Khơi thông vốn nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế tư nhân

Chiều 12/6, Báo Hànộimới tổ chức Tọa đàm trực tuyến với chủ đề “Khơi thông nguồn vốn nhằm thúc đẩy kinh tế tư nhân”. Nhiều ý kiến đề cập, nhấn mạnh nội hàm là nghị quyết, chính sách có nhưng cần cơ chế thực thị để trợ lực cho DN phát triển.

Cởi gỡ nút thắt về vốn

Tổng Biên tập báo Hànộimới Nguyễn Minh Đức cho rằng, quá trình phát triển kinh tế tư nhân đặt ra vấn đề khơi thông nguồn vốn để các DN phát triển. Đây là bài toán lớn mà các DN nói chung, nhỏ và vừa nói riêng cần được tháo gỡ. Cơ chế 3 bên giữa DN, tổ chức trung gian và ngân hàng, để có nguồn vốn ổn định, thông suốt giúp DN phát triển đã được đề cập.

Thực tế, một số đơn vị đã triển khai thành công mô hình “khép kín” như Misa, tạo ra một hệ sinh thái kết nối chặt chẽ giữa DN, tổ chức trung gian (như Misa) và ngân hàng. Các tổ chức như Misa đóng vai trò quan trọng trong việc giúp DN kết nối với ngân hàng, đồng thời, tìm ra các phương án để DN không nhất thiết phải thế chấp tài sản.

Một đề tài khác rất được quan tâm hiện nay đó là giải tỏa được việc hình sự hóa các vấn đề kinh tế. Với các khoản vay quá hạn, nếu xét dưới góc độ kinh tế là bình thường, nhưng dưới góc độ hình sự lại là vi phạm. Tuy nhiên, quy định mới trong Nghị định 68/2025/NĐ-CP đang tạo làn gió mới cho người thực thi và thực hiện hướng tới DN nhỏ và vừa phát triển bền vững.

Đề dẫn tọa đàm, Phó Tổng Biên tập Báo Hànộimới Lại Bá Hà cho biết, theo số liệu thống kê, tính đến cuối năm 2024, dư nợ tín dụng đối với các DN tư nhân tại các tổ chức tín dụng đạt khoảng 6,91 triệu tỷ đồng, tăng 14,72% so với năm 2023, chiếm khoảng 44% dư nợ tín dụng nền kinh tế.

Tuy nhiên, khoảng trống tài chính với DN tư nhân, nhất là DN quy mô nhỏ và vừa còn khá lớn. Rào cản chủ yếu do tài sản thế chấp hạn hẹp. Ngoài ra, chi phí tuân thủ cao, hồ sơ vay mất khá nhiều thời gian. Vì vậy, các chính sách ưu tiên tín dụng trong Nghị quyết số 68-NQ/TƯ có ý nghĩa như “trục xoay” để chuyển mô hình cho vay từ “thế chấp - kiểm soát” sang “dữ liệu - đồng hành”, giúp DN nhỏ và vừa giải bài toán chi phí vốn, đồng thời thúc đẩy các nhiệm vụ, giải pháp đa dạng hóa nguồn vốn cho kinh tế tư nhân; có chính sách ưu tiên một phần nguồn tín dụng thương mại để dành cho DN tư nhân…

Trong bối cảnh Nghị quyết 68-NQ/TƯ mở ra nhiều cơ chế thúc đẩy sự phát triển của kinh tế tư nhân, trong đó có chính sách tín dụng – vốn đang được coi là “nút thắt” và cũng là lĩnh vực được cộng đồng DN kiến nghị nhiều, Báo Hànộimới tổ chức tọa đàm trực tuyến với chủ đề “Khơi thông nguồn vốn nhằm thúc đẩy kinh tế tư nhân phát triển”.

Nghị quyết yêu cầu “ưu tiên một phần nguồn tín dụng thương mại” và phát triển tín dụng xanh, tín dụng chuỗi cung ứng, cho vay dựa trên dòng tiền - tài sản vô hình. Điều này mở lối cho mô hình chấm điểm tín dụng số, giảm lệ thuộc tài sản thế chấp, phù hợp đặc thù DN nhỏ và vừa, DN dịch vụ, công nghệ có ít tài sản hữu hình.

Về chủ trương giảm chi phí vốn, Nghị quyết cho phép hỗ trợ lãi suất đối với các dự án xanh, tuần hoàn; mở đường “tái bảo lãnh” để ngân hàng giảm hệ số rủi ro, từ đó hạ lãi vay.

Nghị quyết cũng đặt ra vấn đề hoàn thiện mô hình các quỹ bảo lãnh tín dụng cho DN nhỏ và vừa ở cả trung ương và địa phương; khuyến khích sự tham gia của các tổ chức tài chính, các DN lớn bảo lãnh cho các khoản vay của các DN nhỏ và vừa; chấp nhận rủi ro do điều kiện khách quan, bất khả kháng trong hoạt động bảo lãnh.

Nhiều đề xuất từ thực tiễn

Từ thực tiễn, ông Lại Bá Hà nêu, cộng đồng DN cũng đưa ra nhiều đề xuất, như xây dựng “Cửa sổ bảo lãnh xanh - số”, bảo lãnh tối đa 80% giá trị khoản vay cho dự án tiết kiệm năng lượng, chuyển đổi số, có báo cáo đo lường ESG. Áp dụng cơ chế “bảo lãnh ngược” với DN dẫn dắt và tập đoàn trong nước đứng ra bảo lãnh chuỗi cung ứng cấp 2-3. Lập Quỹ dự phòng rủi ro và bảo hiểm bảo lãnh tín dụng trích 15% phí bảo lãnh vào quỹ dự phòng...

Các kiến nghị này dựa trên khuyến nghị của Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước và kinh nghiệm các quỹ tại Nhật (JFC), Hàn Quốc (KODIT). Mục tiêu là nâng tỷ lệ DN được bảo lãnh, từ đó thúc đẩy sự phát triển của DN tư nhân, góp phần đạt mục tiêu DN tư nhân đóng góp 55-58% GDP mà Nghị quyết số 68-NQ/TƯ đề ra.

Chia sẻ về thực trạng tiếp cận vốn của DN nhỏ và vừa hiện nay, Ủy viên Ủy ban T.Ư MTTQ Việt Nam, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa TP Hà Nội (HANOISME) Mạc Quốc Anh cho biết, thực trạng tiếp cận vốn của DN nhỏ và vừa đang là một trong những điểm nghẽn lớn nhất ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng tồn tại và phát triển của khu vực kinh tế tư nhân tại Việt Nam. Trong vai trò là tổ chức đại diện cho cộng đồng DN nhỏ và vừa trên địa bàn Hà Nội, Hiệp hội ghi nhận hàng loạt phản ánh, kiến nghị liên quan đến các khó khăn trong việc tiếp cận nguồn vốn, đặc biệt là vốn tín dụng ngân hàng và các kênh tài chính chính thức.

Theo khảo sát nội bộ của HANISME năm 2024, có đến 67% DN hội viên cho biết gặp rất nhiều trở ngại khi tiếp cận vốn vay, trong đó nổi lên là các yếu tố: thiếu tài sản đảm bảo, lãi suất quá cao và quy trình xét duyệt kéo dài, phức tạp.

Phần lớn DN nhỏ và vừa chưa có khả năng chứng minh hiệu quả kinh doanh một cách minh bạch và khoa học qua hệ thống báo cáo tài chính đạt chuẩn. Khoảng 60% DN nhỏ và vừa chưa thực hiện kiểm toán độc lập, và nhiều đơn vị vẫn sử dụng sổ sách kế toán nội bộ không đáp ứng chuẩn mực theo yêu cầu của ngân hàng. Đây là nguyên nhân khiến ngân hàng gặp khó khăn trong việc định giá mức độ rủi ro tín dụng và thường từ chối cấp vốn hoặc chỉ phê duyệt ở mức thấp. Bên cạnh đó, khung pháp lý về bảo lãnh tín dụng và hỗ trợ vốn cho DN nhỏ và vừa vẫn còn rất phân tán, chồng chéo.

Các chính sách từ Luật Hỗ trợ DN nhỏ và vừa (2017) cho đến các Nghị định hướng dẫn vẫn chưa đồng bộ với thực tiễn, đặc biệt ở khâu tổ chức thực hiện. Các Quỹ phát triển DN nhỏ và vừa ở trung ương và địa phương hoạt động còn hạn chế. Số liệu của Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho thấy, đến cuối năm 2024, tỷ lệ giải ngân từ Quỹ phát triển DN nhỏ và vừa chỉ đạt khoảng 30-35% trên tổng vốn được cấp, phản ánh sự bất cập trong mô hình vận hành và phối hợp chính sách.

Một nguyên nhân sâu xa khác đến từ tâm lý e ngại rủi ro của hệ thống ngân hàng thương mại. Trong bối cảnh nợ xấu tăng cao và thị trường bất động sản còn trầm lắng, các ngân hàng ngày càng thận trọng hơn với việc cho DN nhỏ và vừa vay, bởi tệp DN này vốn được xem là có mức độ rủi ro tín dụng cao hơn các tập đoàn, DN lớn.

Chưa kể, chi phí tiếp cận vốn cũng là rào cản lớn. Lãi suất cho vay thực tế mà DN nhỏ và vừa đang chịu dao động từ 9% đến 12%/năm – cao hơn mức trung bình trong khu vực ASEAN từ 2 - 4 điểm phần trăm. Đối với những DN khởi nghiệp hoặc đang đổi mới mô hình sản xuất theo hướng chuyển đổi xanh, đây là áp lực tài chính cực lớn, khiến nhiều DN lựa chọn... rút lui khỏi thị trường.

Có thể khẳng định, việc tiếp cận vốn hiện nay đối với DN nhỏ và vừa vẫn còn rất nhiều rào cản, xuất phát từ cả phía DN, hệ thống ngân hàng, và khung thể chế. Nếu không được khơi thông kịp thời, đây sẽ tiếp tục là lực cản lớn nhất đối với sự phát triển của kinh tế tư nhân – khu vực đang đóng góp trên 40% GDP và hơn 85% tổng số việc làm toàn xã hội.