"Mỏ vàng" tài sản số và thách thức với Việt Nam

Cơ hội tỷ USD từ tài sản mã hóa

Phát biểu tại Diễn đàn “Thị trường tài sản số: Từ xu hướng tới bứt phá” ngày 2/10, trong khuôn khổ Ngày hội Đổi mới sáng tạo quốc gia 2025, Giám đốc Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia – Vũ Quốc Huy nhấn mạnh, nền kinh tế số toàn cầu đang chứng kiến sự dịch chuyển mạnh mẽ, trong đó tài sản mã hóa nổi lên với tốc độ tăng trưởng nhanh chưa từng có.

Số liệu của Chainalysis cho thấy, giá trị giao dịch trên chuỗi tại khu vực châu Á - Thái Bình Dương tăng từ 81 tỷ USD/tháng vào tháng 7/2022 lên 244 tỷ USD vào cuối năm 2024, tức gấp ba lần chỉ trong vòng 30 tháng. Việt Nam góp mặt trong nhóm dẫn đầu, đứng thứ ba khu vực với dòng vốn hơn 220 tỷ USD.

Theo ông Huy, việc người dân sử dụng tài sản mã hóa để chuyển tiền, tiết kiệm và ứng dụng vào các dịch vụ số phản ánh nhu cầu rất lớn. Nhưng khi hoạt động chủ yếu diễn ra trên các sàn quốc tế, chúng ta phải đối diện bài toán thất thu thuế, rủi ro phòng chống rửa tiền, chống tài trợ khủng bố và tội phạm công nghệ cao.

Ở góc nhìn toàn cầu, ông Phan Đức Trung – Chủ tịch Hiệp hội Blockchain & Tài sản số Việt Nam (VBA) cho rằng, token hóa tài sản thực (RWA) đang trở thành “làn sóng không thể đảo ngược”. Theo báo cáo của BCG, quy mô RWA có thể đạt tới 19.000 tỷ USD vào năm 2033, tương đương hơn 10% GDP toàn cầu. Ông Trung nhận định, đây là một bước đột phá có thể so sánh với sự ra đời của quỹ tương hỗ những năm 1970 hay ETF thập niên 1990, nhưng RWA còn phổ biến hơn bởi bất kỳ loại tài sản nào cũng có thể được số hóa và giao dịch trên blockchain.

Tại Việt Nam, bước ngoặt lớn là việc Chính phủ vừa ban hành Nghị quyết 05/2025/NQ-CP ngày 9/9/2025 về thí điểm thị trường tài sản mã hóa. Ông Tô Trần Hòa – Phó Trưởng ban Phát triển thị trường Chứng khoán (Ủy ban Chứng khoán Nhà nước) cho biết, nghị quyết này tạo khung pháp lý nền tảng cho sự hình thành thị trường trong nước.

Theo đó, doanh nghiệp phát hành tài sản mã hóa phải là pháp nhân tại Việt Nam, dựa trên tài sản thực và công khai minh bạch. Các tổ chức cung cấp dịch vụ tài sản mã hoá (VASP) phải đáp ứng điều kiện nghiêm ngặt: vốn điều lệ tối thiểu 10.000 tỷ đồng, sở hữu nước ngoài không vượt quá 49%, hạ tầng công nghệ đạt chuẩn an toàn cấp độ 4/5. Ngoài giao dịch và lưu ký, VASP bắt buộc tách bạch tài sản khách hàng, xây dựng cơ chế giải quyết tranh chấp, bồi thường khi có sự cố. Theo ông Hòa, cơ chế thí điểm vừa mở đường cho sáng tạo, vừa đóng vai trò bộ lọc, loại bỏ mô hình rủi ro. Mục tiêu là tạo niềm tin cho nhà đầu tư và hội nhập chuẩn mực quốc tế.

Rửa tiền, tội phạm công nghệ và lỗ hổng pháp lý

Một trong những thách thức lớn nhất khi phát triển thị trường tài sản mã hóa là phòng chống rửa tiền và tội phạm công nghệ cao. Bà Nguyễn Thị Minh Thơ – Phó Cục trưởng Cục Phòng chống rửa tiền (Ngân hàng Nhà nước) cho biết, Việt Nam đang nằm trong “Danh sách xám” của FATF từ tháng 6/2023.

Trong Báo cáo Đánh giá rủi ro quốc gia, bốn lĩnh vực liên quan đến tài sản mã hóa gồm dịch vụ ví, quỹ đầu tư, stablecoin, tài sản ảo dạng chứng khoán và tiện ích đều được xếp hạng rủi ro ở mức trung bình cao đến cao. Theo bà Thơ, nghị quyết 05 quy định các VASP phải tuân thủ nghiêm các quy định về chống rửa tiền và chống tài trợ khủng bố, bao gồm việc xây dựng quy trình nhận diện khách hàng, giám sát giao dịch từ 1.000 USD, lưu trữ dữ liệu tối thiểu 10 năm, báo cáo các giao dịch bất thường. “VASP phải vận hành như một tổ chức tài chính, thậm chí còn có yêu cầu đặc thù hơn”, Phó Cục trưởng Cục Phòng chống rửa tiền lưu ý.

Ở khía cạnh an ninh, Thượng tá Nguyễn Thành Chung – Phó Trưởng phòng 4, Cục A05 (Bộ Công an) cho biết, trong 5 năm từ tháng 12/2019 đến tháng 5/2024, cơ quan chức năng phát hiện gần 20.000 vụ lừa đảo qua mạng, liên quan hơn 17.000 đối tượng, gây thiệt hại hơn 12.000 tỷ đồng. Phần lớn số tiền phạm tội bị chuyển thành tài sản mã hóa thông qua các sàn quốc tế như Binance, HTX, OKX,… với giá trị giao dịch mỗi ngày lên tới hàng nghìn tỷ đồng.

Thượng tá Nguyễn Thành Chung cảnh báo, các sàn quốc tế chưa được cấp phép lại thu thập lượng lớn thông tin khách hàng nhưng không tuân thủ Luật An ninh mạng hay Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân. Vì vậy, việc giao dịch trên sàn trong nước được cấp phép không chỉ giúp chống rửa tiền, chống tài trợ khủng bố mà còn bảo vệ quyền lợi khách hàng khi có tranh chấp.

Một vấn đề lớn khác được các chuyên gia nhấn mạnh là tính đầy đủ và đồng bộ của pháp luật. GS.TS Phan Trung Lý – nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội cho rằng, pháp luật hiện mới dừng ở mức nguyên tắc. Để tài sản mã hóa thực sự trở thành động lực tăng trưởng kinh tế hai chữ số theo chủ trương Nghị quyết 57-NQ/TW, Việt Nam cần thiết chế quản lý chuyên trách, định nghĩa rõ ràng các khái niệm tài sản số, quyền sở hữu, nghĩa vụ thuế, xử lý tranh chấp, bảo vệ người tiêu dùng và tiêu chuẩn an ninh mạng. Ông nhấn mạnh chính sách phải vừa đủ để bảo vệ, vừa linh hoạt để thúc đẩy đổi mới. Nếu quá chặt, thị trường sẽ bị bóp nghẹt; nếu quá lỏng, rủi ro sẽ bùng phát.

Theo ông Lý, việc phát triển thị trường tài sản mã hóa cần gắn liền với bảo đảm an ninh, quyền dữ liệu cá nhân, phòng chống rửa tiền, phù hợp tinh thần hoàn thiện Nhà nước pháp quyền nêu tại Nghị quyết 27-NQ/TW. Bên cạnh đó, cần đào tạo nguồn nhân lực số, đầu tư hạ tầng, đổi mới cơ chế hành chính, tạo sân chơi công bằng cho doanh nghiệp tư nhân, theo định hướng Nghị quyết 68-NQ/TW. Ông nhấn mạnh, chỉ khi có sự kết hợp giữa hành lang pháp lý đầy đủ, năng lực quản trị mạnh mẽ và nền tảng công nghệ vững chắc, tài sản mã hóa mới có thể phát triển bền vững, đồng thời đóng góp thực sự vào tăng trưởng kinh tế.