Báo cáo thẩm tra về dự thảo Nghị quyết về thí điểm tổ chức mô hình chính quyền đô thị tại thành phố Đà Nẵng và một số cơ chế, chính sách đặc thù khác, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng nêu rõ: Theo Tờ trình và dự thảo Nghị quyết, Chính phủ đề nghị thí điểm tổ chức chính quyền đô thị tại Đà Nẵng theo mô hình và phạm vi: Ở khu vực đô thị thực hiện thí điểm mô hình chính quyền đô thị một cấp: tại thành phố Đà Nẵng tổ chức cấp chính quyền địa phương (gồm HĐND và UBND); tại các quận và phường không tổ chức cấp chính quyền địa phương mà chỉ tổ chức cơ quan hành chính là UBND. Ở huyện Hòa Vang và các xã trực thuộc: vẫn tiếp tục giữ mô hình cấp chính quyền địa phương, gồm HĐND và UBND.
Đa số ý kiến thành viên Ủy ban Pháp luật tán thành với việc thí điểm tổ chức một cấp chính quyền ở đô thị và 03 cấp chính quyền ở nông thôn tại thành phố Đà Nẵng như đề xuất của Chính phủ, bởi:
Thứ nhất, Đà Nẵng là thành phố trực thuộc trung ương có diện tích không lớn (1.285,4 km²), có tốc độ và tỷ lệ đô thị hóa cao, số lượng đơn vị hành chính trực thuộc không nhiều, gồm 08 đơn vị hành chính cấp huyện (trong đó có 06 quận) và 56 đơn vị hành chính cấp xã (trong đó có 45 phường) nên việc thí điểm tổ chức một cấp chính quyền ở đô thị nhìn chung là thuận lợi, dễ triển khai.
Thứ hai, thành phố Đà Nẵng là một trong 10 tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương đã thực hiện thí điểm không tổ chức HĐND huyện, quận, phường tại 6 quận, huyện Hòa Vang và 45 phường trong thời gian từ năm 2009 đến năm 2016 đạt kết quả tốt, có sự đồng thuận cao của các tầng lớp nhân dân.
Thứ ba, việc thử nghiệm các mô hình chính quyền đô thị khác nhau giữa các địa phương có điều kiện kinh tế - xã hội, truyền thống văn hóa - lịch sử, đặc điểm địa lý tự nhiên khác nhau, mang lại nhiều giá trị thực tiễn, làm cơ sở cho việc nghiên cứu, xây dựng mô hình chính quyền ở đô thị trên phạm vi cả nước sau này.
Thứ tư, Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi, bổ sung năm 2019) đã cho phép Quốc hội quyết định ở các đơn vị hành chính là quận và phường có thể tổ chức mô hình chính quyền đô thị không phải là cấp chính quyền địa phương (gồm HĐND và UBND).
Tuy nhiên, cũng có ý kiến còn băn khoăn cho rằng, việc chỉ tổ chức một cấp chính quyền ở đô thị sẽ phần nào làm ảnh hưởng đến việc bảo đảm quyền đại diện, quyền làm chủ của người dân và hoạt động giám sát của HĐND đối với UBND quận, phường và các cơ quan tư pháp quận (do không tổ chức HĐND ở quận và phường nên chỉ có HĐND thành phố là cơ quan đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của người dân ở địa phương).
Theo ý kiến này, trong đổi mới tổ chức chính quyền địa phương, vấn đề cốt lõi là cần tập trung vào việc sắp xếp để tăng quy mô các đơn vị hành chính; phân định rõ nhiệm vụ, quyền hạn, đẩy mạnh phân quyền, phân cấp; đổi mới cơ cấu tổ chức bên trong, nâng cao chất lượng, hiệu lực, hiệu quả hoạt động của đội ngũ cán bộ, công chức và đổi mới phương thức hoạt động của HĐND, UBND ở từng loại đơn vị hành chính cho phù hợp với đặc điểm nông thôn, đô thị, hải đảo, đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt.
Thảo luận về mô hình chính quyền đô thị tại thành phố Đà Nẵng, đại biểu Trần Văn Mão (đoàn Nghệ An) thống nhất cao với Tờ trình của Chính phủ và báo cáo thẩm tra của Ủy ban Pháp luật về về dự thảo Nghị quyết về thí điểm tổ chức mô hình chính quyền đô thị tại thành phố Đà Nẵng và một số cơ chế, chính sách đặc thù khác.
Từ năm 2008, thành phố Đà Nẵng đã là 1 trong 10 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương được lựa chọn thực hiện thí điểm mô hình không tổ chức HĐND quận (huyện), phường theo Nghị quyết 26 của Quốc hội. Kết thúc thời gian thí điểm, thành phố đã đánh giá việc không tổ chức HĐND đã đem lại hiệu qua tích cực, bộ máy chính quyền được tổ chức tinh gọn, bộ máy biên chế được tinh giản. Trong khi đó, quyền đại diện, quyền giám sát của nhân dân vẫn luôn được đảm bảo.
Theo đại biểu Trần Văn Mão, việc thí điểm tổ chức mô hình chính quyền đô thị tại thành phố Đà Nẵng do Chính phủ đề xuất khác với mô hình của Hà Nội. Đó là không tổ chức HĐND ở cả quận nhưng vẫn thấp hơn so với mô hình thí điểm tại Nghị quyết 26 của Quốc hội trước đó. Đây là mô hình phù hợp vì trước đó Đà Nẵng đã từng thực hiện mô hình tương tự và cho kết quả tốt. Mô hình chính quyền đô thị tại thành phố Đà Nẵng do Chính phủ đề xuất có sự tách bạch rõ ràng giữa chính quyền đô thị và chính quyền nông thôn, quy định với tinh thần quy định của Hiến pháp và Luật Tổ chức Chính quyền địa phương.
Tuy nhiên, đại biểu Trần Văn Mão cho rằng, khi Đà Nẵng không tổ chức HĐND ở quận, phường sẽ phát sinh nhiều vấn đề cần được nghiên cứu kỹ lưỡng để giải quyết thấu đáo, tránh phát sinh bất cập khi triển khai thực hiện. Do vậy, cần làm rõ một số vấn đề cơ chế giám sát việc quyền đại diện, quyền làm chủ của nhân dân đối với chính quyền quận, phường khi không tổ chức HĐND.
Đặc biệt là quyền đại diện, quyền làm chủ của nhân dân; cơ chế thực hiện các quyền đó với chính quyền quận, phường như thế nào? Mặt khác, khi không tổ chức HĐND ở quận, phường thì nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND quận, phường được chuyển giao ra sao? Việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn đó đối với UBND quận, phường thực hiện như thế nào? Ngoài ra, để đảm bảo chính quyền vận hành có hiệu quả, đề nghị Chính phủ giải trình thêm là ngoài những quy định của Nghị quyết này thì Chính phủ có phải ban hành những văn bản hướng dẫn gì hay không?
Đồng ý với quan điểm trên, đại biểu Nguyễn Văn Hiển (đoàn Lâm Đồng) cho rằng, việc tổ chức mô hình chính quyền đô thị ở Đà Nẵng theo mô hình 1 cấp là phù hợp với điều kiện địa lý, kinh tế, xã hội của thành phố. Tuy nhiên, đề nghị cần rà soát, bổ sung thêm về quyền hạn của Chủ tịch UBND cấp quận, cấp phường trong công tác nhân sự, đặc biệt là quản lý tuyển dụng, sử dụng công chức không giữ chức vụ lãnh đạo.
Thứ hai là hiện nay, Đà Nẵng còn có đơn vị hành chính là huyện Hòa Vang vẫn được tổ chức theo Luật Tổ chức chính quyền địa phương. Mặc dù vậy, huyện Hòa Vang đã có 5/11 xã đáp ứng tiêu chí của phường với tốc độ đô thị hóa nhanh. Dự báo trong thời gian ngắn, huyện Hòa Vang và các xã thuộc huyện sẽ đáp ứng tiêu chí của chính quyền đô thị. Do vậy, trong dự thảo Nghị quyết cần tính đến phương án Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho phép nâng cấp huyện Hòa Vang thành chính quyền đô thị và áp dụng mô hình chính quyền 1 cấp hiện nay mà không cần phải trình Quốc hội xem xét lại là cần thiết.
Ủng hộ cơ chế đặc thù cho Đà Nẵng, song đại biểu Tạ Văn Hạ (đoàn Bạc Liêu) đặt vấn đề dự thảo Nghị quyết của Quốc hội nên chăng cần xem xét bổ sung điều khoản về trách nhiệm của Thành phố Đà Nẵng để sau này tổng kết, đánh giá đặc thù đã mang lại hiệu quả cho Đà Nẵng thế nào, với Nhà nước và khu vực ra sao.
Nhấn mạnh thí điểm nghĩa là có cái mới mà luật chưa quy định hoặc khác với luật hiện hành, phạm vi hẹp, đặc trưng, kết quả có thể thành công và không thành công, ông Tạ Văn Hạ băn khoăn trong 5 thành phố trực thuộc Trung ương thì Hà Nội, TP Hồ Chí Minh đã có cơ chế đặc thù, Đà Nẵng đang được xem xét, Hải Phòng cũng có sự chuẩn bị, chỉ còn lại Cần Thơ.
“Sao chúng ta không xây dựng luật luôn? Tiến tới các tỉnh, thành khác cũng nghĩ ra đặc thù để đề xuất thì tính sao? Nếu Chính phủ không có đề án, chủ trương cụ thể với mô hình thí điểm, mạnh ai người ấy xin thì dẫn đến hội chứng “xin cơ chế đặc thù” vì gần đây có hiện tượng như vậy” – đại biểu Tạ Văn Hạ nêu ý kiến.
Ở góc độ khác, tờ trình nói cho cơ chế đặc thù để tháo gỡ vướng mắc, tạo điều kiện cho Đà Nẵng phát triển mạnh hơn, như về quy hoạch, ngân sách. Đại biểu Tạ Văn Hạ đặt vấn đề phải chăng cái vướng mắc đó chỉ mình Đà Nẵng có mà nơi khác không có? Sao không tháo gỡ luôn để tốt cho tất cả địa phương trong cả nước? Từ đó, vị đại biểu đoàn Bạc Liêu đề nghị không nên “lạm dụng” các nghị quyết về đặc thù.
Bên cạnh những ý kiến đồng thuận với dự thảo về mô hình chính quyền đô thị tại thành phố Đà Nẵng, đại biểu Nguyễn Thị Mai Hoa (đoàn Đồng Tháp) lại bày tỏ băn khoăn và cho rằng: Việc nghiên cứu mô hình chính quyền đô thị tại Đà Nẵng cần phải đặt trong việc nghiên cứu bài bản, tổng thể với mô hình ở Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh gắn với một giai đoạn nhất định. Điều này mới có cơ sở để đề xuất hoàn thiện hệ thống pháp luật về các thể chế, cơ chế chính sách.
Theo đại biểu Nguyễn Thị Mai Hoa, mô hình không tổ chức HĐND ở quận, phường tại Đà Nẵng chưa rõ ràng và chưa thấy có điểm mới. Vì khi không tổ chức HĐND ở quận, phường thì HĐND và UBND thành phố Đà Nẵng không thể hoàn toàn giống như mô hình ở các địa bàn khác. Tại sao tăng nhiệm vụ quyền hạn nhưng bộ máy bên trong lại không quy định rõ? Số lượng đại biểu HĐND thành phố Đà Nẵng nếu thí điểm như dự thảo Luật thì liệu có tăng không và nếu tăng thì như thế nào, căn cứ vào đâu để tăng? Bộ máy của các ban HĐND có khác về chức năng, nhiệm vụ, đại biểu Quốc hội chuyên trách có khác với với các ban của HĐND hiện hành hay không?
Quy hoạch thành phố Đà Nẵng phải gắn trách nhiệm của người đứng đầu phê duyệt
Tại phiên thảo luận, các đại biểu Quốc hội còn cho ý kiến về điều chỉnh quy hoạch (Điều 11). Theo đó, Dự thảo Nghị quyết giao Chủ tịch UBND thành phố phê duyệt điều chỉnh quy hoạch thành phố, giao UBND thành phố thực hiện phê duyệt điều chỉnh cục bộ quy hoạch đô thị sau khi có ý kiến thống nhất của Bộ Xây dựng, báo cáo Thủ tướng Chính phủ kết quả thực hiện (Điều 11).
Nêu quan điểm về vấn đề này, đại biểu Trần Văn Mão (đoàn Nghệ An), cho rằng cơ chế, chính sách đặc thù như trên, Bộ Chính trị cũng đặt ra nhiều mục tiêu lớn để phát triển thành phố Đà Nẵng. Về quy hoạch và quản lý quy hoạch cho phép thành phố điều chỉnh quy hoạch cục bộ đô thị đã được Chính phủ phân cấp tại Nghị định 144. Việc tiếp tục giao cho thành phố Đà Nẵng điều chỉnh là hoàn toàn có cơ sở thực tiễn đối với việc quy hoạch chung của thành phố. Tuy nhiên, đây là vấn đề rất lớn bởi việc điều chỉnh quy hoạch nhằm đảm bảo tính định hướng cho thành phố. Do đó, đại biểu Trần Văn Mão đề nghị việc điều chỉnh thành phố Đà Nẵng phải được xem xét hết sức kỹ lưỡng và phải theo đúng quy định của Luật Quy hoạch mới được Quốc hội thông qua.
Bày tỏ ý kiến về vấn đề giao cho lãnh đạo thành phố Đà Nẵng phê duyệt điều chỉnh quy hoạch thành phố, đại biểu Đinh Duy Vượt (đoàn Gia Lai), đồng ý với việc cho phép thành phố Đà Nẵng được điều chỉnh cục bộ quy hoạch đô thị để phát huy lợi thế về tiềm năng, lợi thế của thành phố và góp phần tăng nguồn lực cho thành phố Đà Nẵng phát triển.
Tuy nhiên, đại biểu Đinh Duy Vượt băn khoăn, việc điều chỉnh quy hoạch cục bộ phải đảm bảo nghiêm ngặt quy tắc không được phá vỡ quy hoạch tổng thể như quy hoạch vùng, quy hoạch quốc gia. Việc làm này phải gắn trách nhiệm của người đứng đầu phê duyệt điều chỉnh quy hoạch, kể cả khi họ về hưu hay luân chuyển công tác nhằm tránh tình trạng điều chỉnh quy hoạch, bổ sung quy hoạch tùy tiện hay thay đổi quy hoạch theo “tư duy nhiệm kỳ”.
Thậm chí nhiệm kỳ sau phủ định quy hoạch ở nhiệm kỳ trước, gây hậu quả không nhỏ như đã từng xảy ra. Mục tiêu của việc làm này là nhằm tạo điều kiện để thành phố chủ động và rút ngắn thời gian của việc điều chỉnh quy hoạch nhưng vẫn đảm bảo kiểm soát chặt chẽ thông qua cơ chế lấy ý kiến thẩm định của các Bộ, ngành, cơ quan Trung ương. Chính vì vậy, quy định tại dự thảo là phù hợp, đúng tinh thần của việc đẩy mạnh phân cấp tự chủ, tự chịu trách nhiệm cho Đà Nẵng.
Đại biểu Tô Văn Tám (đoàn Kon Tum) khẳng định dù thí điểm mô hình chính quyền một cấp nhưng cơ chế kiểm soát quyền lực vẫn đảm bảo, trong đó có giám sát của cơ quan dân cử. Chính quyền quận, phường vẫn chịu giám sát của HĐND thành phố, đại biểu Quốc hội. Bên cạnh đó, UBND cấp quận, phường còn chịu sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp uỷ.
Liên quan đến vai trò giám sát của nhân dân, tờ trình đề cập tăng cường giám sát của Mặt trận tổ quốc và các tổ chức thành viên. Nhưng theo ông Tô Văn Tám, cần làm rõ tăng cường như thế nào. Vấn đề này Đà Nẵng nên đặt ra giải pháp, phương pháp thiết thực để nâng cao hiệu quả giám sát.
Đồng tình nguyên tắc là ở đâu có dân thì ở đó cơ cơ quan dân cử, nhưng đại biểu Trương Trọng Nghĩa (đoàn TP Hồ Chí Minh) lưu ý dân cử mấy cấp sẽ hiệu quả thì cần tính toán.
| Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu phát biểu tại phiên thảo luận. |
Việc không tổ chức HĐND ở cấp quận, phường không phải người dân ở quận, phường đó không có cơ quan dân cử, vì còn HĐND thành phố, trên nữa là Quốc hội. Điều quan trọng là tổ chức HĐND thành phố như thế nào để người dân yên tâm, ví dụ tăng số lượng đại biểu, tổ chức các điểm tiếp dân, thiết lập cơ chế liên lạc giữa nhân dân với đại biểu phải tổ chức khoa học.
Phát biểu kết phiên thảo luận, Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu đánh giá cao ý kiến đóng góp của các đại biểu Quốc hội đối với Dự thảo Nghị quyết về thí điểm tổ chức mô hình chính quyền đô thị tại thành phố Đà Nẵng và một số cơ chế, chính sách đặc thù khác.
Tại phiên thảo luận, đa số các đại biểu tán thành với một số điều của Dự thảo Nghị quyết như mô hình đô thị 1 cấp ở thành phố Đà Nẵng, cho thành phố phê duyệt điều chỉnh cục bộ đô thị; cho phép HĐND thành phố sử dụng một phần dư thừa từ việc thu phí để đầu tư một số hạng mục hạ tầng. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều đại biểu băn khoăn về việc bố trí số đại biểu HĐND khi có sự thay đổi về mô hình đô thị ở thành phố; quy hoạch thành phố phải theo Luật Quy hoạch và tuân theo quy hoạch tổng thể như quy hoạch vùng, quy hoạch quốc gia. Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu yêu cầu Chính phủ và cơ quan thẩm tra tiếp thu những ý kiến đóng góp của các đại biểu Quốc hội để hoàn thiện dự thảo Nghị quyết, trình Quốc hội xem xét, thông qua./.
