Luật Sở hữu trí tuệ (sửa đổi): Tài sản hóa và thương mại hóa tri thức

AI không là “tác giả”, bảo hộ dựa trên mức độ sáng tạo của con người

Trước khi biểu quyết, Quốc hội nghe Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng trình bày Báo cáo giải trình, tiếp thu dự thảo Luật. Báo cáo được xây dựng trên cơ sở ý kiến thảo luận của các đại biểu Quốc hội tại tổ và hội trường.

Kết quả biểu quyết điện tử cho thấy có 432/438 đại biểu tham gia biểu quyết tán thành, chiếm 91,33%. Với kết quả này, Quốc hội đã chính thức thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ.

Một điểm nhấn quan trọng của dự thảo Luật là quy định về ghi nhận và quản lý tài sản trí tuệ trong doanh nghiệp. Dự thảo đưa ra điều khoản chung về việc ghi nhận, quản lý tài sản trí tuệ và giao Chính phủ quy định chi tiết về hạch toán, thuyết minh và chuẩn mực định giá.

Theo đó, kể cả những tài sản trí tuệ chưa đủ điều kiện ghi nhận trên bảng cân đối kế toán vẫn phải được ghi nhận trong sổ theo dõi riêng về tài sản trí tuệ. Doanh nghiệp được phép tự định giá các tài sản này, tuy nhiên giá trị chỉ có ý nghĩa nội bộ. Quy định này nhằm thúc đẩy doanh nghiệp chủ động quản lý, khai thác và phát huy giá trị tài sản trí tuệ.

Song song với đó, Luật sửa đổi thể hiện bước cải cách mạnh mẽ về thủ tục hành chính. Dự thảo quy định chuyển đổi số toàn diện, qua đó rút ngắn thời gian thẩm định nội dung sáng chế từ 18 tháng xuống còn 12 tháng, đồng thời xây dựng cơ chế thẩm định nhanh với thời hạn chỉ 3 tháng.

Luật sửa đổi lần này dành dung lượng quan trọng để quy định về sản phẩm do trí tuệ nhân tạo (AI) tạo ra. Theo dự thảo, AI không được xem là chủ thể quyền sở hữu trí tuệ. Những sản phẩm do AI tự động tạo ra mà không có sự tham gia của con người sẽ không được bảo hộ bản quyền, sáng chế như tác phẩm do con người sáng tạo.

Tuy nhiên, nếu con người sử dụng AI như một công cụ và có đóng góp sáng tạo đáng kể, như hình thành ý tưởng, chỉ đạo, lựa chọn, chỉnh sửa kết quả do AI tạo ra, thì có thể được công nhận là tác giả hoặc nhà sáng chế.

Đối với trường hợp con người chỉ đóng góp rất ít, sử dụng AI như một “đồng nghiệp”, chủ yếu đưa ra yêu cầu, ngữ cảnh, thì không được công nhận là tác giả nhưng vẫn có quyền sử dụng và quyền thương mại đối với sản phẩm. Cách tiếp cận này được nêu trong dự thảo là phù hợp với xu hướng chung của nhiều quốc gia.

Từ “bảo vệ quyền” sang “tài sản hóa” và “thị trường hóa” sở hữu trí tuệ

Liên quan đến việc sử dụng thông tin để huấn luyện AI, dự thảo quy định cho phép sử dụng các nguồn thông tin đã được công bố hợp pháp, công khai và công chúng được phép tiếp cận làm đầu vào cho hoạt động huấn luyện AI. Tuy nhiên, điều kiện quan trọng là kết quả đầu ra của AI không được xâm phạm quyền tác giả.

Luật cũng mở rộng đối tượng được bảo hộ sở hữu trí tuệ bằng việc bổ sung quy định bảo hộ kiểu dáng công nghiệp đối với sản phẩm phi vật lý, phù hợp với xu hướng phát triển của công nghệ số. Dự thảo giao Chính phủ quy định chi tiết các điều kiện bảo hộ đối với nhóm sản phẩm này.

Ở khía cạnh nâng cao nhận thức và thực thi, dự thảo xác định việc nâng cao hiểu biết của xã hội và doanh nghiệp về sở hữu trí tuệ là giải pháp nền tảng. Nội dung sở hữu trí tuệ được đưa vào giáo dục phổ thông, đại học, đồng thời tăng cường truyền thông tới doanh nghiệp và cộng đồng.

Dự thảo Luật bổ sung thẩm quyền cho tòa án sở hữu trí tuệ, tăng cường các hình phạt mang tính răn đe, coi hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ như hành vi “ăn cắp” trong thế giới thực và cần được xử lý nghiêm minh. Đặc biệt, việc chuyển hoạt động thực thi sang môi trường số được coi là giải pháp đột phá.

Sau khi tiếp thu, chỉnh lý, Luật đã sửa đổi, bổ sung 71 điều và bãi bỏ 8 điều. Nội dung của Luật đã thể chế hóa các chủ trương, chính sách mới, đáp ứng yêu cầu, mục tiêu của việc sửa đổi, bổ sung.

Tư tưởng xuyên suốt của lần sửa đổi này là biến kết quả nghiên cứu thành tài sản có thể giao dịch. Sở hữu trí tuệ được xác định là tài sản của doanh nghiệp, có thể định giá, mua bán, đưa vào báo cáo tài chính, sử dụng làm tài sản bảo đảm để vay vốn, góp vốn, đặc biệt đối với các loại tài sản công nghệ mới, công nghệ số và AI.

Đây được xem là bước chuyển từ tư duy bảo vệ quyền sang tài sản hóa, thương mại hóa và thị trường hóa sở hữu trí tuệ, bảo đảm tính đồng bộ với các luật về khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, công nghệ số, chuyển đổi số, trí tuệ nhân tạo, công nghệ cao và chuyển giao công nghệ. Theo tinh thần đó, sở hữu trí tuệ được định vị là công cụ cạnh tranh chiến lược của doanh nghiệp và quốc gia.