Làm sao để sàn vàng hoạt động hiệu quả?

Chỉ giao dịch vàng vật chất

Với kỳ vọng tạo bước ngoặt cho thị trường vàng trong nước, việc thành lập sàn giao dịch vàng nhận được sự ủng hộ từ giới chuyên gia. Góp phần làm tăng tính minh bạch và chính thức hóa thị trường vàng nội địa. Đặc biệt, kì vọng sẽ giúp liên thông giá vàng trong nước với giá vàng thế giới, từ đó thu hẹp mức chênh lệch. Không dừng lại ở đó, sàn vàng còn được kỳ vọng sẽ "đánh thức" hàng trăm tấn vàng đang nằm yên trong dân cư, biến nguồn tài sản này thành dòng vốn quý báu cho nền kinh tế.

Dù vậy vẫn có nhiều ý kiến băn khoăn, làm sao thể sàn vàng hoạt động hiệu quả? Việt Nam từng trải qua một giai đoạn "bùng nổ" các sàn vàng trong quá khứ. Nhưng sự phát triển thiếu kiểm soát, “lệch chuẩn” đã khiến mô hình này nhanh chóng bị đóng cửa, để lại không ít hệ lụy cho thị trường.

Lý do đóng cửa các sàn giao dịch vàng khi đó là việc thành lập và hoạt động của các sàn giao dịch vàng chưa có cơ sở pháp lý, tiềm ẩn nhiều rủi ro cao. Đồng thời, các sàn vàng không tạo ra giá trị gia tăng cho nền kinh tế, trong khi thu hút một khối lượng vốn lớn – số vốn rút ra từ hoạt động sản xuất, kinh doanh.

Bên cạnh đó, các sàn vàng trước đây là do sự “nhập nhèm” giữa các khái niệm: vàng vật chất, vàng tài khoản và giao dịch chênh lệch giá. Cụ thể, các sàn khi đó cho phép giao dịch vàng tài khoản – vốn chỉ là công cụ tài chính phái sinh – nhưng lại vẫn cho rút vàng vật chất, tạo ra sự lẫn lộn và rủi ro lớn cho cả nhà đầu tư lẫn hệ thống. Do đó, theo các chuyên gia, để vận hành hiệu quả, sàn vàng vật chất cần được xây dựng trên nền tảng quản lý, rõ ràng, minh bạch. Đặc biệt, sàn này sẽ được quản lý, có cơ chế giám sát tập trung, có sự bảo chứng của NHNN, khác hẳn so với các sàn vàng tự phát hơn chục năm trước.

Tại phiên thảo luận về kinh tế - xã hội, kỳ họp Quốc hội thứ 10, Phó Thủ tướng Lê Thành Long cho biết, khung pháp lý về sàn giao dịch vàng đang được NHNN nghiên cứu, trình Chính phủ.

Thị trường giao dịch vàng dự kiến được hình thành vào năm 2026. Theo NHNN, sàn giao dịch vàng thí điểm giao dịch theo 3 giai đoạn. Giai đoạn đầu, mô hình này tập trung vào các sản phẩm vàng vật chất và chỉ hoạt động trong phạm vi nội địa, chưa kết nối với các mô hình trên quốc tế. Ở giai đoạn tiếp theo, nhà quản lý sẽ cho giao vàng nguyên liệu, rồi có thêm vàng miếng, cuối cùng mới là sản phẩm phái sinh.

Phải phù hợp với đặc điểm, tình hình của Việt Nam

Tuy nhiên, vẫn còn những lo ngại trước đây xoay quanh vấn đề quản lý ngoại hối, tỷ giá, cũng như lựa chọn mô hình sản phẩm vàng (như vàng online, CFD- công cụ phái sinh cho phép nhà đầu tư đầu cơ vào sự chênh lệch giá vàng giữa thời điểm mở và đóng hợp đồng mà không cần sở hữu vàng vật chất). Những thách thức từ xây dựng hệ thống kho lưu trữ vàng, tính bảo mật cho khách hàng, tính hấp dẫn của thị trường, khả năng lệch pha thanh khoản khi thiếu nguồn cung vàng…

Ông Đào Xuân Tuấn - Cục trưởng Cục Quản lý ngoại hối thuộc NHNN cho biết, vàng là mặt hàng có giá trị lớn, đòi hỏi có hệ thống kho lưu trữ vàng vật chất bảo đảm an ninh, an toàn tài sản. Trong khi đó, Việt Nam chưa có hệ thống kho lưu trữ vàng tập trung, trung tâm kiểm định vàng chuyên biệt. Do đó, việc đưa sàn giao dịch vàng vào hoạt động cần phải được thực hiện trên nguyên tắc thận trọng, có lộ trình phù hợp với thực tiễn.

Đối với mô hình vận hành, ông Tuấn cho biết, có thể xem xét ba hướng: thành lập Sàn giao dịch vàng quốc gia; đưa vàng vào danh mục giao dịch tại Sở giao dịch hàng hóa; hoặc xây dựng sàn vàng trong khuôn khổ Trung tâm tài chính quốc tế tại Việt Nam.

Với định hướng của NHNN theo 3 giai đoạn, ông Huỳnh Trung Khánh - Phó chủ tịch Hiệp hội Kinh doanh vàng (VGTA) đánh giá sàn giao dịch sắp tới đóng vai trò là nơi phân phối vàng nguyên liệu từ ngân hàng sang các doanh nghiệp sản xuất, chế tác lớn, tức là giao dịch trên thị trường sơ cấp. Nguồn cung chính ngạch sẽ được bổ sung cho thị trường trong nước, giúp nhà quản lý kiểm soát nguồn gốc vàng nhập khẩu.

"Người dân vẫn tiếp cận qua kênh bán hàng của các doanh nghiệp và chưa thể trực tiếp mua bán trên sàn"- ông Khánh nói.

Theo TS Nguyễn Hữu Huân - Đại học Kinh tế TP Hồ Chí Minh, sàn giao dịch theo cách làm dự kiến hiện tại của nhà điều hành sẽ giúp tăng minh bạch, hạn chế đầu cơ, loạn giá. "Tuy nhiên, chúng ta chưa thể kỳ vọng cách lập sàn như hiện nay giúp giá trong nước tiệm cận ngay với thế giới"- ông chia sẻ. Theo ông Huân, lập sàn chỉ là một khâu kỹ thuật, quan trọng hơn cần cơ chế vận hành và nguồn cung thực tế, tăng thanh khoản.

Dù vậy, TS Huân cũng cho rằng, sàn giao dịch vàng là giải pháp thị trường, tạo sân chơi bình đẳng, khuyến khích nhiều doanh nghiệp tham gia, phá vỡ thế độc quyền và thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh.

TS Nguyễn Trí Hiếu đánh giá, việc đi từng bước, bắt đầu từ giao dịch vàng nguyên liệu, sau đó đến vàng miếng liên thông với thị trường thế giới, rồi mới mở rộng sang các sản phẩm phái sinh hoặc chứng chỉ vàng, là hướng đi đúng. Tuy nhiên, vấn đề nằm ở thời gian, cần được rút ngắn lại, có thể là khoảng 1 -2 năm để người dân sớm được tham gia giao dịch. Thời gian đầu, có thể thực hiện thí điểm có kiểm soát, vừa làm vừa điều chỉnh để nắm bắt biến động thị trường và hoàn thiện cơ chế vận hành.

Phó Thống đốc NHNN Phạm Tiến Dũng cho rằng, mục tiêu thành lập sàn vàng giai đoạn đầu là để minh bạch hóa vàng nhập khẩu, được trao đổi, mua bán và đưa vào sản xuất như thế nào. Tiến tới bước tiếp theo, đưa thêm vàng miếng được các đơn vị được phép sản xuất lên sàn giao dịch, hiện có khoảng 16 đơn vị đủ điều kiện sản xuất vàng. Sau đó sẽ tính đến các sản phẩm phái sinh cho thị trường vàng. “Cần đặt trong nguyên tắc an toàn, minh bạch và quản lý rủi ro chặt chẽ. Trước mắt có thể chưa lưu ký tập trung được mà các đơn vị nhập khẩu có thể lưu ký tại kho của mình, sau đó quy mô thị trường đủ lớn thì thực hiện lưu ký tập trung”.

Lãnh đạo một số ngân hàng thương mại cho biết đang cấp tập triển khai những giải pháp để sớm tham gia ổn định thị trường vàng. Lãnh đạo một NH lớn từng có nhiều kinh nghiệm kinh doanh vàng cho hay đơn vị của mình đang khôi phục và trang bị thêm thiết bị cho xưởng sản xuất, chuẩn bị cho việc sản xuất vàng miếng khi được NHNN cấp phép, và sẽ tham gia giao dịch nếu sàn vàng được triển khai trong thời gian tới.