“Cởi trói” cho chỉnh sửa gen, hướng đến phát triển nông nghiệp hiện đại
Kinhtedothi - Công nghệ chỉnh sửa gen đang mở ra cơ hội to lớn để nâng cao năng suất, chất lượng và khả năng chống chịu của cây trồng, vật nuôi, giảm phụ thuộc vào hóa chất, thuốc bảo vệ thực vật, đồng thời tăng tính bền vững và an toàn sinh học trong sản xuất nông nghiệp.
Ngày 18/10, Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức Diễn đàn “Chỉnh sửa gen trong nông nghiệp - Công nghệ chiến lược gắn với khung pháp lý”. Đây là một chủ đề mang tính thời sự và có ý nghĩa chiến lược trong bối cảnh nước ta đang đẩy mạnh đổi mới mô hình tăng trưởng, chuyển đổi số, phát triển công nghệ sinh học nông nghiệp và kinh tế xanh.
Giống chuyển đổi gen đang được phát triển khá mạnh mẽ tại Việt Nam.
Nhận diện rào cản
Chia sẻ tại diễn đàn, GS.TS Lê Huy Hàm - nguyên Viện trưởng Viện Di truyền nông nghiệp cho biết, Việt Nam đưa vào sản xuất nhiều giống lúa, đậu tương, ngô, rau, hoa bằng phương pháp chiếu xạ gây đột biến gen. Tuy nhiên, câu chuyện tạo giống biến đổi gen lại hoàn toàn khác, kỹ thuật cao, công phu hơn rất nhiều.
“Cho đến nay, Việt Nam đã có hàng chục đề tài tạo giống biến đổi gen nhưng vẫn chưa thể đưa vào sản xuất. Phải tạo ra giống và đưa được vào sản xuất thì mới được coi là thành công…” - GS.TS Lê Huy Hàm chia sẻ.
Ngoài yếu tố kỹ thuật, chính sách và quản lý là vấn đề cần đặc biệt quan tâm. Theo PGS.TS Khuất Hữu Trung - Phó Viện trưởng Viện Di truyền nông nghiệp, Việt Nam cần sớm xây dựng hành lang pháp lý rõ ràng cho công nghệ chỉnh sửa gen.
Việc có khung pháp lý hoàn thiện sẽ giúp định hướng mục tiêu nghiên cứu, xác định các cây trồng ưu tiên, tạo động lực cho các nhà khoa học, rút ngắn thời gian thương mại hóa giống mới, tăng sức cạnh tranh.
Đại diện Vụ Khoa học và Công nghệ (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) chia sẻ tại diễn đàn.
Ở khía cạnh liên quan, TS Nguyễn Duy Phương - Trưởng Bộ môn Bệnh học phân tử (Viện Di truyền nông nghiệp) cho rằng, hiện nay chỉnh sửa gen tại Việt Nam đang vô tình bị “trói buộc”. Việt Nam hiện chưa có quy chế quản lý chỉnh sửa gen, đồng thời bị ràng buộc bởi các quy định về quản lý sinh vật biến đổi gen.
Cùng chung quan điểm, TS Michael - đại diện Tổ chức CropLife Châu Á nhấn mạnh, các đổi mới trong chọn tạo giống cây trồng có thể đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển các giải pháp phù hợp nhằm giải quyết những thách thức về phát triển bền vững toàn cầu.
Tuy nhiên, việc tiếp cận những công nghệ mới này của nông dân và các nhà nghiên cứu công lập hiện đang bị cản trở bởi sự thiếu rõ ràng trong khung pháp lý. Thực tế, ở những nơi mà khung pháp lý đã kịp thời điều chỉnh để bao quát các công nghệ mới này, nghiên cứu - phát triển trong nước và hợp tác thương mại đã tăng trưởng rõ rệt.
Sớm hoàn thiện khung pháp lý
Theo TS Nguyễn Văn Long - Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), xu hướng pháp lý toàn cầu về phê duyệt và quản lý cây trồng biến đổi gen đang chuyển dịch theo hướng thúc đẩy đổi mới, đảm bảo tính dự đoán, duy trì an toàn, minh bạch trong thương mại nông nghiệp.
Trung ương Đảng đã đặc biệt quan tâm và có nhiều chỉ đạo về CNSH và biến đổi gen. Điển hình như Chỉ thị số 50-CT/TW (2005)/ Nghị quyết số 3-NQ/TW (2023)/ Nghị quyết 57-NQ/TW (2024) và Quyết định số 1131/QĐ-TTg (2025).
Dù vậy, theo TS Nguyễn Văn Long, xây dựng khung pháp lý cho công nghệ chỉnh sửa gen là quá trình lâu dài, tốn thời gian, rất cần sự tham gia của tất cả các bên: Chính phủ, các bộ, ngành liên quan, trong đó có ngành nông nghiệp và các nhà khoa học.
Phát biểu tại diễn đàn, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến nhấn mạnh, công nghệ chỉnh sửa gen là một thành tựu mang tính cách mạng của khoa học nông nghiệp hiện nay, cần được nhìn nhận đúng vai trò để nắm bắt thời cơ phát triển.
Thực tế, chỉnh sửa gen không còn là lĩnh vực mới mà đã được triển khai nghiên cứu, ứng dụng thực tế tại nhiều viện và trung tâm trong nước; là bước tiến tiếp theo của biến đổi gen, giúp tạo ra giống cây trồng và vật nuôi có năng suất, chất lượng và khả năng thích ứng vượt trội mà không cần đưa DNA ngoại lai vào cơ thể sinh vật.
“Việt Nam phải biết chớp lấy thời cơ này để khẳng định vai trò của khoa học công nghệ, đồng thời phát huy năng lực của đội ngũ cán bộ nghiên cứu…” - Thứ trưởng Phùng Đức Tiến nhấn mạnh.
Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến phát biểu tại diễn đàn.
Thứ trưởng Phùng Đức Tiến cũng cho rằng, công nghệ chỉnh sửa gen không chỉ là câu chuyện của nghiên cứu mà còn là cơ hội để nông nghiệp Việt Nam bước sang một giai đoạn phát triển mới - chủ động, hiện đại và hội nhập sâu với thế giới.
Tuy nhiên, Thứ trưởng Phùng Đức Tiến nhấn mạnh, công nghệ chỉ có thể phát huy hiệu quả khi đi cùng với một khung pháp lý đầy đủ, minh bạch và tiên tiến. Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành và địa phương tiếp tục xây dựng, hoàn thiện các chương trình, nhiệm vụ khoa học công nghệ trọng điểm.
Cùng với phối hợp sớm hoàn thiện hành lang pháp lý đồng bộ, minh bạch, bảo đảm vừa khuyến khích đổi mới sáng tạo, vừa quản lý an toàn, hiệu quả, Bộ Nông nghiệp và Môi trường mong muốn nhận được sự chung tay của cộng đồng khoa học, doanh nghiệp và toàn xã hội, để biến công nghệ chỉnh sửa gen thành động lực thực sự cho đổi mới mô hình tăng trưởng, phát triển công nghệ sinh học nông nghiệp, kinh tế xanh và bền vững.
