Lần đầu tiên phát hiện nhiều trường hợp ngộ độc thiếc tại Việt Nam

Theo TS Nguyễn Trung Nguyên - Giám đốc Trung tâm Chống độc, BV Bạch Mai, 6 bệnh nhân (BN) trên cùng làm việc tại bộ phận nghiền nhựa tái chế của một công ty sản xuất mành rèm ở Thanh Miện, Hải Dương. Chỉ sau một thời gian ngắn làm việc tại đây (ngắn nhất là 4 ngày, lâu nhất là 1 tháng), các công nhân có chung biểu hiện: Rối loạn tâm thần, mất trí nhớ, lú lẫn, kích động, hành vi bất thường; chụp cộng hưởng từ sọ não có tổn thương chất trắng lan tỏa trên não, xét nghiệm máu có nhiễm toan chuyển hóa, hạ kali máu nặng.

Chuỗi các BN nhiễm độc thiếc được phát hiện từ trường hợp anh Nguyễn Đức H., 35 tuổi, nhập viện ngày 9/7 với biểu hiện rối loạn tâm thần, kích động, lẫn lộn, sau đó đi vào hôn mê, trên phim cộng hưởng từ, não có hiện tượng tổn thương chất trắng lan tỏa nặng, nhiễm toan chuyển hóa và hạ kali máu nặng.

Bố BN mới mất được 49 ngày và BN bị người yêu chia tay, do đó khi xuất hiện các triệu chứng trên, người thân chỉ nghĩ đến yếu tố tâm thần. BN được đưa đến viện muộn khi các yếu tố bệnh chưa rõ ràng, diễn biến nặng và gia đình đã xin về nhà tử vong. Tuy nhiên, trước khi xin về, gia đình được biết có một số bạn công nhân cùng làm khác cũng có biểu hiện bất thường và đã kịp báo cho bác sỹ. Các bác sỹ đã hướng dẫn gia đình thông báo cho những người cùng làm cần đi khám kiểm tra càng sớm càng tốt.

Bệnh nhân Nguyễn Kim C. (42 tuổi, Quỳnh Phụ, Thái Bình) vào viện trong tình trạng rối loạn tâm thần, mất trí nhớ, lái xe đi lang thang quanh làng. Kết quả xét nghiệm máu có rối loạn nặng. Các bác sỹ đã truy tìm tất cả các nguồn thông tin y học, kể cả hỏi ý kiến của đồng nghiệp, chuyên gia quốc tế về chống độc. Rất may đã tìm thấy trên y văn thế giới có một vài trường hợp bị bệnh khi làm việc trong hoàn cảnh gần tương tự.

Với sự giúp đỡ của Viện Hóa thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, BN được làm xét nghiệm định lượng kim loại thiếc. Kết quả, nồng độ thiếc trong máu hơn 200 micogam/lít, nghĩa là tăng gấp hơn 40 lần ngưỡng cho phép. BN được lọc máu, giải độc thiếc và chỉ sau 1 tuần điều trị tích cực, tình trạng đã cải thiện, trí nhớ dần hồi phục… Riêng BN H. đã tử vong do tình trạng ngộ độc quá nặng, khi xét nghiệm lại mẫu máu còn lưu cho thấy nồng độ thiếc trong máu cao gấp trên 50 lần.

Trong số các BN trên, có BN đến kiểm tra mặc dù không có triệu chứng lâm sàng khi xét nghiệm thấy có hạ kali máu nặng, có nhiễm toan chuyển hóa hoặc tổn thương não trên phim cộng hưởng từ và nồng độ thiếc trong máu tăng rõ. Các bệnh nhân chia sẻ, nhiều người khác cùng làm ở bộ phận đó trong thời gian ngắn, chỉ một số ngày thấy mệt, khó chịu và không chịu nổi đã tự bỏ việc.

Bác sỹ Nguyên cho biết, thiếc gồm có thiếc dạng nguyên thể kim loại, các hợp chất thiếc vô cơ và các hợp chất thiếc hữu cơ. Thiếc kim loại và thiếc vô cơ về cơ bản không độc. Các hợp chất thiếc hữu cơ có độc tính rất cao, rất dễ hấp thu qua đường hô hấp, qua da và qua đường tiêu hóa. Độc nhất là các hợp chất thiếc triethyl và thiếc trimethyl. Đây là các hợp chất có một công dụng là làm chất ổn định nhựa (plastic stabilizer), ổn định nhiệt (heat stabilizer), được cho vào nhựa giúp nhựa bền vững với nhiệt.

Nhiễm độc thiếc hữu cơ gây nhiều tổn thương nặng ở não (gây các rối loạn tâm thần kinh và tổn thương chất trắng), tổn thương gan, thận, miễn dịch, máu,… Trên thế giới và trong nước vẫn chưa có phác đồ điều trị nhiễm độc thiếc, do đó việc điều trị khó khăn, bác sỹ phải vừa điều trị vừa theo dõi sát để đánh giá điều chỉnh. Trong khi nguy cơ tổn thương não không rõ tiến triển ra sao, hồi phục, nặng lên hay di chứng.

Cũng theo bác sỹ Nguyên, ở Việt Nam, đây là các ca đầu tiên được phát hiện ngộ độc thiếc, trên thế giới cũng mới chỉ ghi nhận một số ca. Nguy cơ nhiễm độc thiếc ở nước ta là hiện tượng tái chế nhựa và khai khoáng vẫn đang có ở nhiều nơi. Đây là bệnh đặc biệt, từ trước đến nay chưa được nghĩ tới nên dễ bị bỏ quên, dễ nhầm với các bệnh khác, ví dụ tổn thương não chất trắng lại nghĩ do viêm não hoặc các bệnh não khác.

Bệnh viện Bạch Mai đã có công văn báo cáo Bộ Y tế, Sở Y tế địa phương, các cơ quan liên quan để phối hợp tìm nguyên nhân, giải quyết để tình trạng này không tiếp tục xảy ra.

Trung tâm chống độc cũng kêu gọi những công nhân làm việc trong các môi trường liên quan đến thiếc, khẩn trương đi kiểm tra sức khỏe, ít nhất là sàng lọc tại BV tỉnh. Với BV Đa khoa tỉnh Hải Dương, Trung tâm đã có hướng dẫn về sàng lọc phát hiện nhanh.

Qua thông báo lại của BV tỉnh và Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Hải Dương, đã có 15 BN tới BV khám, trong đó có 8 bệnh nhân ù tai, nghe kém, 6 BN có hạ kali máu. Các BN này được khuyến cáo nhập viện để đánh giá tiếp và điều trị. Tuy nhiên chưa có ai trở lại nhập viện, do đó nguy cơ nhiễm độc và di chứng là rất đáng lo ngại.