện Công nghệ sinh học và thực phẩm, ĐH Bách Khoa Hà Nội cho rằng, hiện thói quen ăn rau của người Việt Nam không tốt khi đa phần rau đã được nấu chín, khi đó chất dinh dưỡng trong rau xanh không còn đáng là bao. “Trong khi lượng chất dinh dưỡng trong rau sống cao gấp 10 lần rau đã qua chế biến, nhưng trong điều kiện vệ sinh môi trường, nguồn nước, nhiều nguồn nước bị ô nhiễm nặng, việc ăn rau sống thay rau đã qua chế biến sẽ khó thực hiện. Tuy nhiên, nếu gia đình nào có điều kiện trồng rau sạch thì nên thường xuyên sử dụng rau sống” - ông Thịnh nói.

Rất khó quản?
Không thể phủ nhận việc cơ quan chức năng đã tích cực triển khai nhiều biện pháp quản lý nhằm mục tiêu mang lại cho gần 90 triệu người dân Việt có bữa cơm an toàn, song có thể thấy rằng, hiện công tác này vẫn quá nhiều bất cập. Theo ông Huỳnh Quang Đấu - Phó Chủ tịch Hiệp hội rau quả Việt Nam, muốn quản chặt ATTP, cụ thể là chất lượng rau, trước tiên phải quản lý thuốc bảo vệ thực vật và những hóa chất sử dụng trong chế biến. Bên cạnh đó, để đảm bảo ATTP trên từng sản phẩm, Chính phủ cần đầu tư cho các bộ cũng như các địa phương công nghệ để xác định chất lượng sản phẩm. “Hiện, DN có sản phẩm muốn được kiểm dịch, khi đưa mẫu sang Cục Kiểm dịch (Bộ NN&PTNT) kiểm dịch không ra, phải mang sang tỉnh khác, thậm chí ra nước ngoài để xác định, bởi chúng ta không có đủ công nghệ” - ông Đấu thông tin thêm.
Còn theo ông Lâm Quốc Hùng, hiện hành lang pháp lý, cơ sở chặt chẽ nhất, nghiêm minh nhất để xử lý những đối tượng vi phạm sử dụng chất cấm trong thực phẩm, trong đó có rau xanh vẫn chưa hoàn thiện. Hầu hết chỉ xử phạt hành chính, mà mức xử phạt không đủ sức răn đe đối với những cơ sở vi phạm. Riêng ông Trần Văn Châu - Trưởng phòng Công tác thanh tra, Cục ATTP lại cho rằng, khó khăn trong quản lý thực phẩm, trong đó có sản phẩm rau xanh, củ quả là lực lượng thanh tra mỏng, nên hiệu quả quản lý chưa cao, trong khi địa bàn rộng, tính chất các vụ việc ngày càng phức tạp.

Ông Nguyễn Thanh Phong - Cục trưởng Cục ATTP - Bộ Y tế

Rất cần lương tâm của người kinh doanh
Để người dân được sử dụng rau sạch, vai trò của người kinh doanh rau rất quan trọng. Qua thực tế thanh, kiểm tra cơ sở kinh doanh rau vừa qua, chúng tôi nhận thấy, cơ sở kinh doanh rau nào mà chủ kinh doanh bằng cảm quan của mình nhận biết đây là rau đạt chất lượng, rau đó khi kiểm tra, tỷ lệ tồn dư thuốc bảo vệ thực vật giảm và ngược lại. Do vậy thời gian tới, Cục ATTP sẽ tuyên truyền sâu rộng về vai trò của người kinh doanh rau, nhấn mạnh tầm quan trọng trong quan sát, đánh giá ban đầu của đội ngũ này trước khi rau được lưu hành trong các chợ, sạp hàng và tới tay người tiêu dùng.
Ngoài ra, để kiểm soát tốt hơn nguồn rau quả đang lưu thông, một số địa phương dự kiến trang bị dụng cụ test nhanh để phát hiện hóa chất tồn dư trong thực phẩm, rau quả. Tuy nhiên với các test nhanh thì chỉ cho phép nhận diện, sàng lọc một số hóa chất, chứ không xác định được ngưỡng an toàn trong thực phẩm, rau. Để đảm bảo chất lượng rau an toàn thì cốt lõi vẫn phải kiểm soát từ nguồn trồng, chăm bón, thu hoạch theo quy trình.

Ông Nguyễn Duy Thịnh - Viện Công nghệ Sinh học và Thực phẩm, ĐH Bách Khoa Hà Nội