Các nước phát triển thị trường chứng khoán minh bạch và hiệu quả

Mỹ: bảo vệ nhà đầu tư và duy trì tiêu chuẩn giám sát hàng đầu thế giới

Thị trường chứng khoán Mỹ được xây dựng trên nền tảng minh bạch, công bằng và tuân thủ chặt chẽ các chuẩn mực pháp lý. Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch (Securities and Exchange Commission - SEC) đóng vai trò trụ cột trong hệ thống, với chức năng ban hành và giám sát thực thi các quy định liên quan đến công bố thông tin, kiểm toán và hoạt động niêm yết. Đạo luật Sarbanes-Oxley năm 2002 là một trong những cải cách có tính bước ngoặt, khi siết chặt trách nhiệm pháp lý đối với lãnh đạo DN và nâng cao tiêu chuẩn kiểm toán nội bộ sau hàng loạt bê bối tài chính.

Hệ thống giao dịch tại Mỹ được tổ chức theo mô hình phân tầng, trong đó Sàn Giao dịch Chứng khoán New York (NYSE) và Nasdaq đóng vai trò là hai trung tâm cốt lõi, duy trì các tiêu chí niêm yết nghiêm ngặt về quy mô vốn hóa, năng lực tài chính và mức độ minh bạch thông tin. Theo số liệu từ Hiệp hội Các tổ chức Tài chính Mỹ (SIFMA), đến cuối năm 2023, tổng vốn hóa thị trường chứng khoán Mỹ đạt khoảng 46.000 tỷ USD, chiếm hơn 40% giá trị vốn hóa toàn cầu.

Một đặc điểm nổi bật của thị trường này là sự tham gia ngày càng lớn của nhà đầu tư cá nhân, nhờ sự phổ biến của các ứng dụng giao dịch trực tuyến. Năm 2023, nhà đầu tư nhỏ lẻ chiếm khoảng 52% tổng khối lượng giao dịch. Trước thực tế đó, SEC đã ban hành các quy định nhằm kiểm soát cơ chế hoa hồng môi giới, hình thức trong đó công ty môi giới nhận thù lao từ sàn giao dịch hoặc nhà tạo lập thị trường để ưu tiên đặt lệnh, thay vì lựa chọn tối ưu cho khách hàng. Đây được xem là yếu tố tiềm ẩn xung đột lợi ích và nguy cơ thao túng lệnh nếu thiếu minh bạch.

Song song với công tác giám sát, Mỹ cũng chú trọng phát triển nền tảng giáo dục tài chính cho đại chúng. Thông qua cổng thông tin Investor.gov, SEC cung cấp hàng trăm tài liệu hướng dẫn, công cụ tính toán và khóa học trực tuyến, nhằm trang bị cho người dân kiến thức nền tảng trước khi tham gia thị trường. Với quan điểm lấy nhà đầu tư cá nhân làm trung tâm trong mọi cải cách, Chủ tịch SEC Gary Gensler từng nhấn mạnh: “Muốn thị trường ổn định và phát triển bền vững, trước hết phải bảo vệ được những người tham gia nhỏ nhất”.

Trung Quốc: mở cửa từng bước và kiểm soát chặt luồng vốn

Trung Quốc bước vào giai đoạn phát triển thị trường chứng khoán muộn hơn nhiều nền kinh tế lớn, nhưng lại cho thấy tốc độ cải cách mạnh mẽ trong hai thập kỷ gần đây. Trong bối cảnh hội nhập sâu với kinh tế toàn cầu, quốc gia này lựa chọn chiến lược “mở cửa có kiểm soát”, từng bước kết nối thị trường nội địa với quốc tế mà vẫn giữ thế chủ động về dòng vốn và mức độ ổn định tài chính.

Một trong những bước đi đáng chú ý là việc thiết lập cơ chế liên thông cho phép nhà đầu tư nước ngoài mua cổ phiếu niêm yết tại các sàn trong nước mà không cần đăng ký niêm yết kép hay chuyển sàn. Song hành với đó, Trung Quốc cũng áp dụng hệ thống hạn ngạch đầu tư và giới hạn tỷ lệ sở hữu nước ngoài trong các lĩnh vực chiến lược nhằm kiểm soát an ninh tài chính và hạn chế nguy cơ gây bất ổn toàn thị trường.

Bên cạnh việc mở cửa có điều tiết, Trung Quốc chú trọng phân loại và nâng chuẩn các công ty niêm yết. Một chính sách nổi bật là “Danh sách trắng DN” (Whitelist) - tập hợp các DN đáp ứng chuẩn mực cao về quản trị, tài chính và công bố thông tin minh bạch. Theo Sở Giao dịch Chứng khoán Thượng Hải, riêng trong năm 2023, có hơn 80 công ty được bổ sung vào danh sách này, với tổng giá trị vốn huy động đạt khoảng 450 tỷ nhân dân tệ (tương đương 63 tỷ USD). Chính sách này giúp hình thành lớp DN niêm yết có chất lượng, tạo niềm tin lâu dài cho thị trường.

Dưới góc nhìn học thuật, nhiều chuyên gia cho rằng Trung Quốc không theo đuổi tự do hóa tuyệt đối mà thay vào đó là cách tiếp cận có chọn lọc. Giáo sư Huang Yiping, chuyên gia kinh tế tài chính tại Đại học Bắc Kinh phân tích: “Chúng tôi không theo đuổi sự tự do tuyệt đối như phương Tây, nhưng có thể tạo ra trật tự bằng việc phân loại rủi ro và nâng chuẩn công bố thông tin”. Ông nhấn mạnh rằng trong một nền kinh tế đang chuyển đổi, cơ chế thị trường phân tầng có thể trở thành công cụ hữu hiệu để vừa thúc đẩy minh bạch, vừa giữ ổn định vĩ mô.

Ấn Độ: đẩy mạnh số hóa, giáo dục tài chính và tiếp cận toàn dân

Trong nhiều năm qua, Ấn Độ đã nổi lên như một trong những thị trường chứng khoán năng động nhất khu vực Nam Á, nhờ chiến lược cải cách toàn diện dựa trên 3 trụ cột: hiện đại hóa hạ tầng giao dịch, nâng cao hiểu biết tài chính và mở rộng tiếp cận cho người dân.

Hai sàn giao dịch lớn nhất nước này, Sở Giao dịch Chứng khoán Bombay và Sở Giao dịch Quốc gia, đều vận hành hoàn toàn trên nền tảng điện tử, cho phép xử lý hàng tỷ lệnh mỗi ngày với độ trễ cực thấp. Theo Cơ quan Quản lý Thị trường Chứng khoán Ấn Độ, hệ thống tại Sở Giao dịch Quốc gia ghi nhận hơn 2 tỷ lệnh được khớp mỗi phiên vào cuối năm 2023, cho thấy quy mô vận hành và mức độ tự động hóa thuộc hàng cao nhất châu Á.

Song song với cải cách kỹ thuật, cơ quan quản lý cũng tập trung phát triển văn hóa đầu tư trong dân cư. Từ năm 2017, chiến dịch truyền thông toàn quốc mang tên “Đầu tư sáng suốt” được triển khai mạnh mẽ, sử dụng truyền hình, mạng xã hội và các nhóm cộng đồng để phổ biến kiến thức tài chính một cách đơn giản, dễ tiếp cận. Kết quả là số lượng tài khoản nhà đầu tư đã tăng từ 50 triệu vào năm 2018 lên hơn 140 triệu vào cuối năm 2023, trong đó một tỷ lệ lớn đến từ các vùng nông thôn và đô thị cấp hai - những khu vực vốn ít có truyền thống đầu tư.

Chính phủ Ấn Độ cũng tích cực đưa công nghệ tài chính vào hệ thống đầu tư. Việc tích hợp nền tảng thanh toán số quốc gia với các nhà môi giới chứng khoán cho phép người dân giao dịch cổ phiếu ngay trên điện thoại thông minh mà không cần đến ngân hàng hoặc văn phòng môi giới. Báo cáo của McKinsey cho thấy đến năm 2024, hơn 80% số người trưởng thành ở Ấn Độ đã tiếp cận ít nhất một dịch vụ tài chính số, trong đó đầu tư trực tuyến là lĩnh vực phát triển nhanh nhất.

Chuyên gia tài chính Radhika Gupta, Giám đốc điều hành Quỹ đầu tư Edelweiss, cho rằng điều quan trọng không chỉ nằm ở con số: “Ấn Độ đã chứng minh rằng nếu đầu tư đúng vào giáo dục tài chính và hạ tầng số, thì ngay cả người dân ở những nơi xa trung tâm nhất cũng có thể trở thành nhà đầu tư thông minh”. Theo bà, đây chính là cách thị trường không chỉ lớn mạnh về lượng mà còn bền vững về chất.