Giải pháp đột phá phát huy di sản nghệ thuật thị giác ở phường Cửa Nam

Nhiều công trình là di sản nghệ thuật thị giác

Tọa đàm Phát huy di sản nghệ thuật thị giác ở phường Cửa Nam được UBND phường Cửa Nam, TP Hà Nội tổ chức chiều 2/8 tại Trường THCS Trưng Vương có bề dày truyền thống lịch sử. Phát biểu khai mạc, bà Nguyễn Đan Sa – Phó Trưởng phòng Văn hóa – Xã hội UBND phường Cửa Nam cho biết: Tọa đàm “Phát huy di sản nghệ thuật thị giác ở phường Cửa Nam” nằm trong chuỗi hoạt động của triển lãm “Cửa ngõ Văn hóa, kết nối di sản, đổi mới sáng tạo”, mở ra một không gian chiêm nghiệm sâu sắc về di sản. Chúng ta được ngược dòng thời gian để khám phá lại những giá trị của các công trình kiến trúc đậm chất nghệ thuật thời Đông Dương ngay trên địa bàn phường.

Tiếp nối thành công của triển lãm, UBND phường Cửa Nam phối hợp với các chuyên gia nghiên cứu về nghệ thuật: TS Trần Hậu Yên Thế; họa sĩ, giám tuyển Nguyễn Thế Sơn, ThS Phạm Minh Quân cùng được tìm hiểu sâu hơn về những giá trị nghệ thuật từ những di sản văn hóa ở phía Nam quận Hoàn Kiếm xưa, là một trung tâm di sản đa dạng, nơi hội tụ kiến trúc Pháp thuộc và văn hóa phong kiến. Dấu ấn thời thuộc địa khu vực này tự hào với nhiều công trình Pháp đặc trưng, thể hiện sự phát triển đô thị và giáo dục.

Với những giá trị di sản văn hóa hiện có sẽ là động lực để phường Cửa Nam đẩy mạnh công nghiệp văn hóa đưa di sản trở thành động lực, nguồn lực phát triển, biến vốn văn hóa này thành các sản phẩm cụ thể: từ các tour du lịch di sản, các không gian sáng tạo, những sản phẩm thủ công mỹ nghệ cho đến việc xây dựng thương hiệu địa phương.

Di sản nghệ thuật thị giác ở phường Cửa Nam là nhiều công trình Pháp đặc trưng, thể hiện sự phát triển đô thị và giáo dục thời bấy giờ. Đó là Đại học Đông Dương và Trường Trưng Vương là những biểu tượng giáo dục quan trọng; Thư viện Quốc gia và Ga Hàng Cỏ không chỉ có kiến trúc ấn tượng mà còn gắn liền với lịch sử phát triển tri thức và giao thông. Khu Đấu Xảo (nay là Cung Văn hóa Hữu nghị Việt Xô) từng là trung tâm triển lãm, giao thương sầm uất. Đặc biệt, Trường Mỹ thuật Đông Dương là cái nôi sản sinh nhiều thế hệ nghệ sĩ Việt Nam tài năng. Bên cạnh kiến trúc Pháp, Cửa Nam còn lưu giữ những giá trị văn hóa truyền thống: Đình, Chùa Vũ Thạch là những công trình tín ngưỡng cổ kính, mang đậm nét kiến trúc và tâm linh. Bia Chùa Hàm Long là một di tích lịch sử quý giá. Dấu tích phố Hàng Lọng gợi nhớ về một làng nghề truyền thống và có mối liên hệ với nghệ thuật thêu Quất Động — một di sản thủ công tinh xảo, thể hiện bản sắc văn hóa dân tộc. Những di sản này không chỉ minh chứng cho lịch sử lâu đời của phường Cửa Nam mà còn là nền tảng để phát triển công nghiệp văn hóa và du lịch, góp phần gìn giữ và quảng bá bản sắc độc đáo của Hà Nội.

“Vẽ chuyện! Mài ĐẸP ra mà ăn!”

Trình bày chuyên luận di sản nghệ thuật thị giác ở phường Cửa Nam, với chủ đề “Vẽ chuyện! Mài ĐẸP ra mà ăn!”, nhà nghiên cứu TS Trần Hậu Yên Thế đến từ Trường Đại học Khoa học liên ngành và nghệ thuật – Đại học Quốc gia Hà Nội khẳng định: Di sản nghệ thuật thị giác là những giá trị văn hóa, lịch sử, thẩm mỹ được thể hiện thông qua các hình thức nghệ thuật có thể cảm nhận bằng thị giác. Chúng là những minh chứng cho sự sáng tạo, tư duy và đời sống của con người thông qua các thời kỳ. Trong di sản học, di sản nghệ thuật thị giác có mối quan hệ tương hỗ với di sản vật thể, di sản phi vật thể và di sản tư liệu. Phường Cửa Nam sở hữu nhiều công trình kiến trúc tiêu biểu của thời kỳ Pháp thuộc, như Nhà hát Lớn, Đại học Đông Dương, Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, các tòa nhà công sở cũ... Những công trình này đã trở thành biểu tượng của Hà Nội và được ghi nhận trong nhiều tài liệu về kiến trúc thế giới.

Bên cạnh các công trình kiến trúc, phường Cửa Nam cũng sở hữu nhiều di tích văn hóa như đình, chùa, miếu, trong đó có chùa Hàm Long. Phường Cửa Nam có nhiều bảo tàng quan trọng như Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, Bảo tàng Phụ nữ, Bảo tàng Công an, Bảo tàng Nguyễn Tuân – Nguyễn Tư Nghiêm, Bảo tàng Sinh học Trường Đại học Khoa học tự nhiên thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội... “Bảo tàng không chỉ là “ngôi nhà” của di sản nghệ thuật thị giác mà còn là “nhịp cầu” kết nối quá khứ với hiện tại, truyền tải giá trị văn hóa và là động lực quan trọng cho sự phát triển của nghệ thuật trong tương lai” – TS Trần Hậu Yên Thế nhấn mạnh. Ông cũng cho biết: “Nhạc sĩ Văn Cao ở số nhà 108 phố Yết Kiêu. Trong nhiều năm, tôi xây dựng một dự án giả tưởng về Bảo tàng Văn Cao”. TS Trần Hậu Yên Thế có gợi ý cho phường Cửa Nam vẽ chuyện Bảo tàng Văn Cao để xây dựng và phát huy di sản nghệ thuật thị giác.

Theo nhà nghiên cứu Trần Hậu Yên Thế, di sản nghệ thuật thị giác qua nghệ thuật tự sự hình ảnh giúp chúng ta không chỉ chiêm ngưỡng cái đẹp mà còn hiểu được câu chuyện, lịch sử và giá trị tinh thần mà cha ông để lại. Hay, bảo tồn di sản nghệ thuật thị giác dựa vào tư liệu nhiếp ảnh thời Pháp thuộc. Đây là môt cách tiếp cận kho tàng hình ảnh lịch sử nhằm phục vụ mục tiêu bảo tồn và phát huy giá trị di sản. Họa sĩ Lê Thị Lựu (1911 – 1988) là một trong những tên tuổi lừng lẫy của nền mỹ thuật hiện đại Việt Nam và bà được xem là nữ họa sĩ đầu tiên tốt nghiệp Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương. Bà cũng là nữ họa sĩ duy nhất trong “Tứ trụ” danh họa Việt tại Pháp gồm Phổ - Thứ - Lựu – Đàm (Lê Phổ, Mai Trung Thứ, Lê Thị Lựu, Vũ Cao Đảm). Liệu có thể có một triển lãm ảnh về họa sĩ Lê Thị Lựu ở Trường THCS Trưng Vương không? TS Trần Hậu Yên Thế đặt câu hỏi.

TS Trần Hậu Yên Thế cho rằng, phường Cửa Nam minh chứng cho khả năng đối thoại văn hóa Đông Tây, nơi tinh hoa di sản nghệ thuật thị giác hòa chung một cách cởi mở và bình đẳng. Đây là mảnh đất khai sinh ra Phong cách kiến trúc Đông Dương và cũng là nơi những công trình kiến trúc Đông dương khẳng định giá trị bản địa, trở thành niềm tự hào của Thủ đô Hà Nội hôm nay.

Trưởng phòng Văn hóa - Xã hội phường Cửa Nam Phạm Ngọc Thúy cho rằng, gợi mở của các chuyên gia, người dân rất có giá trị cho cán bộ, công chức phường Cửa Nam. Những ý tưởng của các nhà nghiên cứu đã gợi mở để phát huy giá trị văn hóa trên địa bàn phường Cửa Nam trong thời gian tới. Đây là yêu cầu và là con đường bền vững để các giá trị di sản thực sự được sống giữa văn hóa đương đại; tạo ra những giá trị đóng góp trực tiếp vào kinh tế xã hội và phát triển đời sống của Nhân dân trên toàn phường.