Bùng nổ mua sắm online, giới trẻ làm gì để chi tiêu hợp lý?

Giới trẻ mua sắm theo “trend” để “chữa lành”

Nếu như trước đây, việc chi tiêu của thế hệ Gen X (những người sinh ra từ năm 1965 - 1980) gắn liền với tư duy tích lũy là làm việc để dành dụm, mua nhà, mua xe, mua vàng…”, thì với Gen Z (những người sinh ra từ năm 1997 - 2009), mọi thứ đã thay đổi.

Thay vì tích luỹ tài sản lâu dài, họ hướng đến tư duy trải nghiệm. Nhiều bạn trẻ sẵn sàng chi tiền cho những chuyến du lịch, ẩm thực hay những trải nghiệm “chữa lành”. Cùng với đó, việc mua sắm trực tuyến cũng diễn ra nhanh hơn, tiện hơn, chỉ cần vài cú chạm là một món đồ mới đã được “chốt đơn”.

Báo cáo từ Metric.vn (Công ty CP Khoa học Dữ liệu Metric) cho thấy, trong 6 tháng đầu năm 2025, người tiêu dùng Việt Nam đã chi tổng cộng 202.300 tỷ đồng để mua sắm trên 4 nền tảng thương mại điện tử, gồm: Shopee, Lazada, Tiki và TikTok Shop, tăng 41,52% so với cùng kỳ năm 2024. Trong đó, TikTok Shop là cái tên nổi bật nhất khi đạt mức tăng trưởng doanh số ấn tượng, lên tới 69% so với cùng kỳ.

Sự bùng nổ này có đóng góp lớn từ người tiêu dùng trẻ, đặc biệt là Gen Z - đối tượng có thói quen mua sắm qua mạng xã hội. Các xu hướng trên TikTok, những video review từ KOL/KOC, hay các trào lưu mua sắm lan truyền nhanh chóng khiến nhiều bạn trẻ ra quyết định mua hàng vì sự ảnh hưởng từ cộng đồng, từ những gì đang “hot trend” trên mạng chứ không phải từ nhu cầu thực tế.

Ngoài ra, tâm lý “mua để nhận ưu đãi” cũng kích thích quyết định chi tiêu của giới trẻ. Hậu quả cho các quyết định mua sắm được đưa ra quá dễ dàng và dựa nhiều vào cảm xúc hơn lý trí khiến chi tiêu vượt quá thu nhập và dễ dẫn đến lãng phí.

Trà My (21 tuổi, Hà Nội) chia sẻ: “Từ khi chuyển sang phương thức thanh toán điện tử, tôi thấy mình chi tiêu nhiều hơn so với khi dùng tiền mặt. Trước đây mỗi lần mua gì phải rút ví, đếm tiền, giờ chỉ cần quét mã một cái là xong nên nhiều lúc tôi mua đồ theo cảm xúc mà không để ý mình đã chi bao nhiêu. Cuối tháng nhìn lại lịch sử giao dịch tôi mới giật mình vì số tiền “bốc hơi” quá nhanh.”

Còn theo Duy Khôi (19 tuổi, Ninh Bình), do tâm lý sợ bỏ lỡ các livestream “sale sập sàn” hoặc xu hướng mua sắm mới trên TikTok, không ít lần, anh đã đặt mua quần áo, giày dép vì những video quảng cáo hấp dẫn và lời cam kết đảm bảo uy tín từ các cửa hàng. Thế nhưng khi nhận hàng, anh lại cảm thấy sản phẩm không giống với quảng cáo, không hợp hoặc không ưng ý. Dù vậy, chỉ cần lướt mạng, Minh Khôi lại dễ dàng bị cuốn hút và tiếp tục chi tiêu cho những thứ không cần thiết.

Cẩn thận trước bẫy “mua trước trả sau”

Công nghệ tài chính đã mang đến cho người dùng vô vàn tiện ích: từ ví điện tử (MoMo, Zalo Pay, VNPay, ShopeePay) đến hình thức mua trước, trả sau (Buy Now Pay Later - BNPL). Chỉ một thao tác quét mã hoặc click chọn, người dùng có thể hoàn tất giao dịch trong chưa đầy một phút. Thậm chí, nhiều ứng dụng còn cho phép mua hàng trả góp không lãi suất khiến rào cản “không đủ tiền” gần như biến mất.

Trao đổi với PV Báo Kinh tế & Đô thị, TS Đỗ Thị Thơ - Phó Trưởng khoa Tài chính - Ngân hàng - trường Đại học Kinh tế (Đại học Quốc gia Hà Nội) nhận định: về mặt tích cực, phương thức “mua trước, trả sau” giúp giới trẻ tiếp cận nhanh các sản phẩm, dịch vụ mà trước đây phải chờ tích lũy lâu mới mua được.

Ví dụ, một sinh viên muốn mua máy tính để phục vụ cho học tập nhưng chưa đủ tiền. Nhờ có phương thức “mua trước, trả sau”, họ có thể sở hữu máy ngay lập tức và trả góp theo tháng, giúp công cụ này phục vụ tốt cho học tập và công việc.

Tuy nhiên, theo TS Đỗ Thị Thơ, “mua trước, trả sau” cũng tiềm ẩn những rủi ro đáng kể. Nó có thể tạo ra ảo giác về tài chính, khiến người trẻ cảm thấy mình tự chủ về tài chính trong khi thực tế đây chỉ là các khoản vay ẩn.

“Việc chi tiêu dễ dàng mà không có kế hoạch dẫn đến nguy cơ nợ chồng nợ và gây áp lực tài chính khi các khoản phải trả đến hạn. Nếu không trả đúng hạn, người tiêu dùng có thể bị liệt vào danh sách nợ xấu của các ngân hàng thương mại. Điều này ảnh hưởng trực tiếp tới tới khả năng vay vốn trong tương lai cho học tập, kinh doanh hay các nhu cầu tài chính khác.” – TS Đỗ Thị Thơ cảnh báo.

Theo dự báo của Statista (Statista GmbH - 2025), chi tiêu thông qua hình thức mua trước trả sau cho thương mại điện tử tại Việt Nam dự kiến sẽ tăng lên 1,5 tỷ USD vào năm 2026. Việt Nam được đánh giá là một trong những quốc gia có tốc độ tăng trưởng “mua trước, trả sau” nhanh nhất trong khu vực Đông Nam Á giai đoạn này.

Tỷ lệ người sử dụng “mua trước, trả sau” tại Việt Nam cũng tăng đáng kể, với giới trẻ chiếm phần lớn; đồng thời các số liệu về nợ xấu và tăng trưởng số lượng người dùng “mua trước, trả sau” từ các nguồn kiểm chứng cũng cho thấy xu hướng tăng lên rõ rệt.

Như vậy, có thể thấy rằng sự bùng nổ của “mua trước, trả sau” phản ánh rõ nét cả cơ hội lẫn thách thức trong hành vi tiêu dùng của giới trẻ Việt Nam hiện nay. Song, quan trọng hơn cả, việc nâng cao hiểu biết về tài chính, quản lý rủi ro và xây dựng thói quen chi tiêu lành mạnh cần được gia đình, trường học, từng cá nhân chú trọng, đặt lên hàng đầu để không dẫn đến những hệ lụy xấu có thể xảy ra với người tiêu dùng, đặc biệt là giới trẻ.