Đẩy mạnh chuyển đổi số trong quản lý đô thị

Xu hướng chung trên thế giới

Từ năm 1914, TP Hà Nội đã quy định việc xây dựng nhà ở phải xin phép xây dựng. Giấy phép xây dựng cấp cho công trình phù hợp quy hoạch, phòng cháy, vệ sinh… Tại các đường phố lớn hay ở vị trí quan trọng, các công trình còn phải đáp ứng các tiêu chuẩn kiến trúc khắt khe. Sở Địa chính lập bản đồ các thửa đất toàn TP, còn bản đồ địa chính Hà Nội được Sở Quy hoạch - Kiến trúc dùng làm nền để nghiên cứu quy hoạch.

Theo ông Trần Huy Ánh - Ủy viên thường vụ Hội Kiến trúc sư Hà Nội, các chỉ giới quy hoạch (mở đường) được cập nhật vào bản đồ địa chính, làm cơ sở để cấp phép xây dựng, và là tài liệu tin cậy để quản lý đất đai, xây dựng và thuế khóa. Toàn thành phố có hơn 900 tờ bản đồ địa chính bao gồm các khu phố nội đô và các làng ven đô. Thành phố quản lý trực tiếp tới từng thửa đất, ngôi nhà, chủ hộ.

Phường Cửa Nam có 53 ô phố ghép từ 82 tờ bản đồ địa chính (1933 – 1956). Tư liệu bản đồ, hình ảnh hay những phần còn lại của các kiến trúc trên mặt đất để vẽ phục nguyên các ngôi nhà, phục vụ bảo tồn kiến trúc cũng như học hỏi phương pháp quản lý, nghệ thuật thiết kế đô thị – xây dựng thành phố theo quy hoạch nửa đầu thế kỷ 20.

Vẽ 3D kiến trúc hiện trạng trên nền bản đồ địa chính mới dễ hơn vẽ nhà cũ và có tác dụng so sánh những phần cũ/ mới để phục vụ công tác quản lý theo quy định. Hiện nay có nhiều phần mềm đồ họa hiện đại lại được hỗ trợ bởi AI… việc lập hồ sơ nghiên cứu hay quản lý nhanh chóng, chính xác, chi phí thấp.

Dẫn chứng một ví dụ để so sánh, bản đồ vệ tinh (Google Earth) cho thấy kiến trúc toàn thành phố New York (Mỹ) hiển thị 3D rất hấp dẫn nhưng thực ra xem cho vui mắt mà không hỗ trợ gì cho công tác quản lý. Vì vậy, Sở Quy hoạch thành phố New York đã lập trang web “NYC Planning” từ bản đồ nền với các thuộc tính, tổ hợp thành các bảng dữ liệu chuyên đề (Dashboard) hiển thị thông tin từ tổng thể đến chi tiết về thuế, lô đất, chủ đất, mức phí bảo hiểm cháy nổ/ngập lụt… Các bảng dữ liệu chuyên đề của một khu vực có chủ đề dân cư đã hiển thị dữ liệu các thành phần, thu nhập, chi phí cùng các cơ sở hạ hầng thiết yếu đang hoạt động với đánh giá chất lượng… toàn bộ phần dữ liệu là mã nguồn mở và sẵn sàng chia sẻ bố cục thông tin, tổ chức dữ liệu.

Theo ông Trần Huy Ánh, các xã, phường Hà Nội có thể lấy bản đồ địa chính chất lượng tốt dán lên bản đồ vệ tinh để làm nền cho hệ thống thông tin địa lý (GIS – Geographic Information System). Dự án Grand Paris Express (Paris, Pháp) được khởi công từ năm 2013 và dự kiến hoàn thành vào 2031 với tổng đầu tư 30 tỷ USD ngân sách thu xếp 70%. Nhưng do tiếp cận sáng tạo nên đến năm 2025, dự án đã đạt các mục tiêu cơ bản: không chỉ có thêm 200km đường sắt đô thị (ĐSĐT) kết nối với hàng trăm km ĐSĐT hiện có và hàng ngàn km tuyến xe bus, xe đạp, đi bộ… mà còn xây thêm hơn 30 triệu m2 nhà ở mới.

Từ kinh nghiệm trên có thể thấy, các xã, phường Hà Nội nếu xây dựng hệ thống thông tin địa lý (GIS) cũng sẽ hỗ trợ công tác khảo sát chính xác để đảm bảo thu hồi vốn nhanh cho những dự án quy mô lớn, thay cho những dự án được lập ra một cách chủ quan, thiếu khảo sát hiện trạng và dự báo nhu cầu thị trường nên không được các nhà đầu tư quan tâm.

Xây dựng nền quy hoạch đô thị đồng bộ, hiện đại và công khai

Thực hiện các chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước, trong năm 2025, Hà Nội đã và đang tăng tốc số hóa toàn bộ dữ liệu quy hoạch, ứng dụng hệ thống thông tin địa lý (GIS), xây dựng nền tảng hạ tầng công nghệ hiện đại, hoàn thiện khung pháp lý và tăng cường đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao.

Với mục tiêu xây dựng nền quy hoạch đô thị đồng bộ, hiện đại và công khai, Hà Nội đang triển khai đồng bộ nhiều giải pháp để số hóa toàn bộ dữ liệu quy hoạch từ cấp thành phố đến phường, xã. Theo lộ trình, đến năm 2026, toàn bộ hồ sơ quy hoạch của Thủ đô, bao gồm văn bản và dữ liệu kỹ thuật – chuyên ngành, sẽ được số hóa và cập nhật trên nền tảng hệ thống thông tin địa lý (GIS). Đặc biệt, tối thiểu 30% số liệu sẽ đạt mức GIS hóa hoàn chỉnh, cho phép tra cứu chi tiết đến từng lô đất, số nhà.

Đến năm 2030, Hà Nội đặt mục tiêu hoàn thành việc GIS hóa toàn diện, tích hợp hệ thống dữ liệu quy hoạch các lĩnh vực như xây dựng, giao thông, hạ tầng kỹ thuật, đất đai… tạo thành cơ sở dữ liệu dùng chung, phục vụ quản lý, giám sát và điều hành đô thị một cách linh hoạt, khoa học. Giai đoạn 2030 - 2035 sẽ tiếp tục hoàn thiện và mở rộng quy mô tích hợp, kết nối với dữ liệu quốc gia.

Việc xây dựng phần mềm ứng dụng tra cứu quy hoạch cũng đang được các cơ quan chức năng triển khai mạnh mẽ, nhằm cung cấp thông tin quy hoạch đầy đủ, kịp thời đến người dân, doanh nghiệp. Nền tảng này sẽ thay thế hoàn toàn việc tra cứu hồ sơ giấy, đồng thời cho phép cập nhật biến động theo thời gian thực.

Để phục vụ quá trình chuyển đổi số quy hoạch đô thị, Hà Nội xác định đầu tư hạ tầng số là nhiệm vụ trọng tâm. Theo Kế hoạch số 58/KH-UBND, đến năm 2026, toàn thành phố sẽ hoàn thành phủ sóng mạng cáp quang và 5G, phổ cập hệ thống cảm biến IoT và điện toán đám mây cho các cơ quan quản lý. Các trung tâm dữ liệu (data center) hiện đại đang được xây dựng, giúp lưu trữ, phân tích và xử lý dữ liệu quy hoạch khổng lồ của hơn 8,4 triệu dân.

Không dừng lại ở luật, Hà Nội cũng ban hành Kế hoạch số 150/KH-UBND triển khai Quyết định 06/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, tập trung vào xây dựng cơ sở dữ liệu quy hoạch thống nhất giữa trung ương và địa phương, đồng thời phân cấp mạnh hơn cho chính quyền cấp cơ sở trong quản lý thông tin quy hoạch.

Theo các chuyên gia, Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn lần này đã giải quyết được nhiều vướng mắc về tích hợp và phân cấp quy hoạch. Điều quan trọng hơn, Luật khuyến khích các địa phương, trong đó có Hà Nội, chủ động đẩy nhanh ứng dụng công nghệ để nâng cao hiệu quả quản lý.