Cảnh báo những tác động tiêu cực đến môi trường kinh doanh, gia tăng buôn lậu

Thậm chí nhiều ý kiến của nhiều đại biểu Quốc hội được ghi lại tại kỳ họp thứ Kỳ họp thứ 8 Quốc hội khóa XV (diễn ra từ ngày 21/10 đến hết ngày 13/11 và từ ngày 20/11 đến sáng ngày 30/11) vừa qua cũng đã có những cảnh báo về tác động ngược với mục tiêu giảm cầu đối với loại hàng này.

Nguy cơ phá vỡ môi trường kinh doanh bền vững và gia tăng buôn lậu

Đại biểu Nguyễn Mạnh Cường (tỉnh Quảng Bình) nhất trí với chủ trương tăng thuế TTĐB đối với thuốc lá vì đây là mặt hàng có hại cho sức khỏe, không khuyến khích sử dụng. Việc tăng thuế nhằm mục đích giảm nhu cầu sử dụng, tăng thu cho ngân sách nhà nước là cần thiết, phù hợp với Chiến lược quốc gia về phòng, chống tác hại thuốc lá. “Việc tăng thuế TTĐB với thuốc là ở mức cao, hay còn gọi là tăng sốc sẽ đạt được mục tiêu giảm cầu nếu chúng ta làm tốt công tác chống buôn lậu thuốc lá.

Tuy nhiên, nếu chưa thể làm tốt công tác chống lậu thì hậu quả lại rất tai hại và mục tiêu giảm cầu không đạt được. Kinh nghiệm thế giới đã cho thấy điều này. Nhiều nước sau tăng sốc thuế kéo theo việc buôn lậu thuốc lá tăng hơn gấp 2 - 3 lần. Thậm chí có những nước đưa ra quy định rất cực đoan, để lại những hệ lụy nghiêm trọng cho xã hội do tình trạng buôn lậu, do sản xuất chui...” - Đại biểu Nguyễn Mạnh Cường nêu ý kiến.

Buôn lậu thuốc lá là siêu lợi nhuận vì trốn tất cả các khoản thuế cộng vào khoảng hơn 400 - 500%. Do lợi nhuận lớn nên nhiều đối tượng bất chấp pháp luật để buôn lậu thuốc lá. Chính vì thế nếu tăng thuế sốc được nhận định sẽ làm tình trạng buôn lậu thuốc lá ngày càng tinh vi và phức tạp hơn. Hiện nay, công tác phòng, chống buôn lậu thuốc lá đã được tăng cường, đạt một số kết quả nhưng vẫn còn nhiều khó khăn, hạn chế. Thuốc lá lậu vẫn còn tràn lan, công khai, dễ mua.

Công tác đấu tranh gặp khó khăn do nước ta có đường biên giới trên biển và đất liền dài; do lợi nhuận cao nên buôn lậu ngày càng tinh vi, manh động, nhiều thủ đoạn, lực lượng chống buôn lậu mỏng, trang thiết bị chưa đáp ứng yêu cầu, dân cư biên giới còn khó khăn về kinh tế nên nhiều người dễ tham gia buôn lậu thuốc lá, pháp luật xử lý vi phạm còn bất cập… Những hạn chế này không thể một sớm một chiều khắc phục ngay được mà đòi hỏi phải có quyết tâm cao, phải đầu tư nguồn lực và có thời gian nhất định. 

Trước đây, việc tăng thuế với mức độ hợp lý là một trong những yếu tố quan trọng không dẫn đến việc gia tăng buôn lậu thuốc lá. Tuy nhiên, ở lần này việc tăng thuế sốc chưa có tiền lệ, trong khi công tác phòng, chống lậu chưa đáp ứng yêu cầu sẽ là vấn đề phải hết sức cân nhắc để tránh những hệ lụy vô cùng lớn mà có thể thấy được đó là gia tăng tình trạng buôn lậu thuốc lá.

Bên cạnh đó, doanh nghiệp thuốc lá trong nước hầu hết là doanh nghiệp Nhà nước. Hiện nay, các doanh nghiệp này đóng góp 19.000 tỷ đồng/năm vào ngân sách. Chỉ riêng doanh nghiệp Vinataba đã đứng thứ 6 trong 10 doanh nghiệp Nhà nước nộp ngân sách lớn nhất Việt Nam. Tất nhiên, chúng ta không đánh đổi lợi nhuận do thuốc lá mang lại với sức khỏe con người, với bảo vệ môi trường.

Tuy nhiên, nếu thuốc lá lậu phát triển thì ngân sách Nhà nước thất thu, nguồn lợi đó sẽ vào túi các đường dây buôn lậu trong khi chúng ta vẫn không đạt được mục tiêu giảm cầu tiêu thụ thuốc là. Rủi ro cho sức khỏe người dùng từ các sản phẩm nhập lậu là rất lớn vì không được kiểm soát được chất lượng, không có cảnh báo sức khỏe cũng như không tuân thủ bất kỳ tiêu chuẩn nào...

Bên cạnh đó, các doanh nghiệp Nhà nước sẽ khó khăn, đóng cửa, ảnh hưởng trực tiếp tới việc làm, thu nhập của hơn 10.000 lao động tại các doanh nghiệp sản xuất thuốc lá và 90.000 nông dân trồng nguyên liệu thuốc lá. Chưa kể đến buôn lậu thuốc lá gia tăng sẽ dẫn đến hình thành các băng đảng tội phạm gây mất an ninh, trật tự...

Đại biểu Đỗ Thị Thu Hằng (tỉnh Đồng Nai) cũng cho rằng, với việc gia tăng thuế đột ngột và lộ trình ngắn, các doanh nghiệp thuốc lá trong nước sẽ giảm sức cạnh tranh, không ứng phó kịp thời với sự thay đổi về chiến lược, nguồn thu ngân sách Nhà nước sẽ không bền vững, các doanh nghiệp này giảm sức cạnh tranh khi phải cùng lúc chịu nhiều áp lực từ thuế, thuốc lá bất hợp pháp và giá nguyên phụ liệu gia tăng hàng năm. 

Cần hài hòa lợi ích giữa doanh nghiệp và người dân, Nhà nước 

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính tại cuộc họp của Thường trực Chính phủ tháng 8/2024 đã từng  nhấn mạnh, thuế TTĐB cần hài hòa lợi ích giữa doanh nghiệp và người dân, Nhà nước không thất thu thuế; hài hòa giữa mục tiêu thúc đẩy sản xuất kinh doanh, phát triển kinh tế - xã hội và mục tiêu hạn chế được mặt tiêu cực từ việc tiêu thụ các mặt hàng này, bảo vệ sức khỏe người dân. 

Cùng với chỉ đạo đó, Đại biểu Trịnh Xuân An (tỉnh Đồng Nai) cũng đưa ra hướng đề xuất phải cân nhắc lại lộ trình cho hợp lý để vừa thu được ngân sách, vừa bảo đảm cho doanh nghiệp có môi trường hoạt động, vừa không ảnh hưởng đến người dân làm trong lĩnh vực nông nghiệp và đặc biệt tránh kích thích cho buôn lậu, ảnh hưởng đến an ninh, trật tự.

Đại biểu Nguyễn Thị Kim Anh (tỉnh Bắc Ninh) cũng đề xuất điều chỉnh tăng thuế một cách hợp lý, kết hợp với tuyên truyền Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá, cấm quảng cáo thuốc lá, cấm hút thuốc lá nơi công cộng, cấm trẻ vị thành niên hút thuốc lá, tăng cường các biện pháp chống buôn lậu thuốc lá thì việc hạn chế hút thuốc lá mới thực sự đạt hiệu quả.

Đại biểu Đỗ Thị Thu Hằng (tỉnh Đồng Nai) đề xuất, việc áp dụng mức thuế TTĐB lần này không nên đột ngột và mỗi lần tăng phải có khoảng cách thời gian ít nhất là 2 đến 3 năm như đã từng thực hiện trong giai đoạn trước đây.

Trước đó trong một tọa đàm,  Chủ tịch Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam Hồ Lê Nghĩa cũng nói lên tiếng nói của ngành, với đề xuất tăng 2.000 đồng/bao vào năm 2026, 2.000 đồng/bao vào năm 2028 và thêm 2.000 đồng/bao vào năm 2030, nhằm tạo ra một lộ trình phù hợp giúp giảm thiểu tác động tiêu cực tới ngành và thị trường.

Từ những ý kiến nêu trên có thể thấy cần cân nhắc kỹ hơn về mức tăng và lộ trình tăng thuế TTĐB nhằm bảo đảm thời gian cần thiết để có thể tăng cường bảo đảm các điều kiện cho công tác chống lậu, hoàn thiện hệ thống pháp luật để xử lý nghiêm minh hành vi buôn lậu. Điều chỉnh tăng thuế một cách hợp lý, kết hợp với tuyên truyền Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá, tăng cường các biện pháp chống buôn lậu thuốc lá thì mới có thể hài hòa các mục tiêu mà Chính phủ đã đề ra.