Trong bối cảnh biến đổi khí hậu toàn cầu ngày càng trầm trọng, các chính sách quốc tế và áp lực từ thị trường đã thúc đẩy quá trình chuyển đổi xanh của các ngành công nghiệp. Tuy nhiên, hành trình xanh hóa ngành công nghiệp nặng đầy khó khăn, đòi hỏi không chỉ sự thay đổi về công nghệ mà cả chính sách và chiến lược phát triển bền vững.
Thách thức trong việc giảm phát thải
Các ngành công nghiệp nặng chiếm tỷ lệ lớn trong tổng lượng phát thải khí CO2 toàn cầu, đặc biệt là các ngành thép, xi măng, và hóa chất. Thép và xi măng là hai ngành công nghiệp có quy trình sản xuất phụ thuộc nhiều vào năng lượng hóa thạch như than đá, dầu mỏ, gây ra lượng lớn khí thải nhà kính.
Theo thống kê của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), ngành thép và xi măng đóng góp tới 7% và 8% tổng lượng phát thải CO2 toàn cầu. Điều này khiến chúng trở thành những ngành gây ô nhiễm môi trường hàng đầu và là thách thức lớn trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu.
Sự dịch chuyển sang quá trình “xanh hóa” đối với các ngành công nghiệp nặng gặp nhiều khó khăn hơn so với các ngành công nghiệp khác. Do đặc thù yêu cầu năng lượng lớn và quy trình sản xuất phức tạp, chi phí chuyển đổi sang năng lượng sạch và công nghệ thấp phát thải cao hơn nhiều so với các ngành khác. Ngoài ra, các quốc gia có nền công nghiệp phát triển phụ thuộc nhiều vào các ngành này, nên việc cắt giảm phát thải đồng nghĩa với việc phải tái cấu trúc toàn bộ ngành sản xuất – điều này tạo ra rào cản về kinh tế và kỹ thuật.
Một ví dụ điển hình là ngành xi măng - một trong những ngành khó “xanh hóa” nhất. Sản xuất xi măng đòi hỏi nhiệt độ rất cao, sử dụng than đá làm nguồn nhiệt chính và thải ra lượng CO2 lớn. Các nhà sản xuất xi măng đang gặp khó khăn trong việc tìm ra các giải pháp thay thế cho quy trình này mà vẫn đảm bảo hiệu quả kinh tế. Đặc biệt, tại các quốc gia đang phát triển như Việt Nam, nhu cầu sử dụng xi măng cao do sự bùng nổ xây dựng cơ sở hạ tầng, khiến việc cắt giảm phát thải trở nên khó khăn hơn.
Chính sách quốc tế thúc đẩy xanh hóa công nghiệp nặng
Trước áp lực từ các cam kết quốc tế về giảm phát thải, đặc biệt là sau Hiệp định Paris 2015, các quốc gia đã đưa ra nhiều chính sách và sáng kiến nhằm thúc đẩy quá trình xanh hóa ngành công nghiệp nặng. Một trong những sáng kiến tiêu biểu là Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) của Liên minh châu Âu (EU), áp dụng thuế carbon đối với các sản phẩm nhập khẩu có lượng phát thải cao. Đây là một biện pháp hiệu quả không chỉ nhằm kiểm soát lượng phát thải nội địa của EU mà còn tác động đến các quốc gia xuất khẩu hàng hóa công nghiệp nặng, buộc họ phải xanh hóa quy trình sản xuất để duy trì sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế.
Ngoài ra, nhiều quốc gia cũng đã thiết lập hệ thống giao dịch carbon (carbon trading), cho phép các doanh nghiệp mua bán quyền phát thải. Thông qua hệ thống này, các công ty có lượng phát thải thấp có thể bán quyền phát thải cho các công ty khác, từ đó khuyến khích việc đầu tư vào công nghệ sạch và giảm phát thải.
Ví dụ, tại Nhật Bản, chính phủ đã triển khai các chương trình khuyến khích ngành thép sử dụng công nghệ thu giữ và lưu trữ carbon (CCS) – một giải pháp tiên tiến giúp thu hồi lượng CO2 phát thải từ các nhà máy thép, sau đó lưu trữ chúng an toàn dưới lòng đất. Điều này không chỉ giúp giảm lượng phát thải mà còn tạo ra mô hình phát triển bền vững cho ngành công nghiệp nặng.
Tuy nhiên, các chính sách quốc tế này vẫn chưa đủ mạnh để đảm bảo sự chuyển đổi toàn diện. Việc thiếu đồng bộ trong các biện pháp tài chính và kỹ thuật khiến quá trình xanh hóa gặp nhiều khó khăn. Nhiều quốc gia, đặc biệt là các nền kinh tế mới nổi, chưa có đủ nguồn lực để đầu tư vào công nghệ và hạ tầng năng lượng sạch, dẫn đến việc phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch và quy trình sản xuất truyền thống.
Giải pháp xanh hóa công nghiệp nặng
Một trong những giải pháp xanh hóa quan trọng nhất cho các ngành công nghiệp nặng là việc sử dụng năng lượng tái tạo thay thế cho nhiên liệu hóa thạch. Năng lượng từ gió, mặt trời và hydro xanh được coi là tương lai của ngành công nghiệp nặng. Ở một số quốc gia như Đức và Na Uy, các nhà máy sản xuất thép đã bắt đầu thử nghiệm sử dụng hydro thay thế than đá trong quy trình sản xuất, giúp giảm lượng CO2 thải ra.
Ngoài ra, công nghệ thu giữ và lưu trữ carbon (CCS) cũng đóng vai trò quan trọng trong quá trình xanh hóa. CCS cho phép các nhà máy công nghiệp thu giữ lượng CO2 phát sinh từ quá trình sản xuất và lưu trữ chúng dưới lòng đất hoặc tái sử dụng trong các quy trình công nghiệp khác. Điều này giúp giảm đáng kể lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính.
Bên cạnh đó, các doanh nghiệp cũng đang đầu tư vào công nghệ tái chế để giảm thiểu lượng tài nguyên tiêu thụ và lượng rác thải phát sinh. Trong ngành thép, việc tái chế thép phế liệu đã giúp giảm tiêu thụ năng lượng và khí thải trong quá trình sản xuất. Điều này không chỉ giúp giảm chi phí mà còn tạo ra nguồn nguyên liệu bền vững cho tương lai.
Cùng với sự phát triển của công nghệ và sự hỗ trợ từ các chính sách quốc tế, tương lai của ngành công nghiệp nặng xanh hóa vẫn đầy hứa hẹn. Các doanh nghiệp dần nhận ra rằng việc đầu tư vào công nghệ xanh không chỉ giúp họ tuân thủ các quy định về môi trường mà còn mang lại lợi thế cạnh tranh trên thị trường toàn cầu.
Công nghiệp nặng xanh hóa là con đường tất yếu để ngành công nghiệp toàn cầu thích ứng với yêu cầu phát triển bền vững trong tương lai. Dù còn nhiều thách thức phía trước, nhưng với sự hỗ trợ của các chính sách quốc tế và công nghệ tiên tiến, ngành công nghiệp nặng hoàn toàn có thể giảm thiểu tác động đến môi trường và duy trì sức cạnh tranh. Việc này không chỉ mang lại lợi ích cho môi trường mà còn tạo ra cơ hội phát triển bền vững cho toàn bộ nền kinh tế.
BlackRock - công ty quản lý tài sản lớn nhất thế giới, đã thành lập một quỹ chuyển đổi vật liệu từ phát thải nhiều sang phát thải ít. Larry Fink, ông chủ của BlackRock, nêu quan điểm khi kêu gọi việc chuyển hướng “xanh hóa” công nghiệp nặng: "Công nghiệp nặng cần chuyển từ màu nâu dần sang màu xanh. Khi điều này xảy ra, các nhà đầu tư quan tâm mục tiêu khí hậu có thể thấy rằng các lĩnh vực khó giảm phát thải như công nghiệp nặng cũng đầy hấp dẫn".
