Lỗ hổng lớn trong kinh doanh trực tuyến

Bùng nổ livestream bán hàng, nhập nhèm thật - giả

Thời gian qua, với sự bùng nổ của phương thức livestream bán hàng, bên cạnh những người kinh doanh chân chính, đã xuất hiện tình trạng kinh doanh hàng giả, hàng nhái, hàng vi phạm quyền sở hữu trí tuệ, thổi phồng công dụng sản phẩm, trốn thuế với phương thức ngày càng tinh vi. Tình trạng này kéo theo hàng loạt rủi ro đối với cả người tiêu dùng và cơ quan quản lý Nhà nước, gây nhiều khó khăn trong việc truy vết, xác định trách nhiệm khi xảy ra tranh chấp hoặc vi phạm pháp luật. Điển hình là vụ án kẹo Kera đã được Viện Kiểm sát Nhân dân tối cao truy tố.

Theo cáo trạng, Hoa hậu Nguyễn Thúc Thùy Tiên, YouTuber Quang Linh Vlogs, Hằng Du Mục cùng 2 đồng phạm khác bị truy tố về tội “Lừa dối khách hàng”. Từ ngày 12/12/2024 đến 16/1/2025, nhóm này đã thực hiện 6 phiên livestream quảng bá sản phẩm kẹo rau củ Kera, thu hút hàng trăm nghìn lượt xem. Kết quả điều tra xác định đã có hơn 56.000 khách hàng đặt mua hơn 129.000 hộp kẹo Kera, với doanh thu hơn 17,5 tỷ đồng. Trong đó, lợi nhuận bất chính mà nhóm thu được ước khoảng 12,4 tỷ đồng. Hay mới đây nhất, ngày 4/10, Cơ quan Cảnh sát đều tra Bộ Công an đã khởi tố vụ án “hệ sinh thái” Hoàng Hường gồm 6 bị can về tội vi phạm quy định về kế toán gây hậu quả nghiêm trọng. Cụ thể, Hoàng Hường có hệ sinh thái 18 công ty, 25 hộ kinh doanh và 44 cá nhân, để kinh doanh các sản phẩm thực phẩm chức năng, thực phẩm bảo vệ sức khỏe cùng một số sản phẩm khác. Từ tháng 1/2021 đến tháng 6/2025, Hoàng Hường đã để ngoài sổ sách kế toán doanh thu gần 1.800 tỷ đồng, kê sai quy định thuế giá trị gia tăng doanh thu gần 2.100 tỷ đồng.

Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) Trần Hữu Linh nhận định, hình thức livestream bán hàng đang tạo ra “vùng xám pháp lý” khi người bán dễ dàng thổi phồng công dụng sản phẩm, đánh tráo niềm tin người tiêu dùng, hoặc bán hàng giả, hàng kém chất lượng. Theo Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023, hành vi “cung cấp thông tin sai lệch, không đầy đủ về hàng hóa, dịch vụ” là hành vi lừa dối khách hàng, có thể bị xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự. Tuy nhiên, việc thu thập chứng cứ từ video livestream (thường bị xóa) và tốc độ xử lý khiếu nại chậm khiến cơ chế bảo vệ người tiêu dùng chưa đủ mạnh.

Lỗ hổng từ niềm tin dễ dãi của người tiêu dùng

Không khó để nhận thấy một trong những nguyên nhân khiến hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng có đất sống chính là niềm tin dễ dãi của người tiêu dùng. Trong các buổi livestream, người mua thường bị tác động bởi hiệu ứng đám đông, dễ bị cuốn vào lối trò chuyện hấp dẫn hoặc những lời cam kết chắc nịch của người bán. Thay vì kiểm chứng nguồn gốc, tem nhãn, giấy phép lưu hành, nhiều người chỉ tin vào cảm xúc tức thời. Không ít trường hợp, khi nhận hàng mới phát hiện sản phẩm không đúng mô tả, chất lượng kém xa quảng cáo, nhưng việc khiếu nại, trả hàng, hay đòi quyền lợi lại hết sức khó khăn.

Theo Ủy ban Cạnh tranh quốc gia (Bộ Công Thương), đặc điểm chung phổ biến của gian lận thương mại là các đối tượng đánh vào tâm lý thích mua hàng rẻ của người tiêu dùng để lập tài khoản ảo bán hàng với nội dung quảng cáo gian dối, thổi phồng chức năng, công dụng, chất lượng, giá bán của hàng hóa. Vì vậy, Ủy ban Cạnh tranh quốc gia khuyến cáo người tiêu dùng cần chủ động nâng cao kiến thức, kỹ năng của bản thân để phòng tránh các nguy cơ lừa đảo. Bên cạnh đó, cần sàng lọc, kiểm tra kỹ thông tin quảng cáo, rao bán về hàng hóa, danh tính người bán hàng, lựa chọn địa chỉ uy tín, hình thức thanh toán minh bạch; cẩn trọng khi tiếp nhận các thông tin chào mời mua hàng giá rẻ hoặc nhận được hoa hồng từ việc mua hàng. Trường hợp phát hiện dấu hiệu vi phạm, người tiêu dùng cần phản ánh tới cơ quan quản lý Nhà nước hoặc tới cơ quan công an, đồng thời, chủ động chia sẻ thông tin để người thân, bạn bè biết và phòng tránh.

TS Dương Đình Giám - Chủ tịch Hội Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam khuyến nghị, chính DN và người tiêu dùng cũng phải chủ động thay đổi. DN chân chính cần xây dựng niềm tin bằng minh bạch thông tin, công nghệ truy xuất nguồn gốc, tem chống giả, giấy chứng nhận chất lượng. Người tiêu dùng cần tỉnh táo, không vội vàng chốt đơn chỉ vì lời quảng cáo hấp dẫn, mà phải học cách tra cứu, đối chiếu, thậm chí tố giác khi phát hiện sản phẩm có dấu hiệu vi phạm. Đặc biệt đối với các cá nhân có sức ảnh hưởng, nghệ sĩ, KOLs, KOCs cần nhận thức rõ trách nhiệm xã hội của mình. Nếu tiếp tay cho quảng bá hàng giả, hàng nhái, họ không chỉ đánh mất hình ảnh cá nhân, mà còn phải đối diện với những hệ quả pháp lý nghiêm trọng.

Hoàn thiện khung pháp lý, siết quản lý bán hàng online

Từ vụ án kẹo Kera, vụ án hệ sinh thái Hoàng Hường cho thấy lỗ hổng lớn trong kiểm soát thuế thương mại điện tử (TMĐT), đặc biệt khi DN kinh doanh chủ yếu qua mạng xã hội. Ở góc độ pháp lý, Luật sư Đặng Văn Cường - Trưởng Văn phòng Luật sư Chính Pháp (Đoàn Luật sư TP Hà Nội) chỉ rõ 3 điểm tồn tại, đó là: thiếu cơ chế đối soát dữ liệu bắt buộc, theo thời gian thực giữa cơ quan thuế, ngân hàng và các sàn TMĐT; khó kiểm soát giao dịch ngoài sàn, nhất là bán hàng qua livestream, khi thanh toán thường bằng chuyển khoản cá nhân; hạn chế trong hợp tác quốc tế với các nền tảng xuyên biên giới như Facebook, Google, TikTok. Cũng theo Luật sư Đặng Văn Cường, Luật Quản lý thuế 2019 và Nghị định 126/2020/NĐ-CP của Chính phủ quy định rõ, các nền tảng trực tuyến có nghĩa vụ cung cấp dữ liệu định danh người bán, doanh thu, lịch sử giao dịch khi cơ quan thuế yêu cầu. Tuy nhiên, cơ chế thực thi hiện còn yếu và thiếu ràng buộc.

Bộ Công Thương đã nhiều lần cảnh báo về tình trạng lừa đảo trên các sàn TMĐT, Nghị định 98/2020/NĐ-CP của Chính phủ cũng đã quy định rõ mức xử phạt đối với hành vi gian lận thương mại, đặc biệt là hành vi quảng cáo sai sự thật. Mới đây, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng đã cho ý kiến về dự Luật TMĐT. Theo đó, các nền tảng TMĐT phải công khai thông tin về người bán, sản phẩm, dịch vụ, điều kiện và chính sách giao hàng, cũng như cơ chế thanh toán, giải quyết tranh chấp... Các sàn phải có cơ chế tự kiểm duyệt thông tin trước khi đăng tải, rà soát và gỡ bỏ với các sản phẩm vi phạm. Bộ Công Thương (đơn vị chủ trì soạn thảo Luật TMĐT) nhận định, việc định danh người bán hàng trực tuyến là yếu tố then chốt nhằm kiến tạo một thị trường minh bạch, công bằng và phát triển bền vững.

Theo Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân, việc định danh người bán online không chỉ là “điểm chạm” công nghệ, mà là cơ chế gắn trách nhiệm pháp lý với mỗi giao dịch kinh doanh online, qua đó góp phần chống hàng giả, gian lận thương mại và trốn thuế. Khi đã có mã định danh rõ ràng, người bán buộc phải chịu trách nhiệm trước pháp luật nếu vi phạm quy định về chất lượng, xuất xứ hàng hóa hay nghĩa vụ thuế. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh nhiều cá nhân đang lợi dụng nền tảng TMĐT để kinh doanh hàng cấm, hàng giả, hoặc “lách luật” trong kê khai thuế. Bên cạnh đó, việc định danh người bán online cũng sẽ góp phần tăng thu cho ngân sách, thúc đẩy quản lý thuế trong kỷ nguyên số, khi người bán được định danh, cơ quan thuế có thể tự động truy thu, khấu trừ hoặc giám sát nghĩa vụ thuế thông qua nền tảng số, thay vì phụ thuộc vào báo cáo tự kê khai. Đây là bước đi căn bản để mở rộng cơ sở thu, giảm thất thu, tạo công bằng giữa kinh doanh truyền thống và TMĐT.