Giải pháp nào cho phát triển sầu riêng bền vững?

Chia sẻ về tình hình xuất khẩu sầu riêng trong những tháng đầu năm, Phó Cục trưởng Cục Chất lượng, chế biến và phát triển thị trường (Bộ NN&MT) Phan Văn Duy cho biết, riêng thị trường Trung Quốc - thị trường xuất khẩu chủ lực của chúng ta - đã giảm nhập khẩu sầu riêng khoảng 30% so với cùng kỳ năm ngoái. Đây là một mức giảm mạnh và có ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động xuất khẩu của Việt Nam. 

Theo ông Phan Văn Duy, đến nay cả nước có 34 cơ sở đã được chứng nhận về kiểm nghiệm cadimi; 19 cơ sở được chứng nhận về kiểm nghiệm vàng O. Trong đó, Trung Quốc đã công nhận 24 cơ sở về cadimi và 15 cơ sở về vàng O.

"Tuy nhiên, có 4 cơ sở bị phía Trung Quốc loại ra do có sự chênh lệch giữa kết quả kiểm nghiệm tại Việt Nam và kết quả kiểm nghiệm khi hàng hóa đến nơi. Đây là rủi ro hiện hữu" - ông Phan Văn Duy cho hay.

Nguyên nhân sầu riêng nhiễm cadimi, vàng O

Liên quan tới vấn đề sầu riêng nhiễm cadimi, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Nguyễn Quang Hiếu cho biết, khi Việt Nam nhận được thông báo đầu tiên vào tháng 3/2024 từ Trung Quốc, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật đã tiến hành nhiều cuộc điều tra diện rộng và chuyên sâu, trong đó phát hiện một số vùng có dư lượng cadimi cao.

Gần đây, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật đã công bố những nguyên nhân chính khiến đất nhiễm cadimi, bao gồm: tự nhiên gồm các yếu tố về thổ nhưỡng, đất cộng với nhiều vùng canh tác không được nghỉ ngơi, khiến đất nhiễm cadimi. Nguyên nhân chủ quan là do thói quen người dân sử dụng phân bón ở các vùng nhiều hơn khuyến cáo.

Tuy nhiên, Tổng Giám đốc Tập đoàn Vinacam Vũ Duy Hải cho rằng, đây không hẳn là lỗi của người trồng khi có nhà quản lý nói rằng do nông dân sử dụng phân, thuốc không đúng quy trình, thậm chí bón gấp 10 lần khuyến cáo, mà phải thẳng thắn nhìn nhận đến lỗi của các nhà quản lý trong lĩnh vực phân bón, cây trồng, đặc biệt trong việc xử lý thông tin SPS đã cảnh báo cadimi... vượt ngưỡng trong ớt, măng cụt, chôm chôm, sầu riêng từ 3 năm trước và trong phân DAP mà Vinacam đã báo động từ ngày 31/7/2023.

Đồng quan điểm, Phó Giám đốc Sở NN&MT Cần Thơ Trần Thái Nghiêm cho biết, sầu riêng nhiễm cadimi không phải là lỗi của người nông dân mà nguyên nhân có thể đến từ vật tư, phân bón, cũng có thể do đặc điểm tự nhiên của vùng đất có sẵn hàm lượng cadimi… Không chỉ sầu riêng, nhiều loại cây ăn trái khác cũng có thể bị ảnh hưởng nếu sử dụng các giải pháp kỹ thuật không đúng mức, chẳng hạn như bón lân liều cao để tạo mầm, hoặc dùng phân hữu cơ có nguồn gốc từ rác thải… Những yếu tố này cần được xem xét kỹ lưỡng.

Giải pháp nào cho phát triển sầu riêng bền vững?

Tại hội thảo nhiều chuyên gia và DN đã thẳng thắn chỉ ra thực trạng ngành đang phát triển “nóng”, thiếu kiểm soát toàn diện trong chuỗi cung ứng. Việc sản xuất chạy theo số lượng thay vì chất lượng, cùng sự buông lỏng trong quản lý mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói, đang đặt ra những thách thức lớn đối với sự phát triển bền vững của ngành.

Tổng Thư ký Hiệp hội rau quả Việt Nam Đặng Phúc Nguyên nhấn mạnh, để sầu riêng Việt phát triển bền vững, cần tiến hành triển khai các giải pháp cấp bách nhằm lấy lại niềm tin của người tiêu dùng.

Ông Nguyên kiến nghị, cần thiết lập hệ thống giám sát chất lượng từ gốc, tăng cường khâu kiểm nghiệm tại cơ sở sản xuất sầu riêng bằng cách xây dựng các chương trình giám sát an toàn thực phẩm và kiểm dịch thực vật ngay tại vườn trồng và cơ sở đóng gói sầu riêng bằng cách mở rộng danh sách và nâng cao năng lực cho nhiều phòng xét nghiệm đủ chuẩn phủ kín các vùng trồng sầu riêng. Việc truy xuất nguồn gốc sẽ chính xác, rõ ràng khi các cơ quan chức năng Việt Nam hay Trung Quốc cần truy xuất về mã số, tồn dư chất cấm... của sầu riêng xuất khẩu.

Theo Phó Giám đốc Sở NN&MT Cần Thơ Trần Thái Nghiêm, việc phát triển ngành hàng sầu riêng bền vững là một bài toán khó, khó có thể có ngay một giải pháp đồng bộ, chiến lược căn cơ. Tuy nhiên, để tìm giải pháp tối ưu trong giai đoạn hiện nay, cơ quan quản lý Nhà nước xác định lại vùng trồng phù hợp, quy hoạch lại vùng sản xuất.

Về thị trường, không thể phụ thuộc vào thị trường Trung Quốc, cần có thông tin chính xác, kịp thời và định hướng rõ ràng để tránh gây hoang mang cho người dân và DN. Tình trạng mượn mã vùng trồng, sử dụng gian lận vẫn còn, cần tăng cường kiểm soát, tránh tình trạng DN kê khai sai để xuất khẩu, gây ảnh hưởng đến uy tín và hiệu quả chung. Về phía nông dân, bà con cần nâng cao trình độ sản xuất, tận dụng phụ phẩm nông nghiệp, giảm chi phí phân bón hóa học và hạn chế dùng thuốc bảo vệ thực vật liều cao…