Đổ trộm chất thải bể phốt: Hành vi cần phải nghiêm trị

Vấn nạn âm ỉ nhiều năm

Rạng sáng 5/9, Ban Quản lý dự án Hệ thống xử lý nước thải Yên Xá phát hiện tại khu vực bờ kè sông Tô Lịch (đối diện số 584 đường Láng, phường Láng Hạ) có vệt chất thải lỏng nghi là phân bể phốt được xả thẳng vào hố ga rồi chảy trực tiếp xuống sông. Khối lượng chất thải ước tính khoảng 50m³, khiến nước sông bốc mùi hôi thối nồng nặc, lan rộng cả khu vực. Đặc biệt, việc xả thải lén lút này không chỉ đầu độc môi trường sống của người dân mà còn làm hư hại hạ tầng của dự án thoát nước, khi đường ống trong hố ga bị tụt vỡ. Ngay sau khi tiếp nhận tin báo, Đội 3 - Phòng Cảnh sát kinh tế đã khẩn trương vào cuộc.

Qua rà soát, cơ quan công an xác định thủ phạm là xe bồn trắng mang BKS 30L-573.96 thuộc Công ty TNHH Vệ sinh môi trường thoát nước đô thị Hà Nội. Công ty này do vợ chồng Nguyễn Khắc Đạo (SN 1982) và Chu Thị Vang (SN 1983) thành lập từ năm 2018. Tuy nhiên, theo điều tra của cơ quan công an, DN này không hề có giấy phép xử lý chất thải và cũng không ký kết với đơn vị xử lý hợp pháp nào. Sau khi hút chất thải từ các bể phốt, Đạo thường chỉ đạo nhân viên đem đi xả trộm tại nhiều địa điểm. Trong đó, vụ đổ trộm xảy ra vào khoảng 3h ngày 5/9 do trực tiếp Nguyễn Khắc Đạo chỉ đạo lái xe Nguyễn Duy Cường (SN 1995) điều khiển xe bồn đến đường Láng mang theo gần 50m³ chất thải từ một tòa nhà trên đường Nguyễn Chí Thanh từ trước đó. Đến nơi, Cường đã nhiều lần mở nắp hố ga, cắm vòi và xả trực tiếp toàn bộ số chất thải xuống sông Tô Lịch. Đây là vụ việc nghiêm trọng, với số lượng chất thải lớn, có tổ chức và diễn ra vào ban đêm. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cho rằng đây chỉ là phần nổi của tảng băng chìm.

Trên thực tế, thực trạng đổ trộm chất thải bể phốt không chỉ diễn ra riêng tại sông Tô Lịch mà còn phổ biến ở nhiều khu vực nội thành và vùng ven đô thị, nhiều địa phương. Đặc biệt, những tuyến sông, kênh, mương vốn là nơi dẫn nước thải sinh hoạt vô tình trở thành “bãi rác lỏng” cho các xe bồn hoạt động phi pháp. Nguyên nhân sâu xa đến từ chênh lệch chi phí. Việc đưa chất thải bể phốt đến nhà máy xử lý theo đúng quy trình tốn kém, trong khi đổ trộm ra môi trường giúp các nhóm vận chuyển bỏ túi thêm hàng triệu đồng mỗi chuyến. Các chuyên gia môi trường cảnh báo, hậu quả từ hành vi này đặc biệt nghiêm trọng. Chất thải bể phốt chứa lượng lớn vi khuẩn, ký sinh trùng, chất hữu cơ phân hủy gây ô nhiễm nguồn nước, phát tán mầm bệnh như tả, thương hàn, tiêu chảy. Không chỉ ảnh hưởng trước mắt, sự tích tụ lâu dài còn làm bồi lắng dòng chảy, gây phú dưỡng, khiến hệ sinh thái sông hồ bị tàn phá. Mỗi khối chất thải bể phốt xả thẳng ra môi trường sẽ gây ra hàng loạt tác động dây chuyền, từ ô nhiễm nước, không khí đến nguy cơ bùng phát dịch bệnh. Không thể coi đây là hành vi vi phạm nhỏ lẻ mà thực chất là một dạng “tội ác môi trường”.

Cần một “bàn tay sắt”

Nhìn nhận một cách công bằng, hành lang pháp lý để xử lý các hành vi gây ô nhiễm môi trường của Việt Nam ngày càng được hoàn thiện và trở nên nghiêm khắc hơn. Luật Bảo vệ Môi trường năm 2020 và đặc biệt là Nghị định 45/2022/NĐ-CP đã quy định những mức xử phạt hành chính rất nặng. Cụ thể, hành vi xả thải vượt quy chuẩn kỹ thuật ra môi trường có thể bị phạt tiền lên tới hàng trăm triệu đồng đối với cá nhân và hàng tỷ đồng đối với tổ chức vi phạm. Không chỉ dừng lại ở xử phạt hành chính, với các vụ việc có tính chất nghiêm trọng, cơ quan chức năng hoàn toàn có đủ cơ sở để truy cứu trách nhiệm hình sự. Điều 235 của Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) về "Tội gây ô nhiễm môi trường" đã quy định rõ khung hình phạt tù từ 3 tháng đến 7 năm, kèm theo các hình phạt bổ sung như cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định. Với khối lượng hàng chục mét khối chất thải như trong vụ việc trên sông Tô Lịch, việc khởi tố hình sự là hoàn toàn có thể và cần thiết để tạo sự răn đe.

Vậy câu hỏi đặt ra là, tại sao pháp luật nghiêm khắc là vậy nhưng tình trạng vi phạm vẫn diễn ra ngang nhiên và phổ biến? Theo các chuyên gia, một trong những nguyên nhân chính của hiện tượng trên là công tác thực thi pháp luật vẫn còn những kẽ hở. Lực lượng cảnh sát môi trường còn mỏng so với địa bàn quản lý rộng lớn. Hoạt động của các đối tượng vi phạm lại vô cùng tinh vi, thường diễn ra vào ban đêm, ở những nơi hẻo lánh, khiến việc bắt quả tang là vô cùng khó khăn. Nhiều đối tượng sau khi bị bắt vẫn tìm cách chối tội, cho rằng đó là sự cố kỹ thuật chứ không phải hành vi cố ý. Bên cạnh đó, mức phạt hành chính dù cao nhưng với một số DN lớn, họ sẵn sàng coi đó là một khoản “chi phí rủi ro” nếu so với lợi nhuận khổng lồ thu được từ việc trốn tránh trách nhiệm xử lý chất thải. Chính vì vậy, việc áp dụng các biện pháp mạnh hơn như truy cứu trách nhiệm hình sự là vô cùng cần thiết.

Còn trên góc độ quản lý nhà nước cũng có thể thấy, công tác quản lý trong lĩnh vực môi trường hiện nay vẫn còn nhiều lỗ hổng. Thị trường dịch vụ hút bể phốt hiện khá lộn xộn, nhiều xe bồn hoạt động tự phát, không đăng ký, không có GPS giám sát hành trình. Hóa đơn vận chuyển, chứng từ bàn giao chất thải đến đơn vị xử lý thường bị bỏ qua. Chính quyền địa phương khó nắm bắt hết, trong khi việc tuần tra, giám sát ban đêm lại thiếu nhân lực. Bên cạnh đó, một phần trách nhiệm thuộc về người dân. Nhiều hộ gia đình, DN khi cần hút bể phốt thường chọn dịch vụ giá rẻ mà không quan tâm chất thải được đưa đi đâu. Vô hình trung, chính nhu cầu này tiếp tay cho các nhóm đổ trộm.

Để giải quyết tận gốc vấn nạn đổ trộm chất thải bẩn ra môi trường, các chuyên gia khẳng định, điều quan trọng nhất là cần phải xử phạt nghiêm minh để tăng tính răn đe. Hành vi xả thải chất bẩn vào môi trường không chỉ vi phạm pháp luật mà còn có thể gây ra những hệ lụy nghiêm trọng cho sức khỏe của cộng đồng và môi trường. Do đó, đây là hành vi cần phải nghiêm trị. Ngoài phạt hành chính lên tới hàng tỷ đồng thì hành vi đổ trộm chất thải nguy hại ra môi trường có thể bị xử lý trách nhiệm hình sự. Tuy nhiên, trên thực tế, lâu nay những trường hợp đổ trộm chất thải bể phốt bị phát hiện thì hành vi xử phạt chủ yếu dừng lại ở phạt hành chính. Chính điều này khiến các đối tượng bất chấp để vi phạm. Các chuyên gia đề nghị rằng, những vụ việc nghiêm trọng, có tổ chức, khối lượng lớn như vụ xả 50m³ xuống sông Tô Lịch phải được khởi tố hình sự, xét xử công khai để làm gương.

Còn trên góc độ quản lý, cần siết chặt quy định quản lý phương tiện, trong đó có việc bắt buộc lắm thiết bị giám sát hành trình, camera giám sát trên các loại xe bồn. Đồng thời quy trình vận chuyển, bàn giao chất thải đến nhà máy xử lý phải minh bạch, có hóa đơn điện tử. Đã đến lúc cần một “bàn tay sắt” của pháp luật, với những bản án nghiêm khắc, cùng sự phối hợp đồng bộ từ chính quyền, DN và người dân. Chỉ khi hành vi đổ trộm chất thải bể phốt bị nghiêm trị, khi hạ tầng xử lý được đầu tư đúng mức và ý thức cộng đồng được nâng cao, chúng ta mới có thể hy vọng vào một môi trường đô thị trong lành, những dòng sông được hồi sinh, và một tương lai bền vững cho các thế hệ mai sau.