Bồi đắp không gian văn hóa ven sông Hồng

Một trong những mục tiêu của quy hoạch là hình thành một không gian văn hóa lịch sử, với chức năng chính là công trình công cộng, các công viên cây xanh, văn hóa dịch vụ du lịch giải trí biểu tượng của Thủ đô, phục vụ các hoạt động lễ hội, du lịch.

Điều này cho thấy, quy hoạch không chỉ là cách thức để hiện thực hóa giá trị của sông Hồng mà còn bồi đắp mạnh mẽ hơn nữa cho sự phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội cho Thủ đô.

Bài 1: Tạo dựng không gian văn hóa

Trong tâm thức người Hà Nội, sông Hồng không chỉ là dòng sông mẹ nuôi dưỡng con người, mà theo dòng chảy thời gian, sông Hồng đã tạo ra cả không gian văn hóa, bề dày lịch sử của đất nước, sự phồn thịnh của Thủ đô ngàn năm văn hiến. Trong những năm qua, khu vực hai bên sông Hồng đã có nhiều thay đổi mới về diện mạo, trở thành không gian nghệ thuật, công cộng đa chức năng.

Tiếp nối dòng chảy ngàn năm

Đắp bồi những bờ bãi ven sông, tạo dựng những làng xóm, để rồi tạo dựng văn hóa, đó là vai trò của sông Hồng. Theo các chuyên gia, sông Hồng là nơi tiếp nhận những giao lưu văn hóa đến từ bên ngoài, chuyển tải những giá trị văn hóa đến với con người nơi châu thổ Bắc Bộ.

Theo GS Nguyễn Chí Bền: “Trong lịch sử, luồng văn hóa ngoại sinh du nhập vào Bắc Bộ đều qua cửa sông Hồng. Dòng sông Hồng là nơi chuyển tải những giá trị văn hóa đến với cư dân châu thổ Bắc Bộ từ bên ngoài. Bản thân cư dân hai bên bờ sông Hồng cũng coi dòng sông như một phương tiện chuyển tải các giá trị văn hóa.

Trải qua thời gian, dù mưa lũ hay mùa cạn, cư dân ven sông Hồng đều có một cách ứng xử phù hợp mà có thể dùng ý tưởng của GS Cao Xuân Huy khi nói về con người Việt Nam là đặc tính mềm mại, uyển chuyển, linh hoạt, lưu động như nước”.

Ngày nay, dòng sông Hồng không chỉ lắng đọng phù sa, tạo thành miền đất trù phú, mà còn khiến nơi đây trở thành vùng đất địa có nhiều tiềm năng, lợi thế để phát triển. Chính vì vậy, quy hoạch phân khu đô thị sông Hồng mở ra cơ hội lớn để phát triển kinh tế, văn hóa, du lịch.

Là quận trung tâm của nội đô, Hoàn Kiếm đang lập đề án nghiên cứu phát triển bãi giữa, bãi bồi ven sông Hồng thành công viên văn hóa, du lịch nhằm khai thác hiệu quả quỹ đất, lợi thế tiềm năng, vẻ đẹp tự nhiên của sông Hồng.

Chủ tịch UBND quận Hoàn Kiếm Phạm Tuấn Long cho hay, hiện nay, tại khu vực trung tâm rất thiếu không gian công cộng, nhất là các không gian văn hóa đáp ứng nhu cầu vui chơi và thể thao, triển lãm nghệ thuật của người dân. Với lợi thế về giao thông đường sông, cảnh quan mặt nước và cây xanh, khu vực bãi giữa, bãi bồi sông Hồng là điều kiện tốt để phát triển các không gian nhằm phục vụ nhu cầu cộng đồng.

Khu vực bãi giữa, bãi bồi ven sông Hồng trên địa bàn quận Hoàn Kiếm, thuộc địa bàn phường Chương Dương và Phúc Tân, với diện tích khoảng 23ha nằm chủ yếu trên địa bàn phường Phúc Tân một phần (khoảng 1ha) thuộc địa phận quận Long Biên.

Thời gian qua, cùng với việc khảo sát để tiếp tục mở rộng các dự án làm sạch sông Hồng trên địa bàn nhiều dự án đã được triển khai. Nhờ đó, những khu đất bỏ hoang bị ô nhiễm bởi rác thải, nước thải ven bờ sông Hồng tưởng chừng không thể cải tạo, bỗng nhiên được hồi sinh và trở thành các không gian nghệ thuật, không gian công cộng đa chức năng.

Cách đây 2 năm, một bãi rác dài khoảng 500m nằm cạnh bờ sông Hồng, đoạn từ cầu Long Biên đến cầu Chương Dương, nằm giữa khu phố 1 và 2 thuộc phường Phúc Tân, vốn là nỗi ám ảnh của người dân nơi này, không ai muốn đặt chân tới. Nhưng tới một ngày, khu vực này bỗng trở thành không gian sáng tạo mang tên “Con đường nghệ thuật cộng đồng Phúc Tân” do các họa sĩ, nhà thiết kế biến hóa, sáng tạo nên.

Trên nền bức tường được xây dựng ngăn cách giữa nhà dân và hành lang ven sông, 16 tác phẩm nghệ thuật được thiết kế với nhiều chất liệu khác nhau, kể những câu chuyện về lịch sử sông Hồng, về cuộc sống người dân vùng ven sông và về văn hóa Hà Nội. Đáng nói, hầu hết các tác phẩm đã sử dụng vật liệu tái chế, thân thiện với môi trường, tạo nên những tác phẩm độc đáo, sống động.

Gần đây, một bãi đất bỏ hoang chứa đầy rác thải, nước thải ven sông Hồng thuộc phường Chương Dương, gây ô nhiễm môi trường nặng nề cho khu dân cư tổ 5, 6 cũng được cải tạo thành không gian công cộng đa chức năng phục vụ Nhân dân. Đó là thành quả sau hơn hai tháng Mạng lưới Vì một Hà Nội đáng sống cùng bốn tổ chức khác triển khai thực hiện.

Dự án còn huy động được đông đảo các hội viên Hội Phụ nữ, Hội Cựu chiến binh, Đoàn thanh niên phường Chương Dương triển khai. Hơn 200 tấn rác đã được dọn sạch, nước thải được xử lý trước khi đổ ra sông Hồng.

Khu vực này sau đó biến thành một không gian công cộng rộng 1.500m2 với khu vui chơi của trẻ em, vườn rừng cộng đồng, đường kết nối cộng đồng với không gian xanh. Điều quan trọng, ý thức về gìn giữ môi trường của người dân được nâng lên thông qua các buổi tập huấn về quản lý và giảm thải rác, xử lý nước thải.

Gợi mở không gian sáng tạo ven sông

Trước kia, có nhiều lý do khiến Hà Nội chưa khai thác được nhiều giá trị sông Hồng, nhưng thời điểm này (từ khi Hà Nội tham gia Mạng lưới các thành phố sáng tạo và có quy hoạch phân khu đô thị sông Hồng) cũng là lúc TP quan tâm nhiều hơn đến dòng sông. Nhiều DN, tổ chức, cá nhân ấp ủ những kế hoạch để đánh thức tiềm năng sông Hồng, trong đó có các không gian văn hóa sáng tạo.

Trao đổi với phóng viên Kinh tế & Đô thị, KTS Đoàn Kỳ Thanh chia sẻ: “Quận nghệ thuật sông Hồng” do ông ấp ủ và thiết kế ra hình hài từ nhiều năm qua, được giới kiến trúc sư, các nhà quản lý văn hóa đánh giá cao. Với diện tích 5ha, nằm ngay khu vực bãi bồi, dưới chân cầu Chương Dương, “Quận nghệ thuật sông Hồng” có thể kết nối được dễ dàng với các điểm du lịch nổi tiếng của Hà Nội như: Hồ Hoàn Kiếm, phố cổ Hà Nội, Hồ Tây, làng nghề Bát Tràng.

Không gian này tựa một chiếc “tổ” lớn, quy tụ những người yêu mến, gắn bó và hoạt động trong lĩnh vực sáng tạo, nghệ thuật. Đây cũng là nơi hội tụ, giao thoa, sản sinh ra những ý tưởng sáng tạo và cũng là không gian thưởng lãm nghệ thuật, vui chơi giải trí dành cho tất cả mọi người” - KTS Đoàn Kỳ Thanh cho hay.

Đề án “Quận nghệ thuật sông Hồng” đã đạt giải Nhất, tại hạng mục Bảo tồn và phát huy giá trị không gian kiến trúc, quy hoạch truyền thống, Cuộc thi thiết kế không gian sáng tạo Hà Nội hồi tháng 9/2021.
Trước đó, kiến trúc sư Việt kiều Nguyễn Nga từng đề xuất ý tưởng tôn tạo cầu Long Biên và phát triển khu vực quanh cầu tạo ra một không gian văn hóa, nghệ thuật đặc sắc của Thủ đô.

Đầu những năm 2000, một DN Mỹ đề xuất TP xây dựng đô thị khoa học, tập trung sáng tạo tại khu vực bãi Tàm Xá (huyện Đông Anh), gần với khu vực chân cầu Thăng Long.

Bởi vậy, khu vực sông Hồng có thể tạo ra những không gian văn hóa sáng tạo, góp phần tạo ra nét đặc trưng riêng cho sông Hồng cũng như cho Hà Nội nói chung.

Có thể thấy, sự phát triển của các không gian sáng tạo ở khu vực sông Hồng sẽ có những đóng góp quan trọng đối với Thủ đô, làm nên diện mạo mới về văn hóa Hà Nội, để nơi đây thực sự xứng đáng với vị trí trung tâm văn hóa lớn nhất của cả nước, biểu tượng cho những giá trị cao đẹp của con người và đất nước Việt Nam.

(Còn nữa)