Bộ sách giáo khoa thống nhất: bài toán về chất lượng và tiến độ

Chủ trương đúng đắn

Nghị quyết số 71-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo đặt ra yêu cầu sử dụng một bộ SGK thống nhất toàn quốc. Đây là quyết định đúng đắn, có ý nghĩa lâu dài, ảnh hưởng đến tương lai của giáo dục Việt Nam. TS Đặng Tự Ân - Giám đốc Quỹ Hỗ trợ đổi mới giáo dục Việt Nam cho biết, điểm b, Điều 32 Luật Giáo dục 2019 hiện hành quy định "Mỗi môn học có một hoặc một số bộ SGK”. Như vậy, việc dùng chung một bộ SGK không phá hỏng Chương trình giáo dục phổ thông 2018 và không vi phạm Luật Giáo dục hiện hành mà chỉ là chuyển từ việc sử dụng 3 bộ SGK như hiện tại, thành một bộ sách thống nhất.

Theo Ủy viên Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga, việc chuyển từ chủ trương dùng nhiều bộ SGK về một bộ SGK thống nhất nhằm khắc phục những hạn chế, bất cập đã bộc lộ trong thời gian qua. Việc này cũng hướng tới mục tiêu quan trọng hơn, đó là bảo đảm tính thống nhất trong hệ giá trị, chuẩn kiến thức, kỹ năng cho các thế hệ học sinh Việt Nam, tạo nền tảng vững chắc, sự công bằng trong giáo dục; là bước ngoặt thể hiện rõ quan điểm của Đảng ta: giáo dục góp phần củng cố sự đồng thuận xã hội, xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện; không có chênh lệch quá lớn về nội dung, chất lượng học tập giữa các địa phương.

Chị Ngô Thị Hòa, phường Láng, TP Hà Nội, một phụ huynh học sinh bày tỏ: “Tôi tin chắc rằng, chủ trương dùng chung một bộ SGK sẽ nhận được sự ủng hộ của tất cả người dân, bởi lẽ, việc này mang lại lợi ích lâu dài. Nếu sử dụng một bộ SGK, sách sẽ được tái sử dụng; tạo thuận lợi cho nhiều mặt, nhiều đối tượng; học sinh sẽ dễ giao lưu, trao đổi, thống nhất với nhau, không phân biệt khu vực, vùng miền…”.

Ủy viên Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga chia sẻ thêm, mặc dù một chương trình nhiều bộ SGK vẫn hướng đến mục tiêu giáo dục hiện đại, nhưng quá trình thực hiện tạm thời gặp khó khăn và đặt ra yêu cầu phải điều chỉnh ngay để đáp ứng yêu cầu học tập trước mắt của học sinh.

Tại Nghị quyết số 181/NQ-CP về Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 71/NQ-TW, Chính phủ giao nhiệm vụ cho Bộ GD&ĐT phải cung cấp một bộ SGK thống nhất toàn quốc ngay từ năm học 2026 - 2027, đồng thời thực hiện lộ trình đến năm 2030 cung cấp miễn phí SGK cho tất cả học sinh.

Chiều 29/9, tại Hội nghị đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách lần thứ 8, nhiệm kỳ khóa XV, nhiều đại biểu bày tỏ sự đồng tình về việc phải có một bộ SGK sử dụng thống nhất toàn quốc. Nhưng một vấn đề mới được đặt ra, đó là: làm thế nào để có ngay một bộ SGK chất lượng, hiện đại, đáp ứng các yêu cầu đặt ra trong bối cảnh mới.

Cần thống nhất cách làm

Tán thành quy định Nhà nước cung cấp một bộ SGK sử dụng thống nhất trong phạm vi toàn quốc, đại biểu Quốc hội (ĐBQH) Nguyễn Thị Thu Hà (đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Ninh) đề nghị quy định rõ hơn cơ chế thẩm định độc lập, minh bạch với bộ sách này; tiêu chuẩn tuyển chọn thành viên Hội đồng thẩm định bảo đảm tính độc lập, chống xung đột lợi ích; quy định rõ lộ trình miễn phí SGK (nếu có) và nguồn ngân sách thực hiện...

TS Đặng Tự Ân cho rằng, công việc đầu tiên tuy khó khăn nhưng phải làm sớm, đó là rà soát lại Chương trình giáo dục phổ thông 2018, nếu còn sạn, bất cập thì nên thay đổi, điều chỉnh, đồng thời bổ sung thiếu hụt của chương trình so với thế giới, cũng như phải thống nhất về lý luận SGK. SGK là kết quả cụ thể của chương trình, chương trình sửa thì SGK phải sửa, phải bổ sung để phù hợp chính quyền địa phương 2 cấp. Cùng với đó, phải có cơ chế kiểm tra giám sát nhằm bảo đảm chất lượng và tiến độ của bộ SGK thống nhất.

Về một bộ SGK dùng chung, PGS.TS Bùi Mạnh Hùng - Điều phối viên chính Ban Phát triển Chương trình giáo dục phổ thông 2018, Tổng Chủ biên SGK Ngữ văn cho rằng, quá trình biên soạn bộ SGK thống nhất đòi hỏi sự chuẩn bị công phu, không thể làm vội vàng. Bộ sách mới cần được nâng cấp, sáng tạo; AI chỉ hỗ trợ một phần, cốt lõi vẫn là trí tuệ và tâm huyết của đội ngũ tác giả; cần có thái độ nghiêm túc, tránh tâm lý làm cho kịp tiến độ hành chính mà coi nhẹ chất lượng học liệu. Trước khi bắt tay biên soạn, cũng cần rà soát, điều chỉnh Chương trình giáo dục phổ thông 2018 dựa trên thực tiễn dạy học và ý kiến của giáo viên, chuyên gia.

TSKH Phạm Đỗ Nhật Tiến - Chuyên gia giáo dục bày tỏ, nếu chỉ dành một năm để biên soạn mới hoàn toàn 1 bộ SGK dùng chung thì khó có thể tạo ra bộ sách chất lượng vượt trội. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, để có một bộ SGK đạt chuẩn, cần ít nhất 3 năm chuẩn bị với đầy đủ các khâu thử nghiệm, phản biện và thẩm định. Thành công phụ thuộc vào quyết tâm, sự đồng thuận xã hội, năng lực quản lý thị trường và hạ tầng xuất bản.

Làm thế nào để biến chủ trương đúng đắn này thành hiện thực, trong bối cảnh 3 bộ SGK hiện hành đều đã được thẩm định và sử dụng là vấn đề PGS.TS Đỗ Ngọc Thống - nguyên Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục trung học (Bộ GD&ĐT), Chủ biên Chương trình giáo dục phổ thông 2018 - môn Ngữ văn, Tổng Chủ biên bộ SGK Ngữ văn cấp THPT, bộ Cánh Diều rất quan tâm. Theo ông, để đáp ứng yêu cầu của Nghị quyết 71, Bộ GD&ĐT cần đứng ra tổ chức biên soạn một bộ SGK thống nhất, dù sẽ gặp nhiều khó khăn. Tuy nhiên với tình hình mới, trước yêu cầu có bộ SGK chung vào năm học 2026 - 2027, thì chỉ có cách là mỗi môn học chọn và ghép sách theo cấp học hiện có thành bộ sách chung. Nếu theo hướng này chỉ có thể ghép SGK mỗi môn cả cấp, không ghép theo lớp hay các chương/phần được. Thí dụ với môn Ngữ văn, có thể lấy sách Tiếng Việt của bộ A, sách Ngữ văn THCS của bộ B và sách Ngữ văn THPT của bộ C. Sách của 3 bộ đều đã được Bộ GD&ĐT phê duyệt, đã được thực hiện 1 vòng, chỉ cần điều chỉnh lại một vài chỗ cần thiết, làm và in lại bìa mới... Chưa kể, cách này không mất nhiều công sức trong việc bồi dưỡng; cũng không mất kinh phí biên soạn mới, tận dụng được các tài nguyên hiện có.

Dù còn nhiều ý kiến về vấn đề này nhưng các chuyên gia thống nhất cho rằng, điều quan trọng vẫn phải phân biệt chương trình và SGK. Chương trình là pháp lệnh, là yêu cầu bắt buộc thống nhất, là cơ sở pháp lý quan trọng nhất để tổ chức dạy học và kiểm tra đánh giá. SGK (dù chỉ một bộ) cũng chỉ là học liệu và phải tránh tình trạng đánh đồng chương trình với SGK.