Luật Trí tuệ nhân tạo: Quản lý đầu ra, mở đường đổi mới

Chỉ điều chỉnh “đầu ra”, không cản trở sáng tạo

Tại Kỳ họp thứ 10, dưới sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan, Quốc hội đã biểu quyết thông qua Luật Trí tuệ nhân tạo. Kết quả cho thấy có 429/434 đại biểu tham gia biểu quyết tán thành, chiếm tỷ lệ 90,70%.

Luật Trí tuệ nhân tạo được thông qua trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo đang phát triển nhanh, tác động sâu rộng tới kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh và phương thức quản trị quốc gia, đòi hỏi phải sớm có hành lang pháp lý để quản lý và thúc đẩy phát triển lĩnh vực mới này.

Trước khi tiến hành biểu quyết, Quốc hội đã nghe Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng, thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ, trình bày Báo cáo tiếp thu, giải trình và chỉnh lý dự thảo Luật.

Theo Bộ trưởng, dự thảo Luật có độ dài 20 trang, gồm 35 điều, đã thể chế hóa các chủ trương, chính sách mới của Đảng và đáp ứng yêu cầu xây dựng luật. Cấu trúc của Luật được thiết kế theo hướng luật khung, ngắn gọn, quy định các nguyên tắc và khuôn khổ quản lý nhà nước đối với trí tuệ nhân tạo, còn những nội dung kỹ thuật cụ thể sẽ được quy định tại các nghị định.

Cách tiếp cận này được đánh giá là phù hợp với lĩnh vực công nghệ có tốc độ phát triển nhanh, giúp pháp luật có độ linh hoạt cần thiết, tránh nhanh chóng lạc hậu so với thực tiễn.

Một trong những điểm đáng chú ý nhất của Luật Trí tuệ nhân tạo là không điều chỉnh trực tiếp mô hình trí tuệ nhân tạo. Theo giải trình của Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, mô hình là sản phẩm sáng tạo nội bộ của doanh nghiệp, vì vậy Luật không can thiệp vào quá trình này.

Thay vào đó, Luật chỉ tập trung điều chỉnh đầu ra và hành vi sử dụng trí tuệ nhân tạo, cũng như các rủi ro mà trí tuệ nhân tạo có thể gây ra đối với xã hội. Đây là thông lệ quốc tế phổ biến, nhằm bảo đảm không cản trở đổi mới sáng tạo, đồng thời vẫn thiết lập được cơ chế quản lý, giám sát cần thiết.

Phân tầng rủi ro, tăng tính minh bạch

Dự thảo Luật đã được chỉnh lý theo hướng đơn giản hóa việc phân loại rủi ro. Cụ thể, số mức độ rủi ro được giảm từ bốn xuống còn ba mức, gồm: rủi ro thấp, rủi ro trung bình và rủi ro cao, kèm theo quy định riêng về các hành vi bị cấm.

Việc phân tầng như vậy nhằm bảo đảm quản lý rõ ràng, minh bạch, tránh áp đặt những thủ tục không cần thiết đối với các hệ thống trí tuệ nhân tạo có mức rủi ro thấp, đồng thời vẫn kiểm soát chặt chẽ đối với các trường hợp có nguy cơ cao.

Đối với các hệ thống trí tuệ nhân tạo rủi ro cao, Luật quy định nghĩa vụ tối thiểu trước khi triển khai. Doanh nghiệp phải tự chuẩn bị hồ sơ đánh giá an toàn nhưng không phải xin phép cơ quan quản lý. Hồ sơ này sẽ được xuất trình khi cơ quan nhà nước tiến hành hậu kiểm.

Một nội dung quan trọng khác là quy định về trách nhiệm bồi thường thiệt hại. Theo dự thảo đã được thông qua, Luật bỏ quy định xử phạt theo tỷ lệ doanh thu. Thay vào đó, quy định nguyên tắc bồi thường toàn bộ thiệt hại và áp dụng chế tài đình chỉ cung cấp dịch vụ khi cần thiết.

Đối với câu hỏi liệu hệ thống trí tuệ nhân tạo rủi ro cao có được xem là nguồn nguy hiểm cao độ hay không, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, hệ thống trí tuệ nhân tạo trong dự thảo Luật chủ yếu là phần mềm với rủi ro phát sinh từ quyết định, không phải là rủi ro vật lý tự thân như xe cơ giới hay chất nổ. Vì vậy, không xếp vào nhóm nguồn nguy hiểm cao độ.

Tuy nhiên, để tăng cường bảo vệ người dân, Luật đã bổ sung cơ chế bồi thường thiệt hại nghiêm ngặt, theo đó quy định trách nhiệm bồi thường đối với các chủ thể liên quan ngay cả trong trường hợp không có lỗi.

Bên cạnh các quy định về quản lý rủi ro, Luật cũng dành nội dung quan trọng cho việc thúc đẩy phát triển và đổi mới sáng tạo. Các chính sách được đưa ra bao gồm: phát triển hạ tầng trí tuệ nhân tạo; mở rộng tiếp cận dữ liệu dùng chung; hỗ trợ thử nghiệm mô hình mới; ưu đãi cho doanh nghiệp trí tuệ nhân tạo; phát triển nguồn nhân lực; hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa ứng dụng trí tuệ nhân tạo.

Mục tiêu của các chính sách này là hình thành hệ sinh thái trí tuệ nhân tạo tự chủ, qua đó nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia trong bối cảnh công nghệ phát triển nhanh và cạnh tranh toàn cầu ngày càng gay gắt.

Việc Quốc hội thông qua Luật Trí tuệ nhân tạo được kỳ vọng sẽ tạo hành lang pháp lý minh bạch, linh hoạt, vừa bảo đảm an toàn xã hội, vừa khuyến khích mạnh mẽ đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực công nghệ trọng yếu này.