Gỡ điểm nghẽn để doanh nghiệp Nhà nước phát huy vai trò dẫn dắt
Kinhtedothi - Doanh nghiệp Nhà nước (DNNN) được coi là lực lượng tiên phong trong đổi mới, chuyển đổi số và phát triển công nghệ đột phá, được xem là công cụ quan trọng để Nhà nước điều tiết vĩ mô, song hiệu quả và sức cạnh tranh vẫn chưa tương xứng với nguồn lực. Để khu vực này đóng vai trò dẫn dắt, cần sớm tháo gỡ điểm nghẽn về thể chế và cơ chế tài chính, đồng thời trao quyền tự chủ mạnh mẽ hơn.
Giàn khoan ngoài khơi của Tập đoàn Công nghiệp - Năng lượng Quốc gia Việt Nam (Petrovietnam). Ảnh: Ngọc Chung
Hiệu quả hoạt động và sức cạnh tranh của khu vực DNNN chưa tương xứng
DNNN được xác định như lực lượng vật chất quan trọng của kinh tế, giữ vị trí then chốt ở các lĩnh vực thiết yếu, địa bàn trọng yếu và quốc phòng – an ninh, bảo đảm an sinh xã hội, dẫn dắt các khu vực kinh tế khác cùng phát triển.
Hàng không Việt Nam còn nhiều dư địa để phát triển. Ảnh: Quang Huy
Tuy nhiên, theo các chuyên gia, bên cạnh những thành tựu cũng phải nhìn nhận một cách thẳng thắn rằng, hiệu quả hoạt động và sức cạnh tranh của khu vực DNNN vẫn chưa tương xứng với nguồn lực và yêu cầu phát triển. Bà Nguyễn Thu Thủy - Phó Cục trưởng Cục Phát triển Doanh nghiệp Nhà nước (Bộ Tài chính) cho rằng, một hạn chế lớn là vai trò dẫn dắt, lan tỏa của DNNN đối với khu vực tư nhân còn rất mờ nhạt. Việc dòng vốn đầu tư phát triển bị tắc nghẽn do quy trình rườm rà đã khiến năng lực cạnh tranh của khối này bị bào mòn theo thời gian.
Hầu hết các DNNN hoạt động theo phương thức khép kín, dẫn đến chuỗi giá trị gia tăng không được hình thành, các DN nhỏ và vừa khó có thể tham gia vào chuỗi cung ứng. Ngoài ra, một số ít tập đoàn lớn đầu tư vào công nghệ lõi, năng lượng mới, nhưng phần lớn các DNNN vẫn loay hoay trong các mô hình cũ. Nguyên do cơ chế phân cấp, phân quyền hiện nay chưa thực sự trao quyền tự chủ cho DN. "Thủ tục ra quyết định quá phức tạp khiến DNNN đánh mất cơ hội đầu tư. Nhiều khi DN phải chờ đợi sự phê duyệt của cơ quan đại diện chủ sở hữu qua nhiều tầng nấc, dẫn đến việc không thể cạnh tranh kịp với khu vực tư nhân hay quốc tế" - bà Thu Thủy phân tích.
Sớm trao quyền tự chủ mạnh mẽ hơn
Theo các chuyên gia, DNNN muốn dẫn dắt thị trường phải tiên phong trong đổi mới, chuyển đổi số và phát triển công nghệ đột phá như chuyển đổi số, trí tuệ nhân tạo… Tuy nhiên, cơ chế và nguồn lực tài chính hiện còn bị bó buộc, đòi hỏi chuyển đổi mạnh mẽ từ cơ chế “xin - cho” sang “tự chủ - trách nhiệm”, sớm trao quyền tự chủ mạnh mẽ hơn.
Trong dây chuyền sản xuất linh kiện của VNPT Technology. Ảnh: Khắc Kiên
Bàn về vấn đề, ông Chử Đức Hoàng - Chánh văn phòng Quỹ Đổi mới Công nghệ Quốc gia (Bộ KH&CN) cho rằng, nếu phát huy đúng vai trò dẫn dắt và chủ động đầu tư cho R&D (nghiên cứu và phát triển), nên khẩn trương ban hành nghị quyết mới về DNNN và triển khai cơ chế thử nghiệm đổi mới công nghệ (sandbox). "Có thể chọn 10 - 15 DNNN chiến lược để thí điểm làm chủ các công nghệ trọng điểm như trí tuệ nhân tạo, chip bán dẫn, mạng 5G - 6G, năng lượng sạch, công nghệ sinh học… trong môi trường có kiểm soát từ 12 - 24 tháng. Nếu thành công sẽ nhân rộng, còn thất bại thì rút kinh nghiệm và không bị xử lý trách nhiệm nhằm khuyến khích tinh thần dám nghĩ, dám làm" - ông đề xuất.
Đồng thời nêu thực tế, cùng một dự án đầu tư về trí tuệ nhân tạo, DN tư nhân có thể quyết rất nhanh, trong khi DNNN mất tới một năm chờ phê duyệt, dẫn đến nguy cơ sản phẩm lạc hậu trong lĩnh vực công nghệ thay đổi từng ngày. Vì vậy, thủ tục đầu tư công nghệ cần được đơn giản hóa, rút thời gian phê duyệt dự án khoa học - công nghệ từ 90 ngày xuống 30 ngày nhằm tránh mất cơ hội. "Nhà nước đẩy mạnh đặt hàng chiến lược và giao DNNN làm chủ các công nghệ quan trọng nhằm bảo đảm nguồn lực dài hạn và cơ chế đặc biệt. Sớm hoàn thiện thể chế và quản trị theo hướng trao quyền tự chủ tài chính theo Luật" - vị này nhấn mạnh.
Nếu được trao quyền tự chủ, dám làm dám chịu trạch nhiệm, DNNN sẽ đóng vai trò dẫn dắt kinh tế tư nhân. Ảnh: Ngọc Chung
TS. Hà Huy Ngọc - Thư ký Hội đồng Tư vấn Thủ tướng Chính phủ, Giám đốc Trung tâm Chính sách Chiến lược Kinh tế Địa phương và Lãnh thổ (Viện Kinh tế Việt Nam) cho rằng, Nghị quyết 57 đã nhấn mạnh nhóm “giải pháp đột phá”, và Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV tiếp tục đặt yêu cầu về “đột phá chiến lược”, xác định rõ yêu cầu “đổi mới kinh tế Nhà nước, trọng tâm là DNNN theo các chuẩn mực quốc tế, tăng cường hiệu quả và vai trò dẫn dắt”.
Ông khẳng định, Việt Nam không thiếu các DNNN đủ tiềm lực để tạo đột phá như Petrovietnam, Viettel, Mobifone, VNPT... khi lập quỹ khoa học công nghệ nhưng lại không thể sử dụng linh hoạt. Nhưng liệu Petrovietnam có thể được trao cơ chế tự chủ đủ mạnh để triển khai điện gió ngoài khơi? DN viễn thông có thể được giao quyền mạnh hơn để phát triển mạng 5G? Hay hàng không hiện chủ yếu vận hành máy bay trên độ cao 3.000m, dư địa nào để bắt kịp xu hướng công nghệ?...
Do đó ông kỳ vọng Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV sẽ thật sự tập trung vào các đột phá chiến lược, trao quyền chủ động mạnh mẽ hơn cho DNNN chủ lực có thể dẫn dắt quốc gia tiến lên bằng khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, góp phần đẩy mạnh công cuộc đổi mới mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại nền kinh tế và hội nhập ngày càng sâu rộng với khu vực và thế giới.
Từ thực tiễn, ông Đặng Huy Đông - nguyên Thứ trưởng Bộ KH&ĐT, Chủ tịch Viện Quy hoạch & Phát triển đưa ra kiến nghị đặt DNNN vào môi trường cạnh tranh bình đẳng, vận hành đúng quy luật thị trường. Tái cơ cấu DNNN, cổ phần hóa hay thoái vốn Nhà nước cần được thực hiện linh hoạt theo tín hiệu thị trường, đảm bảo minh bạch và hiệu quả cao nhất, chứ không phải thực hiện một cách cơ học. Đặc biệt, DNNN cần định hướng đầu tư vào những lĩnh vực mới mang tính dẫn dắt, những nơi tư nhân chưa muốn làm hoặc không đủ sức làm...
