Hoàn thiện khung pháp lý cho sở hữu trí tuệ

Hoàn thiện cơ chế quản lý quyền, tránh hành chính hóa

Đại biểu Quốc hội Nguyễn Anh Trí (Đoàn đại biểu Quốc hội TP Hà Nội) bày tỏ sự đồng tình cao với việc sửa đổi Luật Sở hữu trí tuệ lần này, nhất là trong bối cảnh tình trạng xâm phạm bản quyền - đặc biệt trong lĩnh vực âm nhạc - diễn ra phổ biến và phức tạp. Ông đánh giá cao việc Ban soạn thảo tiếp thu nghiêm túc các góp ý của đại biểu.

Góp ý về tổ chức dịch vụ quyền tác giả và quyền liên quan, đại biểu Nguyễn Anh Trí nêu rõ: trong dự thảo có cụm từ “tổ chức dịch vụ đại diện quyền tác giả, quyền liên quan”, tuy nhiên việc sử dụng chữ “đại diện” là không phù hợp. Thực tế hiện nay có hai nhóm tổ chức: (1) nhóm do Nhà nước công nhận, như các tổ chức nghề nghiệp hoặc cơ quan được phê chuẩn; (2) nhóm dịch vụ mang tính tự phát, chưa được công nhận chính thức. Vì vậy, nếu đưa chữ “đại diện” vào quy định sẽ dễ tạo hiểu nhầm về tính pháp lý.

Đại biểu đề nghị sửa theo hướng:“Chính phủ quy định chi tiết về loại hình và điều kiện hoạt động của tổ chức dịch vụ quyền tác giả, quyền liên quan.”

Cách viết này vừa phù hợp bản chất các tổ chức đang hoạt động, vừa tạo cơ sở pháp lý để quản lý thống nhất, không bỏ sót nhóm tổ chức đang thực hiện dịch vụ thực tế.

Một nội dung khác được đại biểu Nguyễn Anh Trí nhấn mạnh là bỏ thủ tục trình Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phê duyệt biểu mức và phương thức thanh toán tiền bản quyền của các tổ chức quản lý tập thể. Đại biểu cho rằng quy định hiện hành khiến quan hệ dân sự - vốn là quan hệ thỏa thuận giữa chủ thể quyền và tổ chức quản lý tập thể - bị hành chính hóa, không phù hợp quy định pháp luật.

Đại biểu đề nghị sửa theo hướng giao cho các tổ chức quản lý tập thể tự xây dựng và công bố công khai biểu mức và phương thức thanh toán, đồng thời báo cáo cơ quan quản lý chuyên ngành. Việc này tương tự như đơn vị y tế tư nhân công bố bảng giá dịch vụ nhưng vẫn chịu sự quản lý nhà nước, bảo đảm tính minh bạch và đúng bản chất của quan hệ dân sự.

Cập nhật quy định về AI: bảo hộ có điều kiện, lấy con người làm trung tâm

Cùng chung quan điểm về yêu cầu hoàn thiện pháp luật trong bối cảnh AI phát triển nhanh, đại biểu Quốc hội Phạm Trọng Nghĩa (Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Lạng Sơn) nhấn mạnh tinh thần Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị: thể chế phải trở thành lợi thế cạnh tranh trong phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Theo đại biểu, cần “ghi nhận quyền sở hữu trí tuệ với các tác phẩm do AI tạo ra nhưng theo mô hình bảo vệ có điều kiện”, đồng thời khẳng định nguyên tắc trung tâm:AI không phải là chủ thể quyền; chủ thể quyền là con người.

Đại biểu đề xuất ba nội dung bổ sung: Một là, tác phẩm do hệ thống AI tạo ra chỉ được bảo hộ khi có sự tham gia sáng tạo đáng kể của con người trong quá trình hình thành, chỉnh sửa hoặc định hướng nội dung.

Hai là, quyền sở hữu, khai thác và trách nhiệm pháp lý liên quan đến sản phẩm AI thuộc về tổ chức, cá nhân trực tiếp huấn luyện, vận hành hệ thống, trừ trường hợp có thỏa thuận khác.

Ba là, giao Chính phủ quy định chi tiết các nội dung để đảm bảo tính linh hoạt và phù hợp thực tiễn công nghệ.

Đại biểu đề nghị tiến hành đánh giá sâu và có thể hình thành một mục hoặc chương riêng về AI trong lần sửa đổi toàn diện Luật Sở hữu trí tuệ; hoặc bổ sung quy định tương ứng trong dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo đang trình Quốc hội.

Quan điểm này được Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng chia sẻ trong phần giải trình. Bộ trưởng khẳng định: AI không phải chủ thể quyền sở hữu trí tuệ.- Sản phẩm AI tạo ra hoàn toàn tự động thì không được bảo hộ như tác phẩm của con người. Nếu con người dùng AI như công cụ và có đóng góp sáng tạo đáng kể thì có thể được công nhận tác giả. Trường hợp con người chỉ đưa yêu cầu đơn giản, không có sáng tạo, thì họ không phải tác giả, nhưng vẫn có quyền sử dụng và thương mại sản phẩm.

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, Chính phủ sẽ được giao xác định mức độ sáng tạo cần thiết để áp dụng cơ chế bảo hộ phù hợp, đồng thời tiếp tục nghiên cứu sâu hơn ý kiến của các đại biểu.

Phát triển thị trường tài sản trí tuệ, thúc đẩy đổi mới sáng tạo

Nhiều nội dung kỹ thuật trong dự thảo luật nhận được sự quan tâm của các đại biểu, đặc biệt từ góc tiếp cận kinh tế số và thị trường khoa học công nghệ.

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (Đoàn đại biểu Quốc hội TP Hồ Chí Minh) tán thành với mục tiêu sửa đổi luật nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới sáng tạo và tiệm cận chuẩn mực quốc tế. Ông đưa ra loạt kiến nghị quan trọng, tập trung vào các nhóm vấn đề:

Về sử dụng dữ liệu để huấn luyện AI, đại biểu đánh giá cao việc sửa đổi Điều 7, cho phép sử dụng dữ liệu đã được công bố hợp pháp để huấn luyện mô hình. Tuy nhiên, để tránh tranh chấp, ông đề nghị làm rõ tiêu chí đánh giá hành vi “không gây thiệt hại đến lợi ích hợp pháp của tác giả, chủ sở hữu”, đặc biệt trong trường hợp sử dụng dữ liệu lớn.

Về Nhà nước tiên phong đặt hàng sản phẩm trí tuệ, đại biểu đồng tình với quy định cho phép Nhà nước mua sắm các sản phẩm công nghệ trong nước, nhưng đề nghị có tiêu chí bắt buộc về thẩm định công nghệ, hiệu quả kinh tế - kỹ thuật và khả năng thương mại hóa, tránh ưu tiên hình thức.

Về tài chính dựa trên tài sản trí tuệ, ông đánh giá đây là bước đột phá, nhưng đề nghị bổ sung chuẩn mực định giá bắt buộc và cơ chế kiểm soát rủi ro khi thế chấp quyền sở hữu trí tuệ tại ngân hàng.

Về quyền sao lưu chương trình máy tính, đại biểu đề nghị làm rõ khái niệm “không được chuyển giao cho tổ chức, cá nhân khác” để phù hợp thực tiễn sáp nhập, chuyển giao tài sản, sử dụng dịch vụ đám mây.

Về bảo hộ sáng chế trong công nghệ số, ông đề nghị làm rõ tiêu chí “quy trình kỹ thuật cụ thể” nhằm tránh diễn giải khác nhau giữa cơ quan thẩm định và người nộp đơn.

Về bảo hộ nhãn hiệu liên quan địa danh, đại biểu đề nghị bổ sung tiêu chí nhận diện trường hợp “sử dụng rộng rãi” và cơ chế tham vấn giữa Bộ KH&CN và địa phương nhằm tránh khiếu nại.

Về kiểm soát an ninh đối với sáng chế thuộc bí mật nhà nước, ông đề nghị quy định rõ thời hạn trả lời và cơ chế giải trình để tránh chậm trễ, bảo đảm hài hòa giữa an ninh quốc gia và thương mại hóa sáng chế.

Trong phần giải trình, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định tư tưởng lớn nhất của lần sửa đổi này là chuyển từ tư duy “bảo vệ quyền” sang “tài sản hóa, thương mại hóa và thị trường hóa” kết quả nghiên cứu. Sở hữu trí tuệ phải trở thành: tài sản của doanh nghiệp; có thể định giá, mua bán, đưa vào báo cáo tài chính; sử dụng làm tài sản bảo đảm để vay vốn hoặc góp vốn.

Bộ trưởng nhấn mạnh: một quốc gia phát triển là nơi tài sản vô hình chiếm khoảng 80% tổng tài sản. Việt Nam cần ưu tiên phát triển tài sản trí tuệ để hướng tới mục tiêu nước thu nhập cao.