Kiểm soát xung đột lợi ích khi mở rộng quyền kinh doanh của viên chức

Đổi mới quản lý viên chức, bảo đảm minh bạch và liêm chính khu vực công

Phát biểu thảo luận tổ, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội Nguyễn Phương Thủy đánh giá, Dự thảo Luật Viên chức (sửa đổi) là bước hoàn thiện cần thiết nhằm đổi mới quản lý, sử dụng và phát huy năng lực của đội ngũ viên chức trong bối cảnh sắp xếp lại đơn vị sự nghiệp công lập.

“Dự thảo vẫn duy trì điều quy định về “chính sách phát triển đơn vị sự nghiệp công lập” - điều này không thật sự phù hợp với phạm vi điều chỉnh của luật, bởi Luật Viên chức chỉ điều chỉnh người làm việc trong các đơn vị này, chứ không điều chỉnh chính các đơn vị. Nội dung về chính sách phát triển nên được đưa vào luật chuyên ngành hoặc giải thích khái niệm trong phần thuật ngữ” - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội Nguyễn Phương Thủy lưu ý; đồng thời đề nghị dự thảo phải quy định cụ thể loại hợp đồng áp dụng cho từng nhóm đối tượng viên chức, thay vì nêu chung chung.

Hiện nay, viên chức tuyển dụng sau năm 2020 ký hợp đồng xác định thời hạn 5 năm, gây nhiều thủ tục hành chính và tâm lý bất ổn. Do đó, đại biểu Nguyễn Phương Thủy đề nghị cần phân loại rõ đối tượng được ký hợp đồng không xác định thời hạn, tránh tình trạng “ủy quyền hết cho Chính phủ” khiến quy định thiếu nhất quán.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp cũng gợi mở, về lâu dài nên nghiên cứu thống nhất khung pháp lý giữa hợp đồng làm việc của viên chức và hợp đồng lao động nói chung để tạo thuận lợi cho sự dịch chuyển lao động giữa khu vực công và tư.

Về nội dung đánh giá, đại biểu Nguyễn Phương Thủy cho rằng, cần thể chế hóa nguyên tắc đánh giá theo kết quả đầu ra, phù hợp với các kết luận mới của Bộ Chính trị. Kết quả đánh giá này cần được coi là căn cứ quan trọng cho việc xếp loại, trả lương, khen thưởng, bổ nhiệm, đào tạo hay chấm dứt hợp đồng. Đồng thời, nên thiết lập khung tiêu chí đánh giá thống nhất toàn quốc để bảo đảm tính minh bạch, đồng bộ, có thể truy xuất trong hệ thống dữ liệu quốc gia về viên chức.

Về quy định viên chức được ký hợp đồng nghề nghiệp hoặc tham gia hoạt động kinh doanh, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Nguyễn Phương Thủy đồng tình việc mở rộng quyền nhưng nhấn mạnh cần có cơ chế kiểm soát rủi ro, phòng ngừa xung đột lợi ích - đặc biệt trong các lĩnh vực như y tế, khoa học công nghệ. Nếu không có giới hạn cụ thể về mức góp vốn, phạm vi điều hành hoặc cơ chế công khai thông tin, quy định này có thể bị lợi dụng, ảnh hưởng đến uy tín và tính liêm chính của khu vực công.

Ngoài ra, đại biểu đề nghị Luật cần có điều khoản rõ ràng về trách nhiệm công khai hợp đồng, mức góp vốn, cũng như quyền từ chối của người đứng đầu đơn vị sự nghiệp khi phát hiện dấu hiệu xung đột lợi ích. Điều này sẽ giúp các đơn vị thuận lợi hơn khi triển khai và bảo đảm nguyên tắc minh bạch trong hoạt động công vụ.

Đồng tình với quy định mới trong dự thảo về việc cho phép viên chức được góp vốn, tham gia điều hành doanh nghiệp trong một số trường hợp, đại biểu Quốc hội Nguyễn Anh Trí cho rằng, đây là chủ trương phù hợp với xu thế phát triển, đồng thời đáp ứng nhu cầu thực tế, đặc biệt trong các lĩnh vực y tế, khoa học, công nghệ.

“Trong lĩnh vực y tế, rất khó có đủ bác sĩ giỏi, có kinh nghiệm làm việc toàn thời gian ở bệnh viện công. Ở đâu cũng vậy, có được một bác sĩ giỏi là cả một quá trình tích lũy, rèn luyện và thực hành lâu dài. Những người như vậy nên được tạo cơ hội phát huy năng lực ở nhiều môi trường khác nhau, vừa giúp đào tạo thế hệ kế cận, vừa nâng cao chất lượng chuyên môn” - đại biểu dẫn chứng.

Đại biểu Nguyễn Anh Trí cũng dẫn chứng, trong thời gian học tập tại Nhật Bản những năm 1993-1994, ông nhận thấy nhiều giáo sư y khoa ở đó tham gia làm việc ở nhiều cơ sở, đảm nhận vai trò cố vấn hoặc hướng dẫn chuyên môn. “Chỉ cần sự có mặt của họ trong một khâu nhỏ cũng tạo nên khác biệt lớn trong quy trình đào tạo và điều trị. Họ không làm vì tiền, mà vì trách nhiệm và đam mê nghề nghiệp. Tôi rất ủng hộ tinh thần đó” - đại biểu nói.

Theo đại biểu Nguyễn Anh Trí, việc cho phép viên chức được góp vốn, điều hành trong phạm vi phù hợp sẽ giúp tận dụng trí tuệ và kinh nghiệm của đội ngũ chuyên gia, đồng thời tạo cơ chế linh hoạt, khuyến khích sáng tạo, nâng cao chất lượng dịch vụ công.

Đề xuất bổ sung chính sách đặc thù cho viên chức là người dân tộc thiểu số

Thảo luận tại tổ, đại biểu Quốc hội Lê Nhật Thành đặc biệt nhấn mạnh đến việc thể chế hóa các chủ trương, chính sách của Đảng đối với đội ngũ viên chức là người dân tộc thiểu số. Theo đại biểu, thời gian qua, chính sách phát triển nhân lực dân tộc thiểu số đã được quan tâm, nhưng vẫn cần cụ thể hóa hơn nữa trong luật để bảo đảm tính khả thi.

Đại biểu Lê Nhật Thành đề nghị bổ sung các quy định về ưu tiên tuyển dụng, bố trí, bổ nhiệm và đãi ngộ đối với viên chức là người dân tộc thiểu số; đồng thời, cần có chính sách thu hút nhân lực chất lượng cao là người dân tộc thiểu số hoặc sẵn sàng công tác lâu dài ở vùng khó khăn.

“Việc đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực tại chỗ rất quan trọng. Những người am hiểu phong tục, ngôn ngữ, văn hóa địa phương sẽ gắn bó hơn và phục vụ hiệu quả hơn cho cộng đồng mình” - đại biểu Lê Nhật Thành nói.

Đại biểu Lê Nhật Thành cũng kiến nghị hoàn thiện cơ chế đãi ngộ đặc thù, trong đó có phụ cấp thu hút, hỗ trợ nhà ở công vụ, đào tạo, luân chuyển hợp lý để giữ chân người giỏi về công tác ở miền núi, vùng sâu, vùng xa. Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh chuyển đổi số trong đào tạo và cung cấp dịch vụ công để hỗ trợ viên chức vùng khó khăn, giảm áp lực về nguồn lực và điều kiện làm việc.

“Tôi hoàn toàn nhất trí với sự cần thiết sửa đổi Luật Viên chức. Việc hoàn thiện luật không chỉ nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ viên chức mà còn góp phần bảo đảm công bằng, minh bạch, thúc đẩy phát triển bền vững, đặc biệt ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số” - đại biểu Lê Nhật Thành khẳng định.

Đề cập đến vấn đề chính sách dân tộc trong tuyển dụng viên chức, đại biểu Quốc hội Trương Xuân Cừ nhấn mạnh, trong thực tế, việc thi tuyển đối với người dân tộc thiểu số còn gặp nhiều khó khăn, đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa. Vì vậy, cần có cách làm linh hoạt, vừa bảo đảm chất lượng, vừa đúng cơ cấu.

“Giả sử trong một kỳ thi có 10 chỉ tiêu, trong đó 3 chỉ tiêu dành cho người dân tộc thiểu số, thì nên tổ chức thi riêng cho nhóm đối tượng này, lấy toàn bộ những người dân tộc đó cùng dự thi để chọn được những người giỏi nhất. Cách làm này vẫn bảo đảm tính cạnh tranh, đồng thời phù hợp với điều kiện thực tế” - đại biểu Trương Xuân Cừ nêu ví dụ.

Đại biểu Trương Xuân Cừ cũng cho rằng, để thực hiện tốt chính sách dân tộc, cần có quy định cụ thể trong nghị định hướng dẫn luật, tạo hành lang pháp lý vững chắc cho việc tuyển dụng, sử dụng và đãi ngộ viên chức là người dân tộc thiểu số.

Ứng dụng khoa học công nghệ giúp thi tuyển công bằng, khách quan hơn

Theo đại biểu Quốc hội Trương Xuân Cừ, việc ứng dụng khoa học công nghệ và chuyển đổi số trong quá trình thi tuyển viên chức là bước tiến quan trọng, giúp việc đánh giá kết quả được khách quan, minh bạch và công bằng hơn.

“Tôi đánh giá cao định hướng này vì nó giúp quá trình thi tuyển đảm bảo tính công bằng, hạn chế yếu tố chủ quan. Nếu được triển khai đồng bộ, đây sẽ là khâu đột phá trong cải cách công tác tuyển dụng viên chức” - đại biểu nói.

Bên cạnh đó, đại biểu Trương Xuân Cừ đề nghị cần xem xét lại hình thức xét tuyển. Theo ông, chỉ dựa vào hồ sơ tốt nghiệp xuất sắc hoặc cử tuyển là chưa đủ cơ sở để khẳng định năng lực thực sự. “Tôi cho rằng, kể cả trường hợp xét tuyển, vẫn nên có bước kiểm tra năng lực để đảm bảo lựa chọn đúng người có kiến thức, kỹ năng. Cách làm này tương tự như hình thức kiểm tra năng lực đang được áp dụng rất hiệu quả trong tuyển sinh đại học những năm gần đây” - đại biểu nêu.

Góp ý về công tác đánh giá viên chức, đại biểu Quốc hội Lê Nhật Thành cho rằng, cho rằng, đây là khâu khó nhất hiện nay. Việc đánh giá theo phương pháp truyền thống còn mang tính chủ quan, dễ bị chi phối bởi cảm tính. Vì vậy, ông ủng hộ việc ứng dụng công nghệ và chuyển đổi số trong quản lý, theo dõi, xếp loại viên chức. Máy móc, dữ liệu sẽ phản ánh khách quan hơn quá trình làm việc. Nếu áp dụng được công nghệ vào đánh giá, chúng ta sẽ xác định rõ năng lực thật của từng người, từ đó bố trí, sử dụng cán bộ hợp lý hơn.

Tuy nhiên, đại biểu Lê Nhật Thành cũng lưu ý, việc triển khai cần gắn với điều kiện thực tế của từng cơ quan, đơn vị, đồng thời có hướng dẫn cụ thể để tránh lúng túng trong thực hiện.