Điện Hòn Chén - dấu ấn tín ngưỡng thờ Thánh Mẫu Thiên Y A Na giữa lòng xứ Huế

Trên dòng sông Hương thơ mộng, giữa núi Ngọc Trản xanh biếc soi bóng xuống mặt nước, Điện Hòn Chén từ lâu đã trở thành một điểm đến tâm linh đặc biệt trong đời sống tín ngưỡng của người dân xứ Huế. Đây là nơi thờ phụng Thánh Mẫu Thiên Y A Na Diễn Phi Chúa Ngọc – vị nữ thần được tôn xưng là Mẹ xứ sở, vừa mang dấu ấn tín ngưỡng Chăm Pa, vừa được Việt hóa và hòa nhập vào tín ngưỡng Mẫu Tam Phủ - Tứ Phủ của người Việt. Với vị trí đắc địa, cảnh quan hữu tình cùng chiều sâu văn hóa tâm linh, Điện Hòn Chén không chỉ là di tích lịch sử mà còn là nơi linh thiêng gắn bó mật thiết với đời sống tinh thần của bao thế hệ người dân Cố đô.

Dấu tích lịch sử và sự linh ứng của Thánh Mẫu

Theo truyền thuyết, Thánh Mẫu Thiên Y A Na vốn là vị thần của người Chăm, được người Việt tiếp nhận từ thế kỷ XVI và tôn thờ như một vị thần Mẫu đầy quyền năng. Tại Huế, bà được gọi là Thiên Y A Na Diễn Phi Chúa Ngọc, vị Thánh Mẫu che chở cho muôn dân, ban phúc lành, đem lại mùa màng bội thu và hạnh phúc gia đình.

Điện Hòn Chén được vua Minh Mạng cho trùng tu và ban sắc phong vào năm 1832, đến thời vua Đồng Khánh, nơi đây tiếp tục được quan tâm mở rộng và trở thành trung tâm tín ngưỡng lớn của vùng Thuận Hóa - Phú Xuân. Người dân tin rằng Thánh Mẫu rất linh ứng: ai thành tâm cầu khấn sẽ được bà che chở, phù hộ. Chính vì vậy, từ hàng trăm năm nay, nơi đây luôn đông đảo tín đồ và du khách tìm về chiêm bái.

Điện có kiến trúc độc đáo, nằm giữa thiên nhiên sông núi hài hòa. Các hạng mục chính gồm Điện Thượng, nơi thờ Thánh Mẫu, cùng nhiều điện thờ khác như Điện Ông Hoàng Bảy, Điện Ông Hoàng Mười, thờ các chư vị Thánh, Tiên, Phật trong hệ thống tín ngưỡng Đạo Mẫu. Tất cả tạo nên một quần thể hài hòa, linh thiêng nhưng cũng rất gần gũi với đời sống tâm linh người dân.

Nhắc đến Điện Hòn Chén, không thể không nhắc tới Lễ hội Điện Hòn Chén diễn ra hàng năm vào tháng 3 và tháng 7 âm lịch. Đây là lễ hội tín ngưỡng lớn nhất ở Huế, đồng thời cũng là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, gắn liền với tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Điểm nhấn độc đáo của lễ hội chính là nghi thức rước Mẫu trên sông Hương. Hàng chục chiếc thuyền được trang hoàng rực rỡ với cờ phướn, đèn lồng, cúng phẩm, tiếng nhạc lễ rộn ràng. Con sông vốn yên bình nay bừng lên không khí linh thiêng và huyền ảo. Hàng ngàn tín đồ mặc lễ phục truyền thống, vừa đi thuyền vừa dâng hương, tạo nên một bức tranh văn hóa sống động, vừa trang nghiêm vừa tràn đầy màu sắc.

Ngoài phần lễ trang trọng như Lễ cáo yết, Lễ chánh tế, Lễ hoàn tạ…, phần hội cũng vô cùng sôi động với các sinh hoạt văn nghệ dân gian, hầu đồng, hát chầu văn, tạo nên một không gian kết nối giữa tín ngưỡng và nghệ thuật truyền thống. Chính sự kết hợp hài hòa này đã giúp lễ hội vừa giữ được tính thiêng liêng, vừa trở thành sản phẩm du lịch hấp dẫn với du khách trong và ngoài nước.

Giá trị tâm linh và bản sắc văn hóa

Điện Hòn Chén không chỉ là nơi hành lễ, mà còn là biểu tượng của sự giao thoa văn hóa giữa người Chăm và người Việt, giữa tín ngưỡng dân gian và tín ngưỡng cung đình. Việc thờ phụng Thánh Mẫu Thiên Y A Na là minh chứng cho sự dung hợp tôn giáo, tín ngưỡng, phản ánh tinh thần khoan hòa, tiếp biến văn hóa của người Việt ở vùng đất Thuận Hóa.

Với người dân Huế, Mẫu Thiên Y là hiện thân của tình mẫu tử thiêng liêng, của đức hạnh, lòng nhân từ và sự bảo hộ. Người dân đến với Điện Hòn Chén không chỉ để cầu tài, cầu lộc mà còn để tìm sự thanh thản trong tâm hồn, gột rửa những muộn phiền, hướng tới điều thiện lành. Lễ hội và các hoạt động tại điện vì thế góp phần duy trì nếp sống tâm linh, tạo nên sự gắn kết cộng đồng, khẳng định niềm tin vào giá trị nhân văn lâu bền.

Nhận thức rõ tầm quan trọng của Điện Hòn Chén, Sở Văn hóa và Thể thao TP Huế cùng các cơ quan chức năng đã và đang triển khai nhiều biện pháp bảo tồn. Công tác tổ chức lễ hội được chú trọng đảm bảo an toàn, tiết kiệm, đúng quy định, vừa tôn trọng yếu tố tín ngưỡng vừa đáp ứng nhu cầu tham quan của du khách. Đồng thời, nhiều hoạt động quảng bá, nghiên cứu khoa học cũng được triển khai nhằm lan tỏa giá trị di sản này.

Điện Hòn Chén ngày nay không chỉ là trung tâm tín ngưỡng mà còn là điểm đến du lịch văn hóa - tâm linh hấp dẫn. Du khách đến Huế, ngoài việc chiêm ngưỡng lăng tẩm, cung đình, còn tìm đến điện để trải nghiệm đời sống tâm linh đặc trưng, hòa mình vào lễ hội độc đáo trên sông Hương. Qua đó, hình ảnh Huế không chỉ gắn liền với thành phố di sản mà còn là thành phố tâm linh, thân thiện, mến khách.

Hơn một thế kỷ tồn tại, Điện Hòn Chén vẫn giữ nguyên sức hút đặc biệt đối với cộng đồng. Đây không chỉ là chốn thờ tự, nơi linh khí hội tụ, mà còn là điện linh thiêng của Thiên Y Thánh Mẫu, một biểu tượng văn hóa – tâm linh đặc sắc của xứ Huế. Trong dòng chảy hiện đại hóa, điện vẫn vẹn nguyên giá trị thiêng liêng, trở thành điểm tựa tinh thần cho người dân, đồng thời mở ra hành trình khám phá sâu sắc cho du khách bốn phương.

Điện Hòn Chén vì thế không chỉ là di tích mà còn là nơi gửi gắm niềm tin, tình yêu và sự tri ân đối với cội nguồn, khẳng định sức sống mãnh liệt của tín ngưỡng Mẫu trong đời sống văn hóa Việt Nam.