Chuyển đổi số đáp ứng mô hình chính quyền hai cấp

Trọng tâm không chỉ nằm ở công nghệ, mà còn ở hạ tầng, dữ liệu dùng chung và đặc biệt là phương thức tổ chức vận hành bộ máy. Với các giải pháp kỹ thuật được Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) đưa ra gần đây, nhiều địa phương mà tiêu biểu là Hà Nội đang từng bước thích ứng chủ động với mô hình chính quyền hai cấp.

Chuyển đổi số để đảm bảo vận hành liên thông và không gián đoạn

Công cuộc sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính không đơn thuần là một thay đổi về địa giới, mà là sự tái cấu trúc toàn diện từ tổ chức bộ máy đến nền tảng công nghệ vận hành. Trong quá trình này, nếu không có giải pháp chuyển đổi số đồng bộ và kịp thời, nguy cơ đứt gãy quy trình xử lý công vụ, thất thoát dữ liệu, gián đoạn phục vụ người dân là hoàn toàn có thể xảy ra.

Thông qua các văn bản hướng dẫn chuyên sâu ban hành đầu tháng 4 và cuối tháng 5/2025, Bộ KH&CN đã đưa ra một loạt giải pháp kỹ thuật hỗ trợ các bộ, ngành, địa phương đảm bảo quá trình chuyển đổi mô hình diễn ra suôn sẻ. Các nhóm giải pháp tập trung vào 6 trụ cột: hoàn thiện thể chế, củng cố nền tảng số, chuẩn hóa dữ liệu, nâng cấp hạ tầng, đảm bảo liên thông và đẩy mạnh số hóa tài liệu.

Một trong những yêu cầu nổi bật là việc duy trì hệ thống công nghệ thông tin (CNTT) vận hành ổn định, an toàn và xuyên suốt giữa cấp xã, cấp tỉnh và trung ương. Theo ông Nguyễn Thành Phúc - Cục trưởng Cục Chuyển đổi số quốc gia (Bộ KH&CN), việc này không chỉ là yêu cầu kỹ thuật mà là "điều kiện tiên quyết để đảm bảo chính quyền địa phương hoạt động không gián đoạn, tiếp tục phục vụ người dân, doanh nghiệp một cách hiệu quả".

Trên thực tế, Hà Nội đang là một trong những địa phương tiên phong trong ứng dụng các nguyên tắc chuyển đổi số này. Ngay từ tháng 4/2025, UBND TP Hà Nội đã ban hành Chỉ thị số 08/CT-UBND về việc sử dụng hồ sơ điện tử trong toàn bộ hệ thống, yêu cầu loại bỏ hoàn toàn quy trình song song giấy - điện tử, đồng thời khẳng định giá trị pháp lý của dữ liệu điện tử trong quản trị hành chính.

Dữ liệu dùng chung và các điểm kết nối trong vận hành chính quyền hai cấp

Một điểm nhấn trong giải pháp mà Bộ KH&CN đề xuất là xây dựng kho dữ liệu dùng chung và đồng bộ giữa các cấp. Đặc biệt, trong văn bản ngày 5/6, Bộ đã hướng dẫn chi tiết về nguyên tắc lựa chọn hệ thống CNTT dùng chung, đảm bảo tính kế thừa dữ liệu và không làm gián đoạn hoạt động công vụ trong quá trình sáp nhập.

Hà Nội tiếp tục là ví dụ tiêu biểu cho hướng tiếp cận này. Đề án "Xây dựng cơ sở dữ liệu dùng chung từ số hóa tài liệu tập trung" theo Quyết định số 155/QĐ-UBND được ban hành đầu tháng 6/2025 đã vạch rõ lộ trình 3 giai đoạn.

Trong đó, nhấn mạnh việc số hóa tài liệu cấp xã và cấp huyện trước thời điểm các đơn vị này sáp nhập, ngừng hoạt động. Đây là cách làm bài bản giúp TP vừa giữ được tính toàn vẹn của hồ sơ hành chính, vừa tạo nền tảng để chuyển đổi vận hành theo mô hình hai cấp một cách liền mạch.

TP Hà Nội cũng chỉ đạo xây dựng kho cơ sở dữ liệu hành chính dùng chung chứa toàn bộ văn bản phát sinh từ hoạt động điều hành, quản lý của các cơ quan nhà nước. Kho dữ liệu này không chỉ phục vụ hệ thống một cửa và thủ tục hành chính, mà còn liên kết với hệ thống quản lý văn bản điều hành, dữ liệu chuyên ngành và cơ sở dữ liệu quốc gia.

Ở cấp thực thi, các hệ thống này tạo điều kiện để quá trình tiếp nhận, xử lý hồ sơ từ cấp xã bị giải thể không bị gián đoạn. Đơn cử, trong lĩnh vực đất đai, một trong những lĩnh vực có lượng hồ sơ lớn và thường phát sinh vướng mắc, Hà Nội đã liên thông quy trình điện tử giữa cơ quan công chứng, Văn phòng đăng ký đất đai và cơ quan thuế. Qua đó, giúp người dân nộp hồ sơ, thanh toán nghĩa vụ tài chính qua mã QR hoặc trực tuyến trên Cổng Dịch vụ công.

Nhờ hệ thống dữ liệu dân cư và các nền tảng liên thông, 100% công dân Hà Nội không còn phải nộp hoặc xuất trình Căn cước công dân (CCCD) khi làm thủ tục đất đai, 98% giao dịch được thanh toán không dùng tiền mặt. Chỉ riêng 4 tháng đầu năm 2025, hơn 15.000 hồ sơ đã được xử lý với giá trị thanh toán trên 400 tỷ đồng. Đây là minh chứng cho hiệu quả vận hành hệ thống khi dữ liệu được tổ chức đồng bộ.

Bài học từ thực tiễn và hướng đi tương lai

Việc chuyển đổi mô hình chính quyền hai cấp không phải là điều mới trên thế giới, nhưng là thách thức lớn đối với một quốc gia đang trong giai đoạn số hóa như Việt Nam. Chính vì thế, việc đưa ra các bộ tiêu chuẩn kỹ thuật, hướng dẫn quy trình nâng cấp hệ thống thông tin, và nguyên tắc an toàn dữ liệu từ sớm như Bộ KH&CN đang làm là bước đi cần thiết.

Thực tế từ các địa phương như: Hà Nội, Thanh Hóa, Thái Nguyên… cho thấy khi có quyết tâm chính trị cao, giải pháp đồng bộ và cách làm phù hợp, chuyển đổi số không chỉ là khẩu hiệu mà trở thành công cụ thực tế giúp tái tổ chức bộ máy nhà nước hiệu quả hơn.

Tuy nhiên, cũng cần nhìn nhận rằng, để chuyển đổi số thực sự đi vào chiều sâu trong mô hình chính quyền hai cấp, các địa phương cần tập trung thêm vào những vấn đề căn cơ như: đầu tư hạ tầng số đồng bộ, nâng cao kỹ năng số cho cán bộ, đảm bảo an toàn thông tin và quyền riêng tư dữ liệu công dân.

Với đà triển khai như hiện nay, quá trình sáp nhập hành chính nếu gắn liền với chuyển đổi số bài bản sẽ không phải là sự "xáo trộn" mà là cơ hội xây dựng một chính quyền thông minh, tinh gọn, hoạt động trên nền tảng dữ liệu số, lấy người dân làm trung tâm.

Chuyển đổi số không còn là "giải pháp công nghệ" đơn thuần, mà trở thành công cụ chiến lược để tổ chức chính quyền hai cấp trong giai đoạn mới. Những định hướng kỹ thuật từ Bộ KH&CN cùng với thực tiễn triển khai từ các địa phương, đặc biệt là Hà Nội, đang cho thấy một lộ trình khả thi: nơi dữ liệu là tài nguyên cốt lõi, công nghệ là nền móng và người dân là trung tâm phục vụ.

Đây là bước đi vững chắc để Việt Nam xây dựng chính quyền hai cấp hiện đại, hiệu quả và minh bạch.