Mùa ngũ vị tử “hạt ngọc trời” nơi đại ngàn 

Từ tháng 8 đến tháng 10 hàng năm, khi những chùm ngũ vị tử bắt đầu chuyển màu đỏ mọng, đồng bào Xơ Đăng phía Tây Quảng Ngãi ở các xã Đăk Tơ Kan, Đăk Sao, Tu Mơ Rông, Măng Ri lại rủ nhau vào rừng thu hái.

Chị Y Chuông (35 tuổi, làng Đăk Chum 1, xã Tu Mơ Rông) kể, ngày trước đi rẫy gặp ngũ vị tử chỉ hái ăn chơi, không ai nghĩ đến chuyện buôn bán. Vài năm trở lại đây, khi thương lái tìm đến tận bản thu mua, mùa ngũ vị tử trở thành dịp để nhiều gia đình có thêm thu nhập.

“Hai chị em tôi mỗi ngày có thể hái khoảng 30kg, giá 25.000 đồng/kg. Có hôm mang về nửa tạ quả, thu được tiền triệu” – chị Y Chuông chia sẻ.

Ngũ vị tử là cây dây leo sống bám trên thân gỗ, thường mọc ở độ cao từ 1.200 – 1.600m, nơi rừng non giáp rừng già. Quả khi chín chuyển sang màu đỏ hồng, căng mọng và có hương vị pha trộn đủ năm vị: chua, ngọt, đắng, cay và mặn. Người Xơ Đăng từ bao đời nay vẫn gọi nó trìu mến là “hạt ngọc trời”.

Ngũ vị tử không dễ khai thác bởi các chùm quả nằm tít trên cao. Người hái phải leo lên thay vì chặt hạ cây, để mùa sau còn thu hoạch. Mùa quả rộ lại trùng mùa mưa, đường rừng trơn trượt, thế nhưng người Xơ Đăng vẫn kiên trì vào rừng từ sớm tinh mơ, băng qua suối lạnh để kịp mang về những bao quả đỏ au còn đọng sương.

Ngũ vị tử sau khi thu hái được bán tươi hoặc sấy khô để chế biến thành trà, ngâm rượu, lên men làm nước uống... Những năm gần đây, chính quyền xã đã kết nối các thôn với hợp tác xã để bao tiêu đầu ra, hình thành chuỗi sản xuất – tiêu thụ khép kín, giúp bà con yên tâm thu hoạch.

Giám đốc Hợp tác xã Thảo dược cộng đồng Tu Mơ Rông Hồ Thị Thanh Thủy cho biết, giá thu mua ngũ vị tử chín hiện đạt 25.000 đồng/kg, gần gấp đôi năm ngoái.

“Mỗi ngày, hợp tác xã thu mua khoảng 500 - 600kg, cao điểm có thể hơn 1 tấn. Người dân chỉ cần mang đến, sản phẩm được thu mua toàn bộ với giá ổn định” - bà Thủy nói.

Không chỉ có giá trị kinh tế, ngũ vị tử còn là một loại dược liệu quý. Theo y học cổ truyền, quả có vị chua chát, tính ấm, không độc, đi vào ba kinh phế - tâm - thận, có tác dụng cố thận, chỉ mồ hôi, cường âm, ích khí, giúp phục hồi sức khỏe, tăng cường trí nhớ. Y học hiện đại cũng sử dụng hoạt chất từ ngũ vị tử để bào chế các sản phẩm tăng đề kháng, an thần và hỗ trợ hệ thần kinh.

Cùng với sâm Ngọc Linh, nấm lim xanh và sâm dây, ngũ vị tử góp phần tạo nên bản sắc dược liệu đặc trưng của vùng núi Tu Mơ Rông.

Bí thư Đảng ủy xã Tu Mơ Rông Võ Trung Mạnh cho biết, chính quyền xã sẽ phối hợp xây dựng thương hiệu “Ngũ vị tử Tu Mơ Rông” nhằm nâng cao giá trị sản phẩm và mở rộng thị trường tiêu thụ.

Những ngày này, men theo con đường đất đỏ trơn trượt, dễ bắt gặp tốp người Xơ Đăng gùi bao quả trở về bản, áo đẫm sương rừng, gương mặt rạng rỡ. Trong ánh nắng muộn, những chùm ngũ vị tử đỏ au ánh lên như “hạt ngọc trời”, mang theo niềm vui mùa thu hoạch về với núi rừng Ngọc Linh.

Trong bối cảnh nông sản thường bấp bênh đầu ra, ngũ vị tử trở thành nguồn thu quan trọng giúp bà con miền núi trang trải cuộc sống, nhất là vào mùa mưa.