Nhân kỷ niệm 69 năm Ngày Giải phóng Thủ đô (10/10/1954 – 10/10/2023), Ban quản lý hồ Hoàn Kiếm và Phố cổ Hà Nội phối hợp Trung tâm Lưu trữ quốc gia I tổ chức triển lãm “Hồ Gươm - Giao lộ Đông Tây”.
Đổi thay diện mạo hồ Gươm
Những năm cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX là thời kỳ đánh dấu những bước thay đổi quan trọng của Hà Nội trong quá trình chuyển mình từ một đô thị cũ kiểu Á Đông sang một TP hiện đại với những dấu ấn kiểu phương Tây. Thời điểm này, người Pháp bắt đầu cho quy hoạch và xây dựng TP Hà Nội trên cơ sở kinh đô Thăng Long cũ.
Thời điểm đó, Hồ Gươm được người Pháp chọn là trung tâm của quá trình quy hoạch. Từ Hồ Gươm, TP được mở rộng, lan tỏa dần ra các khu vực xung quanh; đường phố được chỉnh trang, các di tích được chọn lọc bảo tồn, nhiều công trình văn hóa, trụ sở hành chính mới mọc lên. Hà Nội đã thay tấm áo mới hiện đại hơn nhưng vẫn không kém phần cổ kính.
Từ năm 1884 trở đi, Hồ Gươm trở thành trung tâm trong công cuộc quy hoạch TP Hà Nội. Chính quyền Pháp cho mở một con phố nối khu Nhượng địa với Trường Thi và Hoàng thành cũ. Trong quá trình xây dựng, Tổng sứ Trung - Bắc Kỳ yêu cầu giữ lại khu vực quanh hồ với chiều rộng ít nhất là 20m, không một công trình nào được phép xây dựng dọc theo khu vực này và phải dỡ bỏ tất cả nhà tranh trên phố Paul Bert (Tràng Tiền).
Từ tháng 10/1886 đến năm 1888, khu phố Pháp ở phía Đông hồ Gươm và phía Bắc trục đường Paul Bert dần được hoàn thiện. Để có đất làm đường và xây dựng khu phố này, chính quyền Pháp đã phá hủy một số ngôi chùa xung quanh Hồ Gươm, bất chấp sự phản đối của dân chúng.
Hệ thống phố đầu tiên của Hà Nội được hình thành, bắt đầu từ tuyến phố Paul Bert - des Inscruteurs (Tràng Tiền - Hàng Khay - Tràng Thi), tiếp theo là phố Francis Garnier (phố Đinh Tiên Hoàng) và Beauchamps (phố Lê Thái Tổ), cùng các dãy phố song song tạo ra một hệ thống bao quanh Hồ Gươm.
Từ năm 1897, chính quyền Pháp tiến hành việc rải đá mặt đường, làm vỉa hè, hoàn thành hệ thống cung cấp điện nước, xây cống ngầm và một số cơ sở sản xuất như: nhà máy Điện bờ Hồ (1899 - 1902), công ty Tàu điện Hà Nội (1900)… mở rộng một số chợ, nhà ga, quảng trường, công viên, rạp chiếu phim. Đại lộ Francis Garnier (phố Đinh Tiên Hoàng) với việc mở rộng công viên hướng ra hồ đã mang lại một không gian xanh và là trục đi bộ quan trọng của trung tâm đô thị.
Trung tâm dịch vụ, giải trí
Với mong muốn biến Hồ Gươm và vùng phụ cận trở thành một trung tâm văn hóa, chính trị, tín ngưỡng, thương nghiệp, dịch vụ và giải trí của Hà Nội, chính quyền Pháp đã xây dựng những dinh thự, cơ quan hành chính, công sở ở phía Đông Hồ Gươm.
Nhiều nhà máy, xí nghiệp, cửa hàng, cửa hiệu, hãng buôn mọc lên xung quanh hồ, các phố Tây dần được hình thành. Các khu trung tâm vui chơi, giải trí kiểu Âu ra đời như: Nhà hát Lớn, câu lạc bộ, bể bơi.
Những năm gần đây, nhiều người dân Hà Nội và những du khách có dịp đến với Hà Nội đã quen với không gian đi bộ quanh Hồ Gươm và vùng phụ cận. Thậm chí với không ít người không gian đi bộ này đã trở thành món ăn tinh thần mỗi dịp cuối tuần.
Điều tạo nên sức hút của không gian đi bộ ở đây bên cạnh vị trí đắc địa, nhiều khoảng không gian xanh, tập trung cảnh quan, danh lam thắng cảnh, cụm di tích… còn là những không gian văn hóa, ẩm thực, âm nhạc (truyền thống và hiện đại), những điểm di tích: phố cổ, Nhà thờ Lớn, Nhà hát Lớn... và đặc biệt là công tác tổ chức các chương trình, sự kiện bài bản, chuyên nghiệp.
Triển lãm “Hồ Gươm - Giao lộ Đông Tây” giới thiệu đến công chúng hơn 100 tài liệu, tư liệu, hình ảnh, bản vẽ thiết kế, bản đồ quy hoạch là một phần trong số rất nhiều tài liệu, tư liệu về Hà Nội xưa hiện đang bảo quản tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia I. Với 3 chủ đề chính: Quá trình thay đổi diện mạo Hồ Gươm; Bảo tồn không gian văn hóa lịch sử Hồ Gươm; Hồ Gươm -Trung tâm dịch vụ và văn hóa giải trí, triển lãm kỳ vọng đem đến nhiều cảm xúc cho công chúng trong những ngày mùa thu đáng nhớ của Thủ đô. Triển lãm được tổ chức tại Trung tâm Thông tin Văn hóa Hồ Gươm (số 2 Lê Thái Tổ, Hà Nội), khai mạc vào ngày 5/10/2023.
Cùng với việc ngày càng hoàn thiện các hoạt động, tổ chức thêm nhiều loại hình từ văn hóa nghệ thuật truyền thống và hiện đại, chợ đêm, phố ẩm thực đến các trò chơi dân gian đã giúp không gian đi bộ khu vực Hồ Gươm và vùng phụ cận trở thành điểm đến với nhiều điều thú vị: âm nhạc, sự huyên náo và quan trọng nhất là mọi người đều có thể thoải mái đi bộ giữa lòng đường, trải nghiệm các chương trình, sự kiện.
