Công nghiệp hỗ trợ Việt Nam: Từ “gia công” đến mắt xích trong chuỗi cung ứng toàn cầu

Tăng cả chất và lượng

Sau gần một thập kỷ triển khai, Chương trình phát triển CNHT đã đem lại nhiều kết quả đáng ghi nhận. Điểm nhấn rõ nét nhất là sự thay đổi trong nhận thức và vị thế của CNHT. Nếu trước đây, DN Việt chủ yếu mới dừng lại ở khâu gia công, phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu, linh kiện nhập khẩu, đến nay, nhiều DN đã có thể sản xuất và cung ứng trực tiếp cho các tập đoàn lớn. Song vẫn còn không ít thách thức đặt ra khi sự tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu tuy tăng nhưng vẫn khiêm tốn so với tiềm năng. 

Ông Phạm Văn Quân - Phó Cục trưởng Cục Công nghiệp (Bộ Công Thương) thông tin, từ con số ban đầu chỉ khoảng vài trăm DN, hiện đã có hơn 6.000 DN của Việt Nam trở thành DN CNHT và tham gia vào chuỗi cung ứng, trở thành nhà cung ứng cấp một, cấp hai của Samsung, Toyota, Onaga... 

Bên cạnh các DN FDI, ở Việt Nam cũng đã có rất nhiều DN tự phát triển thành DN chuỗi, như Vinfast tỷ lệ nội địa hóa đạt được đến trên 60% và sang năm nay nếu nhà máy pin của Vinfast ở Hà Tĩnh hoàn thành, tỷ lệ này có thể đạt được 80%. Hay Thaco cũng đã hình thành một chuỗi công nghiệp để thu hút các DN CNHT. Ngoài sự hỗ trợ của Nhà nước, vai trò của kinh tế tư nhân trong đóng góp vào sự phát triển của CNHT cũng thể hiện rõ nét trong giai đoạn vừa qua. 

Ở góc độ Hiệp hội Doanh nghiệp CNHT Việt Nam (VASI), bà Bùi Thị Hồng Hạnh - Phó Chủ tịch VASI, Giám đốc Công ty NC Network Việt Nam nhìn nhận, VASI ngày mới thành lập chỉ có khoảng hơn hơn 40 hội viên, nhưng đến bây giờ cả nước có khoảng gần 400 DN. Nếu tính cả những hội viên có quy mô rất nhỏ, khoảng 10 người cũng phải lên tới con số hơn 700 DN.

Các DN cũng đã chủ động hơn trong việc tự đưa ra cả những thách thức, những bài toán, mục tiêu cụ thể phải làm được sản phẩm đạt chất lượng để cung cấp cho từng lĩnh vực. Thậm chí đề xuất ngược lại một giải pháp công nghệ nhanh hơn, hiệu quả và mang lại giá trị cao nhờ thay đổi cả về mặt từ tư duy đến quản lý sản xuất. Đơn cử có DN đã làm những phần đỡ của bán dẫn chỉ nhỏ xíu bằng mặt nhẫn nhưng giá trị gia tăng đem lại rất lớn

Cụ thể các giải pháp

Để phát huy những kết quả và hóa giải những thách thức, ngoài sự cố gắng của DN, cần sự hỗ trợ quyết liệt, đồng bộ và dài hạn của Nhà nước. Đặc biệt, cụ thể các giải pháp hỗ trợ DN giải quyết các khó khăn của DN về thị trường, kết nối chuỗi giá trị, đào tạo, phát triển công nghệ, chuyển đổi số, phát triển bền vững… cần được duy trì và triển khai hiệu quả giúp DN CNHT thực sự chuyển mình, nâng cao năng lực cạnh tranh để có thể tham gia sâu hơn nữa vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Minh chứng cho điều đó, Chương trình tham quan, khảo sát Tổ hợp Công nghiệp (Techno Park) Việt Nam – Nhật Bản tại Khu Công nghiệp Hỗ trợ phía Nam Hà Nội (HANSSIP) là cơ hội phát triển sản xuất thiết bị máy bay và kết nối chuỗi cung ứng của các DN Nhật Bản - Việt Nam. Theo Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Công nghiệp hỗ trợ TP Hà Nội (HANSIBA), Chủ tịch HĐQT Tập đoàn N&G Nguyễn Hoàng, cộng đồng DN Việt Nam đã nỗ lực vượt qua khó khăn, từng bước tham gia sâu vào chuỗi sản xuất trong nước và quốc tế, hướng tới nội địa hóa và nâng cao năng lực tự lực – tự chủ. HANSSIP được quy hoạch hoàn chỉnh, đồng bộ  với dịch vụ y tế, giáo dục, văn hóa, nhà ở cho công nhân, kỹ sư và chuyên gia, tạo nền tảng thuận lợi thúc đẩy hợp tác sản xuất với các đối tác quốc tế, trong đó có Nhật Bản.

Trong khi đó, ông Vũ Đăng Khoa - Phó Tổng Giám đốc Công ty CP Công nghiệp JK tự hào khi đã thành công tham gia vào chuỗi cung ứng của nhiều hãng xe như Honda, Yamaha, Piaggio… Việc chuyển dịch chỉ mang tính là đầu tư thêm công nghệ mới và công nghệ đang chưa có, JK có những chiến lược rất cụ thể từ 5 - 10 năm tới bằng việc sẽ đầu tư công nghệ trong các sản phẩm, chẳng hạn như liên quan đến các lĩnh vực về máy bay. Thị trường nội địa còn nhiều dư địa, DN cần liên kết với nhau đa ngành nghề để sản xuất cụm linh kiện phục vụ trong nước và xuất khẩu. Song chính sách phát triển các ngành cần được cụ thể hóa, nghĩa là từng nội dung, từng yếu tố một để tạo động lực cho DN tham gia.

Hiện DN trong nước còn hạn chế về năng lực kỹ thuật, R&D, khó tiếp cận bất động sản công nghiệp, thiếu nguồn nhân lực chất lượng cao, do đó cần linh hoạt, chủ động học hỏi. Bà Bùi Thị Hồng Hạnh cho rằng, cơ quan quản lý chung tay hỗ trợ bằng hành động quyết liệt; giải quyết vấn đề quỹ đất và nguồn vốn cho DN; liên kết chặt chẽ với các hiệp hội và địa phương; phát triển thêm triển lãm kết nối cung cầu khu vực phía Nam; cho các hiệp hội tham gia vào thẩm định hồ sơ đăng kí của DN...

Về phía VASI sẽ mở một chi nhánh ở Nhật Bản, có thể là cả hai đầu luôn, cả Osaka và Tokyo nhằm tăng cường liên kết ra nước ngoài. Bên cạnh đấy ở trong nước tổ chức các triển lãm, mới đây VASI được sự bảo trợ của Sở Công Thương Hà Nội  đã thực hiện được hơn gần 400 DN tham gia và trong đấy DN quốc tế tham gia.

Ông Phạm Văn Quân khẳng định, Bộ Công Thương đang hoàn thiện việc xây dựng nhiều chính sách quan trọng, góp phần nâng cao vai trò của ngành CNHT. Quan điểm xây dựng chính sách là cởi mở và hậu kiểm, tạo điều kiện cho cho DN chủ động trong việc tuân thủ pháp luật; hạn chế phát sinh thủ tục hành chính. Hy vọng các hiệp hội, DN tích cực góp ý cho quá trình xây dựng thể chế 

"Dự thảo Luật Công nghiệp trọng điểm, trong đó CNHT được coi một trong 5 nhóm ngành công nghiệp trọng điểm, không phải là phụ trợ mà thành một ngành công nghiệp nền tảng, công nghiệp chiến lược để phát triển, sát nhu cầu của DN hơn. Đơn cử về lĩnh vực bán dẫn trước khi DN nước ngoài đầu tư vào các thông số sẽ được chuẩn bị, giống như “làm ổ’ chào đón đại bàng" - ông Phạm Văn Quân nói. Đồng thời kỳ vọng việc đổi mới về thể chế, chính sách trong các nghị quyết của Bộ Chính trị cũng như các chương trình đang đề xuất với Chính phủ, nếu được phê duyệt trong giai đoạn 10 năm tới hoạt động CNHT sẽ rất nhiều hoạt động được triển khai cụ thể và sát nhu cầu của DN hơn.