Dữ liệu là gốc của tòa soạn hiện đại

Tại Diễn đàn Báo chí lần thứ II năm 2025, phiên thảo luận với chủ đề "Dữ liệu là gốc của tòa soạn hiện đại" đã khẳng định vai trò then chốt của dữ liệu trong quá trình chuyển đổi số của các cơ quan báo chí.

Khai phá sức mạnh dữ liệu trong sản xuất và phân phối nội dung

Dữ liệu ngày nay không đơn thuần là những con số, mà là nhịp đập của các tòa soạn hiện đại. Từ mỗi cú nhấp chuột, thời gian dừng lại ở một bài viết, đến những chủ đề được tìm kiếm nhiều nhất - tất cả đều phản ánh nhu cầu và thói quen tiêu thụ thông tin của độc giả. Với dữ liệu, báo chí đang chuyển mình từ mô hình "sản xuất hàng loạt" sang "may đo nội dung", giúp mỗi người dùng nhận được thông tin phù hợp với nhu cầu và thời điểm.

Mở đầu phiên hội thảo, ông Nguyễn Hoàng Nhật - Phó Trưởng Ban Nhân dân điện tử, Báo Nhân Dân - nhấn mạnh: "Trí tuệ nhân tạo AI dù hiện đại đến đâu, nếu không có dữ liệu thì cũng không thể hoạt động hiệu quả. Đối với báo chí số hiện nay, không có dữ liệu thì cũng không thể kiếm tiền".

Trong tham luận về chủ đề "Dữ liệu và truyền hình số - Làm chủ công nghệ để giữ chân khán giả đa nền tảng", ông Phạm Anh Chiến - Phó Giám đốc Trung tâm Sản xuất và Phát triển nội dung số Đài Truyền hình Việt Nam (VTV Digital) - đã chia sẻ về sự chuyển dịch mạnh mẽ của VTV. Từ một đơn vị truyền thống, VTV đã phát triển mô hình kinh doanh đa dạng, trong đó dữ liệu giữ vai trò then chốt.

VTV đã xây dựng kho dữ liệu người dùng và kho nội dung với hệ thống metadata phong phú. Đây là nguồn tài nguyên giá trị chưa được khai thác hết và được xem là chìa khóa giúp cơ quan này cạnh tranh hiệu quả hơn trong môi trường truyền thông hiện đại. Từ dữ liệu hành vi người dùng trên ứng dụng VTVGO, VTV không chỉ cải thiện trải nghiệm xem mà còn biến nền tảng này thành "siêu ứng dụng" (super app), tích hợp nhiều dịch vụ phục vụ hàng chục triệu người dùng.

Một sản phẩm nổi bật được phát triển từ hệ thống dữ liệu là VTV Ratings - bộ chỉ số đo lường khán giả truyền hình trên nhiều nền tảng, sử dụng công nghệ big data và khoa học dữ liệu. Nhờ có VTV Ratings, Đài truyền hình Việt Nam hiểu sâu hơn về sở thích, hành vi và nhu cầu của khán giả, từ đó có thể điều chỉnh chiến lược sản xuất và phân phối nội dung một cách hiệu quả, nhanh nhạy và chính xác hơn.

Dữ liệu không phải đũa thần - Cần minh bạch và trách nhiệm

Ở lĩnh vực báo điện tử, bà Nguyễn Thu Hương - Phó Tổng Biên tập VnExpress đã chia sẻ kinh nghiệm vận hành hệ thống dữ liệu tại một trong những tòa soạn có lượng truy cập lớn nhất Việt Nam. Từ những năm đầu thành lập, VnExpress đã bắt đầu thu thập dữ liệu đơn giản, nhưng phải đến khi công cụ Google Analytics Universal xuất hiện, việc phân tích hành vi người đọc mới thực sự trở nên chuyên sâu và hiệu quả.

Đến năm 2019, VnExpress chính thức xây dựng đội ngũ dữ liệu nội bộ với mục tiêu phát triển độc giả và tối ưu hóa doanh thu. Báo đã xây dựng ba hệ thống chính: VnExpress Analytic (cho ban biên tập), Audience Data Platform (phân tích hành vi người dùng và cá nhân hóa nội dung), cùng Sales Inventory System (quản lý quảng cáo). Dữ liệu tại đây được chia thành năm nhóm chính: dữ liệu độc giả, dữ liệu hành vi, dữ liệu nội dung, dữ liệu quảng cáo và dữ liệu tương tác.

Lý do VnExpress không sử dụng dịch vụ bên ngoài là vì vấn đề bảo mật, chi phí và khả năng kiểm soát. Tuy nhiên, việc xây dựng nội bộ cũng gặp không ít thách thức, nhất là sự khác biệt tư duy giữa nhà báo và chuyên gia dữ liệu, đòi hỏi hai bên cần thời gian để hiểu và phối hợp hiệu quả.

Bà Hương khẳng định: "Dữ liệu là nền tảng, không phải là đũa thần". Sử dụng dữ liệu hiệu quả là một quá trình dài hơi, đòi hỏi sự kiên trì, liên tục cải tiến và phải luôn phục vụ mục tiêu cụ thể, thay vì chỉ để minh họa hay chạy theo chỉ số. Dữ liệu chỉ thực sự phát huy giá trị khi kết hợp với tư duy biên tập, đạo đức nghề báo và chiến lược nội dung rõ ràng.

Tại phiên hội thảo, vấn đề bảo vệ quyền riêng tư khi thu thập dữ liệu cũng được đặt ra. Ông Ngô Mạnh Hà - Giám đốc Công ty TechX cho rằng trong báo chí, dữ liệu không chỉ là số liệu kỹ thuật mà còn bao gồm thông tin định danh, hành vi, hình ảnh và thói quen của người dùng. Nếu không có cơ chế minh bạch, việc sử dụng dữ liệu có thể vi phạm quyền riêng tư, dẫn đến mất lòng tin từ công chúng.

Ông Hà chỉ ra năm thách thức phổ biến: thiếu quy trình quản trị dữ liệu cá nhân, mâu thuẫn giữa quyền đưa tin và quyền riêng tư, áp lực thương mại hóa dữ liệu, rủi ro chia sẻ với bên thứ ba và năng lực bảo mật còn hạn chế. Để giải quyết, cần tuân thủ các nguyên tắc minh bạch, tối giản, bảo mật, đồng thuận và tôn trọng quyền được quên.

Cũng tại phiên thảo luận, ông Bùi Công Duyến - Giám đốc sản phẩm Tòa soạn hội tụ ONECMS - đã giới thiệu những tác phẩm báo chí nổi bật ứng dụng dữ liệu để kể chuyện: từ "Xung đột Nga - Ukraine qua bản đồ" (Financial Times) đến "Dòng tiền hối lộ của chuyến bay giải cứu" (VnExpress). Những sản phẩm này cho thấy sức mạnh của dữ liệu không chỉ nằm ở phân tích hành vi, mà còn là chất liệu để kể những câu chuyện có chiều sâu, hấp dẫn và đầy sức thuyết phục.

Dữ liệu đang là tài nguyên quan trọng nhất của báo chí hiện đại. Nhưng giống như một mỏ vàng, việc khai thác cần đúng cách, đúng lúc và đi kèm trách nhiệm. Chuyển đổi số trong báo chí không chỉ là việc áp dụng công nghệ, mà là hành trình thay đổi tư duy - từ sản xuất đại trà sang phục vụ chính xác; từ cảm tính sang dữ liệu; và từ phỏng đoán sang thấu hiểu người đọc.