Khoai lang Đồng Thái - đặc sản xứ Đoài

Ngoài ra, Ba Vì cũng là địa phương có nhiều đặc sản nông nghiệp nổi tiếng như chè Ba Trại, sữa Ba Vì, miến dong Minh Hồng và khoai lang Đồng Thái.

Đặc sản tiến vua

Đồng Thái là xã nằm phía Bắc của huyện Ba Vì. Cũng như nhiều vùng quê khác, người dân ở đây bao đời quanh năm cần cù chịu khó lam làm không cho đất nghỉ để có những vụ mùa bội thu. Vì thế cứ hết vụ mùa đến vụ Đông, người dân Đồng Thái lại chuẩn bị đầy đủ giống, vốn cho việc trồng khoai lang. Trên diện tích 300ha, người Đồng Thái đã trồng giống khoai lang Hoàng Long, một giống khoai lang – theo các cụ cao niên ở Đồng Thái - đã đi vào câu ca xưa: “Khoai lang có tự ngàn xưa - Khai thiên lập địa, nắng mưa với làng - Bởi thơm ngọt lịm lòng vàng - Khoai lang đặc sản, dân làng tiến vua”.

Ông Nguyễn Văn Chí (bên phải) - Giám đốc Trung tâm Xúc tiến thương mại Nông nghiệp Hà Nội đang trao đổi với lãnh đạo HTX Đồng Thái.

Khoai lang Đồng Thái có đặc điểm mà khoai lang ở nơi khác không thể có được. Củ khoai có vỏ màu trắng bạc, lòng màu vàng như mật. Độ bở của khoai vừa phải, dễ ăn bởi độ ngọt của đường và một mùi thơm hiếm thấy. Khoai lang Đồng Thái ngon không chỉ vì giống tốt mà còn phụ thuộc vào đặc điểm thổ nhưỡng. Đồng đất nơi đây có những chân ruộng cao, đất pha cát là loại đất rất thích hợp cho sự phát triển của củ khoai lang. Nếu là đất thịt, đất sét, củ khoai sẽ khó phát triển và không có được độ bở, độ ngọt như khoai Đồng Thái. Chả thế, nhiều địa phương khác mua giống khoai này về trồng thử nhưng chất lượng không được ngon như khoai lang Đồng Thái. Hơn nữa, người dân Đồng Thái có kinh nghiệm lâu đời trồng và chăm sóc khoai lang. Theo kinh nghiệm của người Đồng Thái, để khoai có củ to vừa phải, thon, dài thì việc chăm sóc cần đảm bảo đủ độ ẩm và bón phân chuồng đầy đủ, phù hợp. Sau khi thu hoạch phải phơi nắng cho khoai mất nước, héo lại rồi luộc hoặc hầm ăn thì khoai mới ngọt, lại vừa bở, vừa bùi. Những năm trước đây, nông dân trồng khoai rất vất vả vì sau khi thu hoạch phải gồng gánh, chở khoai đi bán khắp các chợ trong huyện. Nhưng nay, tiếng lành đồn xa nhờ thương hiệu nên khoai Đồng Thái vẫn trên ruộng mà thương lái khắp các tỉnh Vĩnh Phúc, Hòa Bình… đã về đặt mua trước.

Giá trị thương hiệu

Năm 2013, sau khi nhãn hiệu tập thể khoai lang Đồng Thái được công nhận thì người dân ở đây đã có thu nhập cao hơn từ giống cây này . Chị Phùng Thị Hoàn, thôn Tri Lai, xã Đồng Thái chia sẻ, khoai lang vừa dễ trồng lại cho năng suất cao. So với các cây rau màu khác thì hiệu quả kinh tế cao hơn nhiều. "Năm ngoái gia đình tôi thu hoạch khoai bán mỗi sào cũng được từ 2 - 3,5 triệu đồng”. Một gia đình khác là chị Phùng Thị Xuyến trồng 7 sào khoai lang. Theo chị Xuyến, mỗi vụ gia đình chị cũng thu nhập khoảng 25 đến 26 triệu đồng. Nếu so với cấy lúa, hiệu quả kinh tế mỗi sào khoai lang cao gấp nhiều lần.

Người dân Đồng Thái đang chăm sóc khoai lang.

Bởi mỗi sào trồng lúa chỉ cho khoảng 200 kg/sào, trừ chi phí thu nhập chỉ được từ 800 nghìn đến 1 triệu đồng. Lãnh đạo UBND xã Đồng Thái cho biết, năng suất khoai lang Đồng Thái trung bình đạt từ 750 - 800 kg/sào. Cả xã hiện đạt sản lượng trung bình khoảng 4.000 tấn/năm. Vào đầu vụ người dân thường bán với giá 10.000 đồng/kg. Thời điểm sau Tết, giá cao hơn một chút khoảng 12.000 - 13.000 đồng/kg là thu nhập đáng kể cho người dân ở đây. Hiện tại, thu nhập từ khoai lang chiếm khoảng 30% tổng thu nhập trong các hộ gia đình ở Đồng Thái.

Khoai lang là loại dễ chế biến, dễ ăn nên hiện nay du khách vãng lai khi đi qua Đồng Thái trên Quốc lộ 32 luôn dừng chân mua khoai về ăn và làm quà cho bạn bè, người thân. Anh Chu Vũ Mạnh ở một quận trung tâm TP Hà Nội có người thân được an táng ở nghĩa trang Yên Kỳ tâm sự: “Biết khoai lang Đồng Thái ngon, giá trị dinh dưỡng cao nên lần nào đi qua tôi cũng mua vài chục cân để ăn dần”.

Mong muốn phát triển

Khoai lang Đồng Thái đã được Cục Sở hữu Trí tuệ cấp giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu tập thể.Thế nhưng để mở rộng và phát triển giống khoai này vẫn còn những khó khăn. Hiện tại, địa phương đang loay hoay tìm hướng phát triển cho thương hiệu này. Ông Phùng Quốc Lượng - Chủ nhiệm hợp tác xã (HTX) dịch vụ và kinh doanh Đồng Thái cho biết, mỗi năm HTX mua của bà con khoảng 30 tấn. Khoai lang Đồng Thái đã được dán mác hiện nay đang chủ yếu bán ở Hà Nội. Khoai lang Đồng Thái cũng đã vào các sạp hàng rau quả sạch ở một số chợ lớn ở Hà Nội với giá bán khoảng 18.000 -20.000 đồng/kg. Tuy nhiên, so với sản lượng khoảng 4.000 tấn mỗi năm thì việc tiêu thụ trong các đại lý lớn ở Hà Nội hiện nay vẫn còn rất ít.

Theo ông Lượng, khoai lang Đồng Thái hiện nay tiêu thụ chủ yếu là khách từ Hà Nội và khách đi qua khu vực xã mua luôn tại chỗ, nên giá thành không được cao. Chính điều này đã khiến nhiều người dân không mặn mà với việc gắn nhãn mác tập thể cho sản phẩm của mình. Một vấn đề nan giải khác của khoai lang Đồng Thái là giống và bảo quản. Giống khoai lang Hoàng Long hiện nay vẫn được người dân dùng dây trồng từ khi được thu hoạch vụ Đông đến trồng vụ Xuân. Dây giống này lại tiếp tục được dùng để trồng vụ Đông năm sau. Vì vậy, sau năm đã xuất hiện sự thoái hóa, ảnh hưởng đến bảo tồn giống và chất lượng sản phẩm. Vì vậy, tới đây, HTX đang cùng Viện Di truyền Nông nghiệp Việt Nam bảo tồn, gìn giữ gen quý của loại khoai lang này. Cùng với đó, việc bảo quản khoai tránh bị hà, mối, hỏng là bài toán chưa có lời đáp. Hiện tại, người dân vẫn chỉ bảo quản bằng cách rắc vôi bột, phủ lá xoan, sau đó dựng đứng củ khoai lên. Vôi bột rắc thưa, rồi dựng hai đến 3 tầng khoai. Thường khoai để trong gầm giường, gầm phản, vì vậy khi thời tiết nóng bức khoai rất dễ bị hà. Những tháng từ tháng 6 đến tháng 11 dương, người dân Đồng Thái thường không có khoai bán. Chất lượng khoai trong giai đoạn này cũng không ngon như đầu vụ và ra giêng. Nhiều gia đình do tích trữ khoai đầu vụ, nên khi gặp nắng nóng thiệt hại hàng chục tấn. Chính vì vậy, mà hợp tác xã đã cùng với UBND xã có kiến nghị với UBND huyện cấp đất cho hợp tác xã để xây dựng trụ sở, nhà bảo quản. Đồng thời, có địa điểm giới thiệu và bán khoai lang Đồng Thái chính hiệu, giúp người tiêu dùng được dùng hàng thật, chất lượng đảm bảo.

Khoai lang Đồng Thái, một sản phẩm nổi tiếng xứ Đoài, một thứ quá dân dã, dễ ăn, hợp khẩu vị nhiều người. Ngày nay, người dân Đồng Thái đang nỗ lực để sản phẩm của họ có mặt nhiều hơn trong bữa ăn của các gia đình. Bởi khoai lang vừa ngon, rẻ, dễ chế biến là sản phẩm an toàn. Nhưng để mở rộng và phát triển thương hiệu khoai lang Đồng Thái, ngoài nỗ lực của người dân thì còn phụ thuộc nhiều vào sự hỗ trợ của các cấp chính quyền TP.

Các nghiên cứu khoa học cho thấy thành phần tạo thành củ khoai lang có nhiều xơ, protein, các vitamin A, C, B6, E, sắt, canxi… đứng cao nhất về giá trị dinh dưỡng so với các loại rau củ khác. Chất xơ của khoai lang là Pectin có tác dụng giúp tiêu hóa tốt, tăng thải cholesterol, chống táo bón...