Đề xuất bỏ tháo thắt lưng, cởi giày: góc nhìn pháp lý về cải tiến an ninh sân bay

Cải tiến thủ tục an ninh: nhu cầu tất yếu trong kỷ nguyên công nghệ

Chủ tịch Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam Đặng Hồng Anh mới đây đã kiến nghị loại bỏ một số thủ tục kiểm tra an ninh theo kiểu cũ như cởi giày, tháo thắt lưng tại các sân bay trong nước. Theo ông, những quy trình này không còn phù hợp trong bối cảnh công nghệ hiện đại và đang gây tốn kém lớn về thời gian cũng như nguồn lực xã hội.

Theo thống kê từ Tổng công ty Cảng hàng không Việt Nam, năm 2024, tổng lượng hành khách thông qua hệ thống sân bay đạt 109 triệu lượt. Trung bình cứ mỗi 5 phút lại có hơn 1.000 lượt khách đi qua hệ thống kiểm tra an ninh. Với mỗi hành khách mất khoảng 3 - 4 phút cho các thao tác tháo giày, thắt lưng hoặc áo khoác, tổng thời gian lãng phí có thể lên tới hơn 7 triệu giờ lao động mỗi năm - tương đương thiệt hại kinh tế từ 110 đến gần 150 tỷ đồng, nếu quy đổi theo mức lương tối thiểu.

Thực tế, nhiều sân bay quốc tế đã tiên phong hiện đại hóa thủ tục an ninh. Tại Mỹ, chương trình TSA PreCheck giúp hành khách đã đăng ký trước không cần tháo giày, thắt lưng hay lấy thiết bị điện tử ra khỏi hành lý. Sân bay Changi (Singapore) ứng dụng trí tuệ nhân tạo và cảm biến thế hệ mới để tối ưu thời gian kiểm tra. Nhiều sân bay châu Âu đã sử dụng máy quét CT để kiểm tra hành lý xách tay mà không yêu cầu mở vali.

Tổ chức Hàng không Dân dụng Quốc tế (ICAO) cũng khuyến nghị các quốc gia chuyển sang mô hình kiểm tra an ninh dựa trên đánh giá nguy cơ (risk-based screening) thay vì kiểm tra đồng loạt, nhằm giảm áp lực cho hệ thống sân bay và nâng cao trải nghiệm hành khách.

Góc nhìn pháp lý: không nên buộc tháo thắt lưng và đồng hồ

Từ góc độ pháp lý và an ninh hàng không, giới luật sư nhận định việc thay đổi quy trình kiểm tra là khả thi nếu được thực hiện theo lộ trình, có đầu tư đồng bộ về công nghệ và bảo đảm an toàn tuyệt đối. Tuy nhiên, cần đánh giá cụ thể tính hợp lý và cần thiết của từng thao tác.

Việc yêu cầu hành khách tháo giày có thể vẫn duy trì trong một số trường hợp cần thiết, vì đế giày là nơi có thể cất giấu vật cấm. Nhưng việc bắt buộc tháo thắt lưng - thậm chí là đồng hồ - là không thực sự cần thiết, đặc biệt trong điều kiện các sân bay đã trang bị thiết bị soi chiếu hiện đại có thể phát hiện chính xác vật thể kim loại hay dị vật nguy hiểm. Theo Luật Hàng không dân dụng Việt Nam và các văn bản dưới luật liên quan, việc sửa đổi quy trình kiểm tra an ninh hàng không phải được Cục Hàng không Việt Nam phối hợp với Bộ Giao thông Vận tải và các cơ quan như an ninh sân bay, hải quan, cảng vụ… thống nhất và ban hành theo đúng trình tự pháp lý.

Cải cách là khả thi nếu có công nghệ thay thế phù hợp

Một trong những ví dụ điển hình được dẫn lại là việc Việt Nam từng loại bỏ quy định kiểm tra thẻ hành lý ký gửi trước khi hành khách rời khỏi nhà ga - một thay đổi nhỏ nhưng tạo hiệu ứng tích cực lớn, được người dân ủng hộ và lực lượng chức năng chấp hành nghiêm túc. Sự thay đổi đó không chỉ giúp giảm áp lực cho lực lượng an ninh mà còn giảm tải cho chính đội ngũ nhân viên các hãng hàng không, đồng thời nâng cao trải nghiệm của hành khách. Điều này cho thấy, cải cách là hoàn toàn khả thi nếu được triển khai với công nghệ thay thế phù hợp và có sự phối hợp hiệu quả giữa các cơ quan liên quan.

Theo các chuyên gia, Việt Nam hoàn toàn có thể thí điểm mô hình kiểm tra thông minh tại một số sân bay trọng điểm như Nội Bài, Tân Sơn Nhất, Đà Nẵng. Nếu được triển khai bài bản, có công nghệ thay thế phù hợp và đánh giá rủi ro chặt chẽ, những cải tiến này sẽ góp phần đưa dịch vụ sân bay của Việt Nam tiệm cận với tiêu chuẩn quốc tế, đồng thời tiết kiệm nguồn lực xã hội mà vẫn bảo đảm an ninh tuyệt đối.