Đến Văn Miếu xin đừng... sờ đầu rùa

Được UNESCO công nhận là di sản tư liệu thế giới và hệ thống 82 bia đá tiến sỹ tại di tích Văn Miếu - Quốc Tử Giám tiếp tục được Thủ tướng Chính phủ quyết định công nhận là Bảo vật quốc gia. Hệ thống bia đá đang bị xuống cấp chính vì sự thịnh hành quan điểm sờ đầu rùa lấy may trước mỗi kỳ thi của du khách khi đến thăm Văn Miếu.

Có từ thời Lê - Mạc (1442-1779), hệ thống bia đá tiến sỹ tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám đã trải qua gần 600 năm lịch sử. 82 bia đá là những tấm bia tiến sỹ duy nhất ở Việt Nam và thế giới có bài ký ghi lịch sử các khoa thi và triết lý của triều đại về nền giáo dục và đào tạo, sử dụng nhân tài. Tính hiếm có và không thể thay thế nằm ở nội dung, cách thức và điều kiện dựng bia, ở những giá trị về lịch sử, mỹ thuật, ảnh hưởng xã hội của tấm bia. 82 tấm bia tiến sỹ ở Văn Miếu - Quốc Tử Giám rất đặc sắc không đâu có được. Đó không chỉ là nơi lưu danh những người đã thi đỗ trong các kỳ thi trải dài suốt gần 300 năm, mà những tấm bia này còn nói lên được nhiều điều về đời sống, xã hội, về bối cảnh chính trị và đáng quý hơn cả, tinh thần của mấy thế kỷ trước so với ngày nay còn nguyên tính thời sự. Mỗi dòng chữ trên 82 tấm bia đá là nguồn sử liệu vô cùng quý giá giúp chúng ta nghiên cứu về con người và sự nghiệp của nhiều danh nhân đất Việt như Nguyễn Trãi, Ngô Sĩ Liên, Nguyễn Quý Đức, Đặng Đình Tướng... Bên cạnh đó, mỗi tấm bia không đơn thuần chỉ là một văn bản mà còn là một tác phẩm nghệ thuật với những hoa văn trang trí cầu kỳ, tính cách điệu cao với nhiều chủ đề hoa lá, mây, trăng, long, ly, quy, phượng. Nhiều nhà nghiên cứu mỹ thuật đã coi đây như một tư liệu quan trọng trong quá trình nghiên cứu về lịch sử mỹ thuật và điêu khắc Việt Nam từ thế kỷ XV - XVIII.

82 bia đá tiến sỹ giờ đã bị tác động bởi điều kiện tự nhiên và con người. Năm 1994, nhà che bia mới được xây dựng nhằm hạn chế những tác động tới bia đá. Hiện nay, hầu hết các bia đá đều bị hư hỏng cấu trúc như sứt mẻ bề mặt, nước mưa bào mòn, ảnh hưởng của nấm mốc làm mờ chữ, nứt đế chân… Thời gian qua, Trung tâm hoạt động khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám đã tạo hàng rào ngăn không cho du khách xoa đầu rùa, tăng cường lực lượng nhắc nhở du khách. Tuy vậy, dẫu có giăng mắc lực lượng bảo vệ khắp nơi, thậm chí gắn         camera quan sát; vào những giai đoạn cao điểm, Trung tâm Văn hóa Khoa học Văn Miếu – Quốc Tử Giám nhờ thêm lực lượng tình nguyện viên trông coi 82 bia đá tiến sỹ nhưng vẫn không ngăn hết được hành động vô tư trèo rào sắt sờ đầu rùa. Đã có thời, các nhà khoa học tốn không biết bao giấy mực chỉ bàn bằng cách nào xóa sổ hiện tượng trên. Có ý kiến cho rằng nên dựng tấm kính trong suốt bảo vệ, nhưng như thế không khác gì việc đưa bia đá vào tủ kính. Hàng rào sắt dựng lên cũng chỉ là biện pháp trước mắt. Làm thế nào để bảo vệ di sản này không bị bào mòn vì sở thích sờ đầu rùa vẫn còn là nỗi lo.