Cà Mau: cựu Bí thư xã cùng người dân làm giàu từ "cỏ dại" trên đất tháp cổ Vĩnh Hưng

Làm giàu từ cây năn

Cây năn là loại cỏ thường mọc hoang dại trên mặt nước, có tên khoa học là Eleocharis Dulcis thuộc dòng họ cói và là loại thực vật bản địa của vùng nhiệt đới như châu Á, châu Phi và một phần châu Úc. Với khả năng thích nghi tốt với môi trường, cây năn có thể sinh trưởng ở các vùng nước nhiễm phèn hoặc vùng nước cạn, phát triển vào mùa mưa và tự tàn sau khi hết mưa. Năn có nhiều loại, nhưng chỉ ít loại ăn được, trong số đó có năn bộp.

Vùng bán đảo Cà Mau xưa đất mặn, phèn chua đã nổi tiếng với những cánh đồng năn bạt ngàn hoang hóa, là chiến địa tự nhiên ngăn cản những trận càn của giặc thời chiến, cũng từng là niềm trăn trở của lãnh đạo và người dân trong công cuộc khai phá, cải tạo đất sản xuất trong thời bình. Vì thế, người dân nơi đây đã biết chọn năn bộp trên những cánh đồng năn cỏ ấy để làm “thực phẩm chức năng”, vì ngoài rất ngon khi ăn kèm với sản vật địa phương (cá kho, lẩu mắm, xào tép…), năn bộp còn có tác dụng lợi tiểu, giải rượu… Theo dòng khai đất khẩn hoang, năn bộp đã trở thành món rau sống hữu cơ tự nhiên trên mâm cơm hàng ngày của người dân địa phương hàng trăm năm qua.

Khi còn là Bí thư xã Vĩnh Hưng, người cựu du kích, thương binh 3/4 Võ Việt Lâm (70 tuổi) đã trăn trở trồng cây gì, nuôi con gì hiệu quả cao với chi phí thấp để giúp bà con làm giàu trên chính mảnh đất quê hương. Chợt nhớ đến bữa cơm vội vàng trước mỗi trận chống càn của Mỹ - Ngụy, với cá kho, vơ vội nắm năn bộp dưới ruộng đem lên chấm rất ngon miệng, ông bỗng nảy ý tưởng trồng loại cây hoang dại gần gũi này để làm giàu.

Nghĩ là làm, năm 2005, ông Lâm bắt đầu tự tìm hiểu nghiên cứu, nhổ cây năn về trồng trên ruộng trồng thử nghiệm. Mày mò nhiều năm cùng với trồng lúa, ông đúc kết được quy luật phương pháp trồng loại cỏ này theo hình thức cuốn chiếu chăm sóc – thu hoạch thay cho chu kỳ sinh trưởng 7 tháng của cây năn, phía dưới nước thả thêm cá đồng để tăng thêm thu nhập (chủ yếu cá sặc điệp, sặc bướm...) Thành công bước đầu, vợ chồng ông tự nhổ, lột sạch rồi gửi bán ở các quán trong tỉnh, sau đó thuê nhân công địa phương để làm các công đoạn. Trừ hết các chi phí, tiền lãi một ha năn bộp gấp 3 lần so với trồng lúa, chưa kể hàng tấn cá đồng dịp cuối năm. Sau tích cóp vài năm, căn nhà trị giá hơn 1 tỷ đồng đã được mọc lên trên mảnh đất gia đình từ cây năn bộp – loài cỏ mà nhiều năm trước phải ra sức tận diệt để sản xuất.

Giải quyết việc làm cho nhiều lao động

Trao đổi với phóng viên Báo Kinh tế & Đô thị, ông Lâm thổ lộ, làng xóm mình có tập tính chia ngọt sẻ bùi, cộng cư. Mình làm được, cũng nên chia sẻ cho bà con để cùng nâng cao cuộc sống. Vì vậy, năm 2023 ông đã kêu gọi 50 hàng xóm cùng lập nên HTX A Trung Đông, ngoài nhiều ha chuyên lúa – cá đồng, HTX dùng diện tích hơn 15 ha chuyên trồng năn bộp để cung cấp cho thị trường trong, ngoài tỉnh. Đến nay, sản phẩm năn bộp của HTX đã đạt OCOP 3 sao, có mặt trên kệ của nhiều siêu thị.

Ông Lâm kể, trước đây sức mua của thị trường rất lớn (nhất là quán nhậu) doanh thu mỗi ngày vài triệu đồng là bình thường với vài chục nhân công. Hai năm trở lại đây sức mua đã giảm, mỗi ngày chỉ bán được từ 200 -300 kg năng lột giá từ 50.000 -70.000 đồng/kg, năn chưa lột 7.000 đồng/kg, trừ hết chi phí cho hàng chục nhân công nhổ, lột, trồng năn, làm đất, vẫn còn lãi hơn 1.000.000 đồng/ngày.

“Dù doanh thu giảm nhưng HTX vẫn đảm bảo bữa cơm chất lượng cho công nhân, lương bổng đầy đủ. Nhân công đều là người dân địa phương già yếu, bệnh tật, người dân tộc Khmer có hoàn cảnh khó khăn. Mình hỗ trợ việc làm như vậy để đưa họ tái hòa nhập với cộng đồng, xóa đi mặc cảm tự ti khi tự mình làm ra tiền, giảm đi nỗi lo của chính quyền địa phương mà còn thấm đậm tình làng nghĩa xóm” – ông Lâm nói.

Chia sẻ với phóng viên, mẹ của em Võ Trúc Lam 30 tuổi, nhà ở ấp Mỹ Phú Đông, xã Vĩnh Hưng tỉnh Cà Mau kể: "Cháu Lam từ nhỏ bệnh nặng, lớn lên tay chân run rẩy, sức khỏe yếu, chậm phát triển so với bạn cùng lứa. Vậy mà mấy năm nay mỗi ngày cùng mẹ đi làm, cảm thấy tự tin hơn hẳn. Mỗi buổi hai mẹ con lột được từ 40 - 50 kg năn bộp, với giá 1.500 đồng/kg, kèm theo bao cơm nước nên có thu nhập ổn định. Mức thu nhập vậy, hai mẹ con đủ sống, khỏi phải trông chờ vào hỗ trợ của Nhà nước hay cộng đồng”.

Bên mâm cơm trưa tươm tất dành cho công nhân ở nhà ông Lâm, anh Thạch Thành, người dân tộc Khmer, nhà cũng ở ấp Phú Mỹ Đông, xã Vĩnh Trạch chia sẻ, mọi khi tôi nhổ năn được trả 2.500 đồng/kg, mỗi ngày nhổ vài trăm kg nên thu nhập ổn định. "Hôm nay phụ với mọi người làm đất trồng năn, được trả 300.000 đồng/ngày. Với thu nhập ổn định như vậy thì đâu cần đi xa xứ tìm việc, sống trên quê hương mình như vậy thì quá tốt rồi” – anh Thạch Hà nói.

Trao đổi với phóng viên, Chủ tịch UBND xã Vĩnh Hưng, tỉnh Cà Mau Trần Thanh Tuấn cho biết, HTX A Trung Đông hiện đang là mô hình sản xuất hiệu quả của địa phương đang được nhân rộng. HTX đã giải quyết việc làm cho nhiều lao động quá tuổi, người dân tộc, người có hoàn cảnh khó khăn ở xã.. “Tháng 11/2025 tới, xã sẽ hỗ trợ cho HTX tổ chức đại hội thường niên với dự kiến tăng số lượng xã viên từ 50 lên 70 người. Cùng với nhiều sản vật lâu đời của xã Vĩnh Hưng như mắm chua nổi tiếng, cây năn bộp sẽ cải thiện và nâng cao cuộc sống của người dân nơi đây, xứng đáng với sự quan tâm của Đảng, Nhà nước đã đầu tư hạ tầng cho vùng đất này trong chương trình ngọt hóa bán đảo Cà Mau nhiều năm trước” – ông Trần Thanh Tuấn khẳng định.