Các nước kiểm soát để thị trường vàng minh bạch

Ấn Độ: sàn vàng gắn với chiến lược tài chính hóa vàng

Ấn Độ là một trong những thị trường tiêu thụ vàng lớn nhất thế giới, với nhu cầu vàng luôn ở mức hàng trăm tấn mỗi năm. Để giảm phụ thuộc vào nhập khẩu qua các kênh rời rạc, năm 2022 nước này đưa vào hoạt động Sở giao dịch vàng quốc tế Ấn Độ (IIBX) tại bang Gujarat. IIBX được thiết kế như một sàn giao dịch tập trung cho vàng miếng tiêu chuẩn quốc tế.

Một trụ cột quan trọng trong mô hình của Ấn Độ là cho phép các “thợ kim hoàn có kiểm định trình độ” trực tiếp nhập khẩu vàng qua sàn, thay vì phải phụ thuộc hoàn toàn vào các ngân hàng được chỉ định. Theo quy định của Cơ quan Quản lý Dịch vụ Tài chính Quốc tế Ấn Độ (IFSCA), DN muốn được giao dịch vàng cần có tài sản giá trị tối thiểu 250 triệu rupee, doanh thu chủ yếu từ kim loại quý và đáp ứng các tiêu chuẩn quản trị rủi ro.

Điều này giúp mở rộng cơ hội tiếp cận nguồn cung vàng tiêu chuẩn cho hàng trăm DN nữ trang vừa và lớn, giảm chi phí trung gian và tạo thêm thanh khoản cho sàn.

Chính phủ Ấn Độ cũng gắn IIBX với các ưu đãi thuế quan và hiệp định thương mại. Dưới khuôn khổ Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Ấn Độ - UAE (CEPA), 296 DN nắm hạn ngạch thuế quan (TRQ) đã được phép nhập vàng trực tiếp qua IIBX với mức thuế được ưu đãi, đồng thời được miễn một số quy định về quản lý hàng hóa nhập khẩu. Nhờ đó, nhiều lô vàng trước kia phải đi qua các kênh nhập khẩu hạn chế nay được gom về một cổng chung, giúp nhà quản lý dễ giám sát hơn.

Mục tiêu dài hạn không chỉ dừng ở nhập khẩu. Trong bài phát biểu khai trương IIBX, Thủ tướng Narendra Modi nhấn mạnh rằng Ấn Độ không thể chỉ được biết đến như một “thị trường tiêu thụ vàng”, mà phải hướng tới vai trò “người tạo lập thị trường”. Ông khẳng định IIBX là “bước đi quan trọng theo định hướng” và khi thị trường vàng được tổ chức bài bản, nhu cầu vàng trong nước sẽ dần tham gia vào quá trình hình thành giá quốc tế.

Sau hơn 2 năm hoạt động, IIBX đã phát triển hệ sinh thái toàn diện, từ sàn giao dịch, trung tâm thanh toán bù trừ đến các kho vàng đạt chuẩn quốc tế. Báo cáo chuyên ngành tại Ấn Độ cho thấy ưu điểm lớn nhất của mô hình này là tập trung hóa nhập khẩu, chuẩn hóa chất lượng vàng, cùng lúc tăng khả năng truy xuất nguồn gốc và giám sát chống rửa tiền.

Vương quốc Anh: thị trường vàng London và chuẩn mực minh bạch toàn cầu

Tại Vương quốc Anh, thị trường vàng không được tổ chức dưới dạng sở giao dịch duy nhất mà vận hành như một hệ sinh thái xoay quanh Hiệp hội Thị trường Vàng London và mạng lưới các ngân hàng, DN kinh doanh kim loại quý. London hiện là trung tâm giao dịch vàng giao ngay và phái sinh ngoài sàn lớn nhất thế giới, với giá trị giao dịch mỗi tuần lên tới hàng trăm tỷ USD.

Cách quản lý của Vương quốc Anh không đặt trọng tâm vào kiểm soát giá, mà vào việc chuẩn hóa sản phẩm và tăng mức minh bạch. Thông qua danh sách kiểm tra tiêu chuẩn nguồn gốc, hiệp hội đặt ra các quy định chặt chẽ về khối lượng, độ tinh khiết, kích thước và dấu hiệu nhận biết của vàng miếng, chỉ cho phép các nhà tinh luyện đáp ứng tiêu chuẩn về nguồn gốc minh bạch, an toàn môi trường và tuân thủ phòng chống rửa tiền tham gia hệ thống kho và ngân hàng ở London.

Những năm gần đây, trước các yêu cầu ngày càng cao về truy xuất nguồn gốc vàng và nguy cơ hình thành thị trường vàng không minh bạch, cơ quan quản lý tiếp tục siết chặt bằng việc áp dụng công cụ dữ liệu số. Từ đầu năm 2025, một cơ sở dữ liệu chung được triển khai để ghi nhận hành trình của từng thỏi vàng từ khâu tinh luyện đến kho lưu trữ. Các nhà tinh luyện phải cập nhật toàn bộ thông tin kiểm định, vận chuyển và lưu kho, giúp nâng mức giám sát lên chi tiết hơn nhiều so với trước.

Tổng giám đốc Hiệp hội Thị trường Vàng London cho rằng nền tảng này cho phép “thu thập và xử lý dữ liệu nhanh hơn, an toàn hơn, đồng thời tự động nhận diện rủi ro nhằm củng cố niềm tin của thị trường”. Cùng với việc công bố định kỳ số liệu dự trữ tại các kho vàng ở London, hệ sinh thái này đang chuyển từ mô hình truyền thống nhiều lớp sang hướng minh bạch, dễ theo dõi hơn.

Tính đến cuối tháng 2 gần đây, lượng vàng cất giữ trong các kho ở London vào khoảng 8.477 tấn, trị giá xấp xỉ 773 tỷ USD. Quy mô dự trữ lớn, tiêu chuẩn chất lượng thống nhất và dữ liệu tương đối đầy đủ giúp London tiếp tục giữ vai trò điểm tham chiếu cho giá vàng quốc tế.

Dẫu vậy, thị trường London từng vấp phải chỉ trích liên quan đến thao túng giá và sự tham gia hạn chế của một số ngân hàng lớn. Để xử lý, hệ thống quản trị đã được cải cách, bổ sung hội đồng độc lập, đồng thời ban hành bộ quy tắc ứng xử trong giao dịch kim loại quý, yêu cầu các thành viên tuân thủ nguyên tắc đạo đức, quản trị rủi ro và minh bạch. Nhiều chuyên gia nhận định việc kết hợp chuẩn sản phẩm, chuẩn dữ liệu và chuẩn đạo đức là yếu tố giúp London duy trì vị thế trung tâm vàng hàng đầu thế giới.

Mỹ: sàn giao dịch tương lai và kỷ luật thị trường qua cơ quan giám sát

Khác với Ấn Độ và Vương quốc Anh, Mỹ phát triển thị trường vàng dựa trên các hợp đồng phái sinh, trong đó nổi bật là hợp đồng tương lai vàng giao dịch trên sàn COMEX thuộc Tập đoàn CME. Các hợp đồng này được chuẩn hóa về khối lượng, chất lượng và thời hạn giao hàng, cho phép nhà đầu tư phòng ngừa rủi ro biến động giá hoặc tham gia đầu cơ trong khuôn khổ pháp lý tương đối rõ ràng. Đây cũng là nhóm sản phẩm có mức thanh khoản cao và thường được dùng làm tham chiếu cho nhiều thị trường khác.

Điểm đáng chú ý trong mô hình của Mỹ là vai trò giám sát của Ủy ban Giao dịch Hàng hóa Tương lai. Cơ quan này đặt ra các quy định chống thao túng giá, theo dõi vị thế giao dịch lớn và có quyền xử phạt nghiêm những hành vi gian lận trong thị trường kim loại quý. Thực tế, nhiều vụ thao túng giá vàng và bạc đã bị phát hiện và xử lý, bao gồm cả trường hợp một nhóm nhà giao dịch sử dụng lệnh ảo để tạo cung cầu giả nhằm trục lợi. Lãnh đạo cơ quan thực thi của ủy ban từng khẳng định rằng việc trấn áp các hành vi như vậy là cần thiết để gìn giữ tính liêm chính của thị trường và bảo vệ nhà đầu tư.

Cùng với chế tài mạnh, Mỹ còn vận hành hệ thống kho dự trữ cho phép luân chuyển vàng miếng giữa London và COMEX. Có thời điểm hàng chục tỷ USD vàng được chuyển từ các kho tại London sang kho của COMEX chỉ trong thời gian ngắn, khiến lượng dự trữ tại đây tăng mạnh. Khả năng dịch chuyển nguồn cung với quy mô lớn giúp thị trường phái sinh của Mỹ duy trì sự gắn kết nhất định với thị trường vàng vật chất.

Về chính sách, mô hình của Mỹ đại diện cho cách tiếp cận khác so với hình thức sàn giao dịch vàng giao ngay tập trung. Thị trường vàng vật chất được để tự vận hành theo nhu cầu thương mại, còn việc hình thành giá tham chiếu và các công cụ phòng vệ rủi ro được tập trung trên sàn phái sinh có thanh khoản cao và chịu sự giám sát chặt chẽ của cơ quan quản lý. Nhiều chuyên gia đánh giá chính sự kết hợp giữa tính minh bạch, kỷ luật thị trường và khả năng thực thi pháp luật là yếu tố giúp Mỹ duy trì sức hút đối với nhà đầu tư trong nước và quốc tế.