Báo cáo một số vấn đề lớn về việc giải trình, tiếp thu, chỉnh lý Dự thảo Luật Tư pháp người chưa thành niên, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội Lê Thị Nga cho biết, tại kỳ họp thứ 7 (tháng 5/2024), Quốc hội đã thảo luận, cho ý kiến về Dự thảo Luật Tư pháp người chưa thành niên. Về cơ bản, các vị đại biểu Quốc hội đều tán thành với sự cần thiết, mục đích, quan điểm xây dựng Luật và nội dung cơ bản của Dự thảo Luật.
Về phạm vi điều chỉnh của Luật, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga cho biết, xuất phát từ đặc điểm của người chưa thành niên là người chưa trưởng thành về mọi mặt, đặc biệt là khi tham gia vào các quy trình tư pháp hình sự đều dễ bị tác động tiêu cực, nhất là khi phải đối diện với các biện pháp có tính chất cưỡng chế. Đặc điểm này đòi hỏi Nhà nước khi thiết kế chính sách xử lý cần có cách tiếp cận chuyên biệt, khác với người trưởng thành.
Liên quan đến việc tách vụ án có người chưa thành niên phạm tội (Điều 136), thảo luận trong Thường trực Ủy ban Tư pháp thì có 2 loại ý kiến đối với vấn đề này.
Loại ý kiến thứ nhất, tán thành quy định phải tách vụ án đối với người chưa thành niên để giải quyết riêng; đồng thời, đề nghị giao Bộ Công an, Viện Kiểm sát Nhân dân tối cao, Tòa án Nhân dân tối cao xây dựng Thông tư liên tịch hướng dẫn về phối hợp trong thực hiện việc tách vụ án. Phương án này sẽ bảo đảm cơ sở pháp lý cho việc thực hiện các chính sách mới nhân văn của dự thảo Luật; đồng thời không tạo ra mâu thuẫn giữa các quy định của dự thảo; không làm phát sinh các mâu thuẫn với Bộ luật Tố tụng hình sự.
Loại ý kiến thứ hai, đề nghị quy định theo hướng cơ quan tiến hành tố tụng “có thể” tách riêng vụ án đối với người chưa thành niên để giải quyết. Phương án này tạo sự linh hoạt trong quá trình tổ chức thực hiện, giao cơ quan tiến hành tố tụng cân nhắc, quyết định.
Do còn ý kiến khác nhau, Thường trực Ủy ban Tư pháp đề nghị Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét, cho ý kiến chỉ đạo.
Phân tích thêm về nội dung này, Chánh án Tòa án Nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình cho rằng, “không tách không được”. Bởi nếu để chung vào 1 vụ án (gồm cả người chưa thành niên và người trưởng thành) thì luật này không có nghĩa vì khó đảm bảo chính sách ưu đãi dành cho người chưa thành niên.
Chánh án Tòa án Nhân dân tối cao nêu ví dụ, để giải quyết vụ án với người chưa thành niên thì điều tra viên, kiểm sát viên, thẩm phán được đào tạo về tư pháp người chưa thành niên, nếu để trong vụ án chung không thể phân đầy đủ thành viên hội đồng xét xử hay kiếm sát viên, hoặc không hiểu tâm lý các cháu.
Chánh án Tòa án Nhân dân tối cao cũng phân tích thêm, về thời hạn vụ án, Luật hiện hành và cũng như Dự thảo Luật này phân ra 2 độ tuổi: 14 đến dưới 16, và từ 16 đến 18 tuổi với chính sách khác nhau. Nếu không tách án thì thời hạn điều tra cho vụ án, với vụ đặc biệt nghiêm trọng như giết người thì có thể kéo dài tới 30 tháng từ điều tra, truy tố, xét xử. Như vậy, không thể áp dụng được chính sách giải quyết ngay với các chính sách ở độ tuổi của người chưa thành niên.
Về việc bố trí trại giam dành riêng cho người chưa thành niên, cũng có những quan điểm khác nhau. Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga cho biết, Thường trực Ủy ban Tư pháp và đại diện các cơ quan tham gia chỉnh lý Dự thảo Luật thấy rằng, nếu chỉ quy định 1 mô hình như Dự thảo Luật là trại giam riêng, trước mắt có thể sẽ khó khăn về nguồn lực bảo đảm.
Do đó, về điều kiện cơ sở vật chất của trại giam (Điều 155), các cơ quan đều thống nhất đề xuất chỉnh lý Dự thảo Luật theo hướng quy định cả 2 mô hình: Trại giam riêng hoặc phân trại dành riêng cho người chưa thành niên trong trại giam. Căn cứ điều kiện thực tiễn, các cơ quan có thẩm quyền sẽ quyết định mô hình phù hợp cho từng giai đoạn. Quy định này vừa đáp ứng yêu cầu phải có khu vực chấp hành án dành riêng với người chưa thành niên, vừa bảo đảm tính ổn định của luật, tạo cơ sở pháp lý để sau này khi bố trí được nguồn lực sẽ đáp ứng tốt hơn yêu cầu về cơ sở giam giữ; vừa có thể kế thừa cơ sở vật chất hiện có.
Về vấn đề này, phát biểu tại phiên họp, Chánh án Tòa án Nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình bày tỏ quan điểm, người chưa thành niên rất cần một điều kiện rất quan trọng, kể cả trong trại giam là ảnh hưởng của gia đình, sự thăm nom của người thân, không phải chỉ tiếp tế mà còn tình cảm và lời khuyên – điều rất cần cho cải tạo. Nên có trại giam riêng thì rất tốt, nơi không có thì có phân trại riêng.
