Làng nghề truyền thống cước lưới thôn Trần Phú, xã Phú Xuyên: “Làng biển ở đất Hà Thành”

Lịch sử làng nghề cước lưới truyền thống

Chủ tịch UBND xã Phú Xuyên Bùi Công Thản cho biết, dọc theo Quốc lộ 1A từ trung tâm Hà Nội đi Ninh Bình khoảng 40km và chỉ cách làng Trần Phú gần 2km, du khách sẽ nhìn thấy những dãy cửa hàng bày bán sản phẩm lưới cước với đủ màu sắc, kích cỡ. Theo sử sách ghi lại, làng nghề lưới cước Trần Phú là ngôi làng Việt cổ đã tồn tại hàng 1.000 năm.

Trước năm 1945, làng Trần Phú còn có tên là làng Địa Mạn thuộc tổng Vạn Điểm, huyện Thường Tín (cũ). Trong cách mạng tháng 8 năm 1945, làng Địa Mãn là nơi nổi dậy cướp chính quyền sớm nhất của huyện Thường Tín, tại đình làng Địa Mãn đã tổ chức thành công đại hội Đảng bộ huyện Thường Tín (cũ) lần thứ nhất.

Đặc biệt, trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ cứu nước nhân dân Trần Phú đã đóng góp nhiều thế hệ con em tham gia kháng chiến, đã có nhiều tấm gương hy sinh, nhiều gia đình có công với cách mạng được Đảng và nhà nước trao tặng nhiều Huân, Huy chương cao quý, đã truy tặng 10 bà mẹ Việt Nam anh hùng, 72 liệt sĩ, 28 thương binh và nhiều bệnh binh.

Sau cách mạng Tháng Tám năm 1945 làng đổi tên thành làng Trần Phú (hay là thôn Trần Phú), làng Địa Mãn xưa thuộc xã Địa Mạn, là nhất thôn, nhất xã là ngôi làng có diện tích rộng, dân cư đông hơn so với các làng xung quanh tại đây thờ Thành hoàng làng là Á Phi của vua Lý Huệ Tông và 6 vị thần linh từ thời vua Hùng Vương.

Trong đó, gồm: Cổ Tích Đại Vương, Mạc Lực Đại Vương, Thôi Chúng Đại Vương, Thần Linh Đại Vương, Thiên Bồng Đại Vương và Quý Nhân Đại Vương. Những người già trong làng vẫn truyền lại cho con cháu của họ câu chuyện về đức Thánh Mẫu, người khai sinh ra nghề làm lưới cước cho người dân Trần Phú.

Tục truyền rằng: Thánh mẫu là người gốc miền biển Thanh Hóa trong thời loạn lạc bà cùng mẹ chạy nạn ra đến làng Địa Mãn được người dân Địa Mãn cứu giúp, cảm phục lòng tốt của nhân dân và nhận thấy ở đây đất đai tươi tốt, nhân dân thuần hậu nên mẹ con bà dừng chân xin cư ngụ tại đây.

Trong một chuyến vi hành qua vùng đất này, Thái tử Sảm sau này là vua Lý Huệ Tông đã tình cờ gặp được bà và đem lòng yêu quý, đã rước bà về cung phong làm Á Phi. Tuy nhiên khi nhà Lý tan rã, bà đã xin về lại vùng đất Trần Phú sinh sống nốt quãng đời còn lại.

Tại đây bà đã đem tất cả tư gia, tiền bạc chia cho dân nghèo, rồi lại tậu ruộng, tậu đất các làng, các ấp xung quanh chia cho nhân dân, dậy nhân dân nghề đan lưới đánh cá. Kể từ đó, nghề làm lưới cước tồn tại cho đến ngày nay ở vùng đất này. Thời điểm năm 1982 - 1983, nghề đan lưới còn làm hoàn toàn bằng thủ công, để đan được một tấm lưới hoàn chỉnh mất rất nhiều công đoạn và thời gian.

Mỗi tấm lưới dù đơn giản cũng phải cần từ 4 - 5 người đan bởi nghề đan có đặc thù là nhiều công đoạn và mỗi người lại chỉ chuyên thao tác nào đó. Bởi vậy, tuy nghề làm lưới không mang lại thu nhập cao cho người dân trong làng, nhưng người dân vẫn duy trì bởi nó tận dụng được thời gian rảnh rỗi của nghề nông.

Tạo bước đột phá cho làng nghề

Chủ tịch UBND xã Phú Xuyên Bùi Công Thản khẳng định, thời điểm mang tính bước ngoặt trong nghề lưới cước là vào các năm 1996 - 1997, khi sản phẩm lưới cước bắt đầu được sản xuất bằng máy. Các công đoạn thủ công đã được giảm đi nhiều, chỉ còn tập trung vào những khâu quan trọng trong quá trình sản xuất lưới. Thêm vào đó, thị trường những năm này cũng có nhiều thay đổi. Nếu ngày trước lưới chỉ chủ yếu sử dụng cho đánh bắt cá thì hiện nay nhu cầu sử dụng đã phong phú hơn rất nhiều. Ngoài lưới dùng để đánh bắt cá, lưới còn được sử dụng để bẫy chim, che hoa, che rau, làm bảo hiểm trong các công trình xây dựng.

Chính nhu cầu sử dụng cao của thị trường trong những gần đây đã là yếu tố thúc đẩy nghề lưới cước của làng Trần Phú có những thay đổi vượt bậc. Hiện làng Trần Phú có gần 100 hộ có cửa hàng kinh doanh, xưởng sản xuất lưới với quy mô hàng chục nhân công.

Theo như người dân trong làng kể lại, vào những năm 1980, sợi cước dùng để đan lưới ở Việt Nam không có. Các cụ trong làng đã phải đặt mua ở Nhật Bản và Singapore theo các đường cảng biển nhưng rất khó khăn và số lượng hạn chế. Ngày đó, thiết bị máy móc để sản xuất ra sợi cước này không ai dám nghĩ đến. Vậy mà hiện nay, ngay tại trên địa bàn xã đã có xưởng sản xuất sợi cước hiện đại được đầu tư gần chục tỷ đồng. Hiện nay, lưới cước Trần Phú đã có mặt ở khắp các tỉnh thành trong nước và xuất khẩu sang cả Trung Quốc, Lào, Campuchia, tạo công ăn việc làm và thu nhập ổn định cho không chỉ cho nhân khẩu của làng mà cả những địa phương khác.

Chính sự kiên trì, vượt khó và sáng tạo bắt kịp xu hướng người tiêu dùng, làng lưới cước Trần Phú đã được UBND TP. Hà Nội trao danh hiệu: “Làng nghề truyền thống” năm 2012. Chính yếu tố này đã thúc đẩy cho tinh thần sản xuất, lao động của người dân nơi đây với cấp độ cao hơn.

Trưởng thôn Trần Phú Đinh Văn Quyền chia sẻ: Ngoài làm nghề sản xuất lưới cước, những năm trở lại đây người dân trong thôn còn phát triển thêm các ngành nghề kinh doanh, sản xuất các sản phẩm, công cụ, dụng cụ đánh bắt cá như: Lưới lồng, vó, vợt, chài, đồ câu và các dụng cụ câu cá....

Nhân dân thôn Trần Phú đã và đang từng bước ứng dụng công nghệ số, đưa các sản phẩm của thôn lên các sàn thương mại điện tử, trang mạng xã hội, internet...để người dân trên mọi miền tổ quốc và nước ngoài tiếp cận được đến các sản phẩm làng nghề truyền thống của thôn.

Bên cạnh đó cán bộ và người dân thôn Trần Phú luôn quan tâm đến các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể dục thể thao để rèn luyện sức khỏe, tích cực lao động tạo ra sản phẩm chất lượng, đem lại nguồn thu kinh tế cao. Nhờ đó, thu nhập bình quân đầu người của thôn đến nay đạt gần 70 triệu đồng/người/năm.

“Nhiều các câu lạc bộ thể dục, thể thao được duy trì hoạt động, như: Bóng đá, cầu lông, bóng chuyền, cờ tướng, các cậu lạc bộ khiêu vũ thể thao....các đội, nhóm tham gia giải phong trào của xã tổ chức và đạt nhiều thành tích cao. Tất cả đó đã tạo nên một làng quê Việt Nam như bao làng quê khác nhưng vẫn có những nét đặc sắc văn hóa riêng của làng Địa Mãn...” - ông Quyền cho biết.