Ít ai biết, ông cũng chính là tác giả của cuốn “Nhật ký bằng tranh” – một kỷ vật kháng chiến vô cùng quý giá đã trở về thần kỳ sau hơn 40 năm lưu lạc nửa vòng trái đất.
Sự trở về ly kỳ Sẽ chẳng ai biết nhiều về người cựu chiến binh, họa sỹ Lê Đức Tuấn đã từng sống thế nào, trải qua những chuyện gì, cho đến một ngày của năm 2009, cuốn ký họa kháng chiến của ông bị thất lạc gần nửa thế kỷ, từ nửa bên kia trái đất bỗng trở về với ông một cách ly kỳ. Khi ấy, dư luận mới quan tâm nhiều đến chủ nhân của nó - họa sỹ Lê Đức Tuấn.
Năm 1967, ông Tuấn lên đường nhập ngũ, là chiến sĩ của “lính mũ sắt”, đơn vị đặc biệt của quân đội Nhân dân Việt Nam. Ra trận, bên cạnh súng trường, ông Tuấn chỉ mang theo bút vẽ, một cuốn sổ tay để ghi chép, ký họa và một tập thơ Puskin. Thay vì viết nhật ký, ông đã diễn tả tâm trạng, tình yêu quê hương đất nước thông qua 112 bức ký họa. Mỗi làng quê ông đi qua, mỗi gương mặt để lại ấn tượng ông đã gặp, mỗi sinh hoạt của người lính đều hiện lên thật sống động qua màu sắc, nét vẽ của ông. Tháng 3/1968, trong trận tiến công quân địch ở Chư Tan Kra (Kon Tum), ông Tuấn buộc phải bỏ lại ba lô cùng cuốn ký họa của mình ở hậu cứ và bị thất lạc từ đó. Trong nhật ký ngày 29/3/1968 của mình, ông Tuấn viết:“Buồn quá, mất hết cả tranh vẽ kể từ ngày bước chân vào bộ đội và mất hết cả những dụng cụ vẽ rồi. Biết làm thế nào? Từ nay mình không được vẽ nữa. Bao giờ chiến thắng ta lại về xây dựng đàng hoàng hơn, to đẹp hơn”. Đó là cảm giác tiếc nuối, trong sáng của một người lính trẻ, như vừa mất đi cây súng thứ hai của mình, nhưng vẫn đầy lạc quan.
Trong trận càn của lính Mỹ vào căn cứ của bộ đội ta năm ấy, cuốn ký họa kháng chiến của họa sỹ Lê Đức Tuấn đã rơi vào tay một quân nhân Mỹ (thiếu tá Robert B.Simpson). Vẻ đẹp tâm hồn của người lính Việt được thể hiện qua từng bức ký họa đã làm người lính Mỹ cảm phục. Ông ta quyết định giữ lại làm kỷ vật thay vì đốt nó như bao thứ khác. Năm đó, Robert B.Simpson xé ba bức tranh trong cuốn ký họa gửi về tặng vợ, 109 bức còn lại ông mang tặng chỉ huy của mình, tướng William R.Peers.Cuốn ký họa sau đó theo tướng R.Peers rời Việt Nam trở về Mỹ. Ông giữ gìn nó cẩn thận đến lúc qua đời năm 1984 mới trao lại cho con gái là bà Penny Peers Hicks với tâm nguyện muốn trả lại cho chủ nhân của nó. Năm 2009, bà Hicks mới có cơ hội trao cuốn ký họa cho Bộ Quốc phòng Mỹ. Cuốn ký họa được gọi là “Nhật ký bằng tranh” đó đã trở thành một kỷ vật kháng chiến thiêng liêng được lưu giữ và trưng bày tại Bảo tàng Lịch sử quân sự Việt Nam.
Ngày thông tin về cuốn ký họa được công bố, dù đã nhận ra tác phẩm của mình nhưng vốn bản tính khiêm tốn, ông Tuấn chưa dám nhận ngay, vì trong thông tin đưa ra lại cho rằng đây là cuốn ký họa của một người lính đã hy sinh. Chỉ đến khi mọi thông tin được kiểm chứng, người họa sỹ già mới vỡ òa trong niềm xúc động khi gặp lại “đứa con tinh thần” của mình. Thông tin này đã làm chấn động dư luận lúc bấy giờ.
Tròn trách nhiệm với công việc
Như nhiều thương binh may mắn được trở về, ông Tuấn phải chịu những cơn đau “như đạn xoáy vào da thịt” ở đầu mỗi khi thay đổi thời tiết. “Không thể nhớ nổi số lần tôi bị thương trong suốt thời gian ra trận, nhưng chủ yếu đều là thương nhẹ. Chẳng hề gì. Còn đi lại được là còn chiến đấu tiếp. Chỉ có hai lần tôi bị thương nặng đều vì sức ép của bom là năm 1968 và năm 1974”, ông Tuấn kể. Sau lần bị thương nặng năm 1974, ông Tuấn trở ra Bắc. Vì bị mất 43% sức khỏe, ông được hưởng chế độ thương binh 3/4.
Mặc dù nghỉ hưu đã lâu, sức khỏe đã giảm sút, hoàn toàn có quyền được nghỉ ngơi, nhưng ông vẫn tích cực tham gia công tác xã hội. Ông làm Trưởng ban công tác mặt trận của Tổ dân phố hai nhiệm kỳ. Được tín nhiệm, ông được bầu là Bí thư chi bộ tổ dân phố ba khóa tiếp theo và kiêm luôn chức Chi hội phó cựu chiến binh khu phố. Mọi việc lớn, nhỏ trong khu phố đều đến tay ông vậy mà không bao giờ thấy ông kể công hay đòi hỏi ai bất cứ điều gì. Ông bảo: “Làm công tác xã hội là “làm dâu trăm họ”, không phải ai cũng hiểu mình, nhưng mình cứ làm tròn trách nhiệm và đúng với tâm của mình là được. Hết nhiệm kỳ này tôi cũng gần 80 tuổi rồi, tôi có nguyện vọng trao lại chức bí thư cho người trẻ hơn, năng động hơn để có chút thời gian thư thái tuổi già và lại cầm bút vẽ…”. Tuy đã qua phía “dốc bên kia” của cuộc đời nhưng tâm hồn người họa sỹ vẫn luôn trẻ, “ngọn lửa” nghề trong họa sỹ Lê Đức Tuấn vẫn luôn cháy sáng.
