Không gian mạng và cuộc chiến chống “âm nhạc dung tục”
Kinhtedothi - Với tốc độ lan truyền dễ dàng và thuật toán ưu tiên xu hướng, không gian mạng đang trở thành “đường cao tốc” cho các sản phẩm âm nhạc phản cảm, dung tục, cổ xúy lối sống buông thả, thậm chí dính dáng sử dụng chất kích thích. Những giai điệu bắt tai nhưng ca từ lệch chuẩn này tạo thành liều thuốc độc “mềm” tác động tiêu cực đến cộng đồng, đặc biệt là giới trẻ. Trước tình trạng đó, các cơ quan quản lý, nghệ sĩ và chính khán giả phải bước vào cuộc chiến chấn chỉnh để giữ gìn sự văn minh của môi trường văn hóa số.
Hieuthuhai nằm trong số những nghệ sĩ bị "nhắc tên" vì các sản phẩm âm nhạc “lệch chuẩn”. Ảnh chụp màn hình từ Youtube.
Mỗi người dùng mạng xã hội đều là “người gác cổng”
Gần đây, xuất hiện nhiều sản phẩm âm nhạc lan truyền mạnh trên các nền tảng xuyên biên giới với nội dung bị đánh giá phản cảm, dung tục, làm sai lệch giá trị thẩm mỹ và đi ngược thuần phong mỹ tục. Mặc dù Nghị định 144/2020/NĐ-CP đã quy định rõ việc cấm sử dụng ngôn ngữ, hình ảnh, động tác trái chuẩn mực, song trên thực tế, ranh giới giữa sáng tạo phá cách và phản cảm vẫn bị nhiều cá nhân cố tình xóa nhòa.
Không gian số càng khuyến khích tự do biểu đạt, trách nhiệm của nghệ sĩ càng được đặt lên cao. Như một nghệ sĩ chia sẻ, việc phân loại rõ ràng bài hát theo mức độ phổ biến và giới hạn độ tuổi là cần thiết để không biến sáng tạo thành tấm khiên che đậy nội dung thiếu chuẩn mực. Ý kiến này phản ánh nhu cầu thiết lập tiêu chí minh bạch, giúp người làm nghề hiểu rằng sáng tạo không phải tấm vé miễn trừ trách nhiệm xã hội.
Thực tế cho thấy, chỉ cần một đoạn âm thanh vài giây cùng “trend” mạng đúng thời điểm, ca khúc có ca từ lệch chuẩn lập tức xuất hiện dày đặc, thậm chí, trở thành âm thanh nền trong hàng nghìn video ngắn, khiến mức độ ảnh hưởng lớn vượt xa không gian biểu diễn truyền thống. Trong môi trường đó, ranh giới giữa định hướng nghệ thuật và chạy theo sự giật gân để thu hút tương tác càng trở nên mong manh.
Trong nhiều nhận định, bên cạnh biện pháp hành chính, thái độ của công chúng chính là “lá chắn văn hóa” hiệu quả nhất. NSND Nguyễn Xuân Bắc - Cục trưởng Cục Nghệ thuật Biểu diễn (Bộ VHTT&DL) nhấn mạnh, khán giả cần nâng cao trình độ thẩm mỹ, nhận thức xã hội để ngày một khó tính hơn, từ đó chỉ ủng hộ những tác phẩm có giá trị. Khi khán giả quay lưng, nhãn hàng rút lui, sân khấu lớn từ chối hợp tác, sức răn đe ấy mạnh hơn mọi mức phạt trên giấy.
Trong bối cảnh mỗi người dùng mạng xã hội đều là “người gác cổng” vô hình, việc một nút thích hay chia sẻ cũng có thể vô tình biến nội dung lệch chuẩn thành xu hướng. Ngược lại, sự im lặng đúng lúc, sự từ chối tiếp tay mới là thông điệp mạnh nhất. Việc TP Hồ Chí Minh khuyến nghị không mời nghệ sĩ lệch chuẩn biểu diễn tại sự kiện của thành phố cũng cho thấy xã hội đang đặt ra chuẩn mực rõ ràng hơn cho người nổi tiếng, không chỉ ở sân khấu thực mà cả trên nền tảng số.
Cục trưởng Cục Phát thanh, Truyền hình và Thông tin điện tử Lê Quang Tự Do cho rằng cần đặt trách nhiệm với từng câu chữ, sản phẩm sáng tạo khi đưa lên không gian mạng.
Để không còn “vùng xám” trên không gian mạng
Song hành với áp lực từ công chúng, cơ quan quản lý đang tăng tốc chấn chỉnh. Ngày 27/10, Cục Phát thanh, Truyền hình và Thông tin điện tử và Cục Nghệ thuật Biểu diễn - Bộ VHTT&DL đã có cuộc họp bàn phương án xử lý nghiêm các ca khúc phản cảm, yêu cầu đơn vị tổ chức cung cấp hồ sơ, danh mục chương trình và có văn bản giải trình. Có trường hợp giải trình bị đánh giá “mang tính chống chế, thiếu thuyết phục”, thể hiện sự kiên quyết không để tồn tại tình trạng đối phó hình thức.
Ông Lê Quang Tự Do - Cục trưởng Cục Phát thanh, Truyền hình và Thông tin điện tử (Bộ VHTT&DL) cho biết, đơn vị đã chủ động phát hiện, trao đổi thông tin khi phát hiện vi phạm, đặc biệt trên nền tảng xuyên biên giới như YouTube, TikTok. Không chỉ dừng ở mức trao đổi, đã có trường hợp phải phối hợp Bộ Công an xử lý, kể cả xử lý hình sự nếu cần. Đây không còn là cảnh báo mà là hành động cụ thể, thể hiện mức độ nghiêm túc trong lập lại trật tự văn hóa số.
Cục trưởng Lê Quang Tự Do nhấn mạnh, Bộ VHTT&DL quán triệt 2 quan điểm xuyên suốt: phải chấn chỉnh nghiêm khắc và yêu cầu nghệ sĩ, người có sức ảnh hưởng ý thức rõ vai trò làm gương.
“Không phải lên trên mạng thì có thể tùy ý phát ngôn. Cần đặt trách nhiệm với từng câu chữ, sản phẩm sáng tạo khi đưa lên không gian mạng. Việc xem xét nhân rộng mô hình TP Hồ Chí Minh lên toàn quốc càng cho thấy quyết tâm tạo mặt bằng chung về chuẩn mực, không để nơi lỏng, nơi chặt” - Cục trưởng Lê Quang Tự Do nhấn mạnh.
Không gian số không biên giới khiến nỗ lực kiểm soát nội dung gặp nhiều thách thức. Khi một bài hát có lời lệch chuẩn được đăng tải trên nền tảng nước ngoài, việc gỡ bỏ không thể chỉ thực hiện bằng biện pháp kỹ thuật đơn thuần. Cơ quan quản lý phải chủ động làm việc với nền tảng, đồng thời đánh giá kỹ lưỡng nội dung nghi vấn. Có trường hợp phải nghe đi nghe lại mới xác định ca từ vi phạm, cho thấy nỗ lực tỉ mỉ phía quản lý, không để sai sót nhưng cũng không bỏ lọt.
Tốc độ lan truyền nhanh, giao diện dễ tạo xu hướng, khả năng sản xuất nội dung hàng loạt… khiến môi trường mạng trở thành nơi mà chỉ một khoảnh khắc thiếu kiểm soát từ nghệ sĩ cũng đủ gây hệ lụy lớn. Vì thế, hoàn thiện hành lang pháp lý, tăng cường phối hợp quản lý, cập nhật quy định phù hợp với nền tảng số là yêu cầu cấp thiết. Việc rà soát các Nghị định theo hướng bảo đảm đủ sức răn đe là bước đi cho thấy cơ quan quản lý không để trống trận địa.
Âm nhạc có thể nâng cao tâm hồn nhưng cũng có thể bị biến thành công cụ tác động tiêu cực nếu thiếu kiểm soát. Vì vậy, trách nhiệm không chỉ thuộc về nghệ sĩ hay cơ quan quản lý mà còn nằm ở lựa chọn của người nghe. Mỗi nút bấm, mỗi xu hướng ủng hộ đều góp phần tạo nên bộ mặt văn hóa số. Khi mỗi cá nhân ý thức hơn, khi nghệ sĩ tự trọng hơn, và khi quản lý quyết liệt hơn, “nhạc rác” sẽ không còn đất sống.
