Biến đổi khí hậu và những hệ lụy nhãn tiền

Thiên nhiên ngày càng khắc nghiệt

Đầu tháng 8/2025, Hà Nội đã trải qua đợt nắng nóng khủng khiếp. Ngày 4/8, trạm khí tượng Láng đo được nhiệt độ lên tới 40,3°C, phá vỡ kỷ lục mọi thời đại trong tháng 8 tại trạm này và nhiều trạm khác tại Hà Nội cũng vượt 39°C. Tại các khu vực như Hà Đông, Ba Vì, Sơn Tây và Hoài Đức, nhiệt độ dao động từ 39 – 40°C, trong khi tại Phủ Lý (Ninh Bình) ghi nhận 40,2°C. Thực tế bên ngoài trời, nơi có nhiều bê tông và đường nhựa, nhiệt độ cảm nhận có thể cao hơn khoảng 2 – 4°C, đẩy Hà Nội vào trạng thái “chảo lửa” giữa mùa hè.

Theo ông Nguyễn Văn Hưởng – Trưởng phòng Dự báo thời tiết, Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn quốc gia, khu vực Bắc Bộ có đến 20 trạm khí tượng ghi nhận mức nhiệt độ cao nhất trong lịch sử tháng 8 từng đo được. Đợt nắng nóng này, dù không phải là mức cao nhất từng xuất hiện trong mùa hè (thường xảy ra vào tháng 6 hoặc 7), nhưng đối với thời điểm tháng 8 thì là hiện tượng cực đoan và đáng báo động. Độ ẩm tại Hà Nội vào lúc 13h ngày 4/8 chỉ còn khoảng 47–52%, tạo cảm giác khô rát và khó chịu rõ rệt. Người dân phải chống chịu giữa nắng gay gắt kéo dài cả ngày, trong khi nhu cầu sử dụng điện sinh hoạt tăng vọt để duy trì các thiết bị làm mát cũng chạm mức kỷ lục.

Trong khi đó, miền Trung và ven biển lại oằn mình chống chọi với những đợt mưa dữ dội do bão Wutip gây ra. Hàng ngàn ngôi nhà bị ngập sâu trong nước, hàng trăm hecta hoa màu bị hư hại và hàng chục nghìn người phải sơ tán. Trước đó không lâu, siêu bão Yagi đổ bộ vào nước ta hồi tháng 9/2024 cũng gây thiệt hại ước tính hơn 83.000 tỷ đồng và ảnh hưởng đến gần 4 triệu người dân. Đây là một trong những cơn bão gây thiệt hại lớn nhất trong lịch sử khí tượng hiện đại của Việt Nam. Tại vùng Đồng bằng sông Cửu Long, xâm nhập mặn đang lan rộng hơn bao giờ hết, khiến hàng chục nghìn hecta lúa bị mất trắng. Cùng với đó, thời tiết bất thường gây ảnh hưởng đến lịch gieo trồng, năng suất lao động và tính ổn định của nguồn nước sinh hoạt tại nhiều vùng nông thôn.

Chuẩn bị sẵn kịch bản ứng phó

Theo các chuyên gia, nguyên nhân sâu xa của những hiện tượng thời tiết cực đoan chính là sự nóng lên toàn cầu. Các chuyên gia khí tượng thủy văn tại Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu – nhận định, nhiệt độ trung bình của Việt Nam đã tăng khoảng 0,5 – 0,7 độ C trong vòng 50 năm qua. Nước biển ấm lên khiến bão hình thành nhiều hơn, mạnh hơn và khó dự đoán hơn. Bên cạnh đó, sự sụt giảm lượng mưa trong mùa khô và lượng nước từ thượng nguồn sông Mekong không ổn định đã làm trầm trọng thêm tình trạng hạn hán, thiếu nước sinh hoạt và xâm nhập mặn ở miền Tây. Việc đô thị hóa nhanh và thiếu quy hoạch xanh cũng khiến nhiều thành phố “nóng hơn, ngộp hơn” trong những ngày thời tiết cực đoan. Việt Nam, dù phát thải thấp hơn nhiều nước công nghiệp, nhưng lại là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nghiêm trọng nhất từ biến đổi khí hậu. Điều này đặt ra yêu cầu cấp bách về thích ứng, giảm thiểu rủi ro và đầu tư bền vững cho các cộng đồng dễ bị tổn thương.

Trước hàng loạt nguy cơ hiện hữu, giới chuyên gia kêu gọi cần một chiến lược tổng thể và dài hạn để ứng phó. Trước hết, hệ thống cảnh báo thiên tai cần được nâng cấp, đưa công nghệ AI và dữ liệu vệ tinh vào dự báo thời tiết để cảnh báo sớm và kịp thời. Các địa phương có nguy cơ cao cần có kịch bản sơ tán dân cư, quy hoạch lại vùng dân cư an toàn. Bên cạnh đó, chúng ta cần đầu tư bài bản cho hạ tầng chống lũ, hệ thống đê điều, trạm bơm nước, đồng thời hỗ trợ nông dân chuyển đổi giống cây trồng thích ứng hạn – mặn. Chính phủ cũng cần đẩy mạnh chính sách bảo hiểm nông nghiệp, bảo hiểm thiên tai nhằm giảm thiểu thiệt hại cho người dân. Đặc biệt, theo cán bộ Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) tại Việt Nam – thì việc giảm phát thải khí nhà kính là “chìa khóa căn bản để giải quyết gốc rễ vấn đề. Việt Nam cần cam kết mạnh mẽ hơn trong việc phát triển năng lượng tái tạo, giảm phụ thuộc vào than đá và khuyến khích giao thông công cộng xanh.

Trong khuôn khổ Kế hoạch hành động thích ứng quốc gia (NAP) giai đoạn 2021–2030, Chính phủ cũng đặt mục tiêu xây dựng 63 kế hoạch hành động cấp tỉnh về thích ứng biến đổi khí hậu, nâng cao năng lực cán bộ và thúc đẩy hợp tác quốc tế về dữ liệu và công nghệ chống chịu. Một điểm nhấn đáng chú ý trong các giải pháp dài hạn là việc cập nhật và hoàn thiện Kịch bản biến đổi khí hậu cho Việt Nam năm 2025, do Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi Khí hậu phối hợp cùng Cục Biến đổi khí hậu và Cơ quan Khí tượng Hoàng gia Anh thực hiện.

Đây là bản cập nhật toàn diện từ kịch bản năm 2020, sử dụng các mô hình khí hậu tiên tiến nhất (CMIP6 và CPM), có độ phân giải cao từ 4–10 km, giúp mô phỏng chi tiết hơn các hiện tượng cực đoan như mưa lớn, dông lốc, nắng nóng kéo dài, hay nước biển dâng tại từng vùng cụ thể. Phát biểu tại Hội thảo tham vấn kịch bản biển đổi khí hậu cho Việt Nam, mới được tổ chức vào đầu tháng 7/2025 vừa qua, PGS.TS Phạm Thị Thanh Ngà – Viện trưởng Viện Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu – nhấn mạnh: “Kịch bản 2025 sẽ không chỉ là tài liệu tham khảo khoa học mà còn được thiết kế để đảm bảo tính ứng dụng cao trong công tác quản lý từ trung ương tới địa phương.” Kịch bản mới tích hợp công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu vệ tinh và dự báo mô hình vi khí hậu để hỗ trợ các tỉnh, thành xây dựng quy hoạch, quản lý rủi ro và điều chỉnh hạ tầng thích ứng.

TS Trương Bá Kiên, chuyên gia xây dựng kịch bản cho biết: “Chúng tôi hướng tới mô hình kịch bản khí hậu mở – nơi các bộ ngành, doanh nghiệp, trường đại học đều có thể truy cập, sử dụng, và cập nhật theo thời gian thực.” Điều này đặc biệt quan trọng khi các hiện tượng thời tiết cực đoan ngày càng khó dự đoán và biến đổi khí hậu đang ảnh hưởng không đồng đều đến từng khu vực – từ miền núi đến vùng ven biển, từ nông thôn đến đô thị. Bản kịch bản này sẽ là căn cứ khoa học và pháp lý cho việc xây dựng quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội, quy hoạch đô thị và kế hoạch đầu tư công, đồng thời hỗ trợ đánh giá rủi ro khí hậu trong các lĩnh vực như giao thông, nông nghiệp, y tế và năng lượng.