EVFTA – Bài kiểm tra lớn của hàng Việt trên thị trường châu Âu

Con số khả quan

Sau 5 năm thực thi, Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - Liên minh châu Âu (EVFTA) đã mang lại nhiều kết quả tích cực. Kết quả là tỷ trọng xuất khẩu sang EU trong tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam từ khi thực thi Hiệp định EVFTA ghi nhận đà tăng dần ổn định, đạt 13,19% vào năm 2024. Việt Nam duy trì xuất siêu lớn với EU, đạt 35,2 tỷ USD vào năm 2024. Đây là mức cao nhất trong các hiệp định thương mại tự do mà Việt Nam tham gia.

Hiện tỷ lệ hàng hóa Việt Nam xuất khẩu sang thị trường EU được cấp Giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) theo  EVFTA đã tăng từ 14,8% năm 2020 lên 35,1% năm 2025. Đây là mức cao thứ hai trong số các FTA thế hệ mới mà Việt Nam đang thực thi (chỉ sau tỷ lệ cấp C/O theo Hiệp định UKVFTA sang thị trường Vương quốc Anh và Bắc Ailen là 36% năm 2024).

Theo số liệu tổng hợp của Cục Xuất nhập khẩu, năm 2024, kim ngạch xuất khẩu có C/O mẫu EUR.1 sang thị trường EU ở mức 35,1%; tăng 18,1% so với 2023. Một số nhóm hàng có tỷ lệ cấp C/O ưu đãi mẫu EUR.1 rất tốt như chè (tỷ lệ được cấp là 99,2%), thủy sản (tỷ lệ cấp là 84,4%), hạt tiêu (tỷ lệ cấp là 75,3%), giày dép - một trong những mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam sang thị trường EU có tỷ lệ cấp C/O ưu đãi EUR.1 lên tới gần 100%.

Sau 5 năm, EVFTA đã tạo động lực lớn cho nhiều ngành hàng của Việt Nam thâm nhập sâu hơn và bứt phá xuất khẩu sang thị trường EU. Tuy nhiên, để được hưởng những ưu đãi, hàng hóa Việt Nam phải tuân thủ quy tắc xuất xứ trong EVFTA.

Liên quan đến tình hình xuất khẩu sang EU trong 5 năm từ khi EVFTA có hiệu lực, từ 1/8/2020, kim ngạch xuất khẩu của hàng hóa Việt Nam sang EU đạt 17,9 tỷ USD và đến hết năm 2024 tăng lên 51,72 tỷ USD. 

Tương tự như vậy, kim ngạch được cấp giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) tăng từ 2,66 tỷ USD lên mức 18,13 tỷ USD và với con số này thì tương ứng với tỷ lệ cấp giấy chứng nhận xuất xứ hoặc chứng từ chứng nhận xuất xứ loanh quanh vào khoảng 14,8% và tăng lên thành 35,1%.

Bà Trịnh Thị Thu Hiền - Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) nhìn nhận, với con số này cho thấy, việc sử dụng giấy chứng nhận xuất xứ hoặc chứng từ chứng nhận xuất xứ trong khuôn khổ EVFTA đang tăng dần và đang có chiều hướng khá tích cực. 

Đầu tiên liên quan đến mặt hàng thủy sản, từ mùng 1/8/2020 khi EVFTA có hiệu lực thì kim ngạch xuất khẩu thủy sản của Việt Nam rơi vào 598 triệu USD và đến hết năm 2024 lên mức 1,01 tỷ USD. Tương tự như thế, số liệu liên quan đến cấp giấy chứng nhận xuất xứ cho mặt hàng thủy sản này từ mùng 1/8/2020 là 421 triệu USD và đến hết năm 2024 là 808 triệu USD. Với những số liệu như vậy, tỷ lệ cấp giấy chứng nhận xuất xứ của mặt hàng thủy sản so với kim ngạch xuất khẩu của mặt hàng thủy sản cũng tương đối sát nhau giữa 808 triệu USD so với 1,01 tỷ USD. 

Với dệt may, ngày 1/8/2020 con số xuất khẩu hàng dệt may của Việt Nam trong thời gian đó là 1,64 tỷ USD, đến hết năm 2024 là 4,24 tỷ USD. Còn con số được cấp giấy chứng nhận xuất xứ mặt hàng dệt may vào thời điểm ngày 1/8/2020 là 97 triệu đô la Mỹ và đến hết năm 2024 là 1,36 tỷ đô la Mỹ. Chúng ta thấy đối với mặt hàng dệt may thì có khoảng cách khá rộng giữa con số về số liệu cấp giấy chứng nhận xuất xứ hoặc chứng từ chứng nhận xuất xứ so với kim ngạch xuất khẩu thực tế của mặt hàng dệt may, cụ thể là trong số 4,24 tỷ đô la Mỹ xuất khẩu kim ngạch dệt may thì chỉ có 1,36 tỷ đô la Mỹ là kim ngạch có chứng từ chứng nhận xuất xứ.

Đối với mặt hàng giày dép con số liên quan đến cấp giấy chứng nhận xuất xứ và con số liên quan đến kim ngạch xuất khẩu sang EU, năm 2024 là loanh quanh 5,74 tỷ USD và 5,89 tỷ USD. Như vậy chúng ta thấy gần như những lô hàng giày dép xuất khẩu đi, gần như những giá trị kim ngạch xuất khẩu đi EU đều có giấy chứng nhận xuất xứ hoặc chứng từ chứng nhận xuất xứ trong khuôn khổ EVFTA.

Đồng bộ đề khai thác

Bà Trịnh Thị Thu Hiền nhìn nhận, 35% kim ngạch xuất khẩu được cấp C/O thì không có nghĩa là 65% kim ngạch xuất khẩu hàng hóa còn lại đi EU hiện đang phải chịu thuế cao. Bởi vì bản thân một số mặt hàng, một số dòng hàng tại EU thuế nhập khẩu đã thấp. Cho nên có những mặt hàng, những sản phẩm không nhất thiết phải có giấy chứng nhận xuất xứ mới có được mức thuế như mong muốn. 

Ngoài ra, đối với mức 35% này cũng chỉ là con số trung bình. Tỷ lệ cấp C/O hay là tỷ lệ sử dụng chứng từ chứng nhận xuất xứ còn phụ thuộc vào tùy từng thị trường và tùy từng mặt hàng khác nhau. "Con số 35% này cũng chỉ là con số trung bình của các mặt hàng chứ không phải là con số liên quan trực tiếp đến từng mặt hàng nào cụ thể" - vị này nói. 

Theo bà Phan Thị Thanh Xuân - Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Da - Giày - Túi xách Việt Nam, thị trường EU khó tính và các yêu cầu kỹ thuật rất cao. DN Việt Nam vẫn chủ yếu tập trung vào các dòng giày có thế mạnh, chưa tận dụng được các dòng giày khác mà EU có nhu cầu tiêu dùng rất mạnh. Do vậy, các DN cần chuẩn bị về mặt nội lực và kịp thời các thông tin để xuất khẩu thành công.

Bà Trịnh Thị Thu Hiền khuyến cáo, DN nên triển khai một loạt giải pháp đồng bộ để khai thác các thị trường có FTA, nâng cao tỷ lệ sử dụng chứng từ chứng nhận xuất xứ ưu đãi; xây dựng cơ chế, chính sách để tạo hành lang minh bạch về xuất xứ hàng hóa, chú trọng quy định liên quan đến biện pháp phòng, chống gian lận xuất xứ; hướng dẫn các địa phương cấp giấy chứng nhận xuất xứ cho đúng, đảm bảo hàng hóa có xuất xứ, xuất khẩu đi các thị trường FTA; tăng cường tập huấn và đào tạo mang tính cầm tay chỉ việc đến từng doanh nghiệp sản xuất, xuất khẩu về đáp ứng các quy tắc xuất xứ trong các FTA, các cam kết quốc tế.

Phối hợp với cơ quan hải quan của nước nhập khẩu để đảm bảo đúng hàng hóa có xuất xứ được hưởng ưu đãi thuế quan; có những biện pháp xử lý phù hợp với hàng hóa có vi phạm liên quan đến xuất xứ; tham vấn về quy trình sản xuất đối với các mặt hàng trong quá trình đàm phán các FTA hoặc có những cam kết quốc tế với các nước đối tác; cải cách thủ tục hành chính, giải đáp vướng mắc của DN sản xuất, xuất khẩu về quy tắc xuất xứ, cấp C/O...