Mùa nước nổi miền Tây – mùa thương nhớ sản vật vùng sông nước

“Tôi đứng giữa nơi đây bốn bề sóng nước, phản phất hương hoa ngào ngạt lục bình. Nghe tình quê ấm áp tâm hồn. Bông súng cá linh nồi canh chua nấu vội. Hoa điên điển ngọt bùi của đồng ruộng quê ta…”

Câu ca của lão ngư ngân nga giữa dòng sông Hậu mênh mang, hiền hòa, chở nặng phù sa với bao sản vật mùa nước nổi – mùa vàng của ngư dân đồng bằng sông Cửu Long, mùa của đợi chờ, thương nhớ, ấm no, hạnh phúc rưng rưng…

Mùa nước nổi miền Tây là mùa của những sản vật dân dã, chứa đựng tinh hoa của vùng sông nước trù phú.

Khi mùa nước nổi miền Tây về, cá linh là sản vật “gây thương nhớ” nhất trong làng ẩm thực. Cá linh non nhỏ nhắn với xương mềm, thịt ngọt là món ngon đặc biệt của mùa này. Những con cá linh đầu mùa mang hương vị phù sa khó lẫn.

Cá linh nguồn gốc từ biển hồ Tonle Sap (Campuchia), chúng di chuyển theo dòng chảy sông Mekong xuống đồng bằng sông Cửu Long. Khoảng rằm tháng 6 âm lịch, cá linh bắt đầu xuất hiện ở các sông, rạch vùng đầu nguồn biên giới Tây Nam, được gọi là cá linh non, hay cá linh sữa. Khi mùa mưa đến, cá con lớn dần theo con nước, tràn vào các kênh rạch, cánh đồng ngập nước để sinh sống và phát triển. Đến mùa Thu, khi nước rút dần, cá linh trưởng thành sẽ theo dòng nước đổ ngược ra sông lớn để trở về thượng nguồn, chuẩn bị cho mùa sinh sản tiếp theo.

Mùa vụ sinh sản của cá linh thường diễn ra từ tháng 5 đến tháng 7 âm lịch. Bãi đẻ của chúng là những nơi nước chảy như ngã ba sông, ven cồn. Cá linh thành thục (trưởng thành) khi đạt chiều dài khoảng 11 cm. Một cá linh cái trưởng thành có thể đẻ từ 23.500 - 90.500 trứng.

Cá linh non được chế biến các mó ăn như canh chua, tẩm bột chiên giòn, kho mắm, kho lạt… Cá linh thường được ăn kèm cùng các loại rau đồng mùa nước nổi như bông súng, bông điên điển, rau muống… làm nên hương vị đặc trưng của món ăn. 

Nhắc đến mùa nước nổi miền Tây không thể không kể đến bông điên điển, loài hoa mọc hoang nhưng lại có giá trị đặc biệt. Bông điên điển nở vàng rực bên bờ kênh, bờ sông, báo hiệu mùa nước nổi đã về. Đây là một nguyên liệu đặc trưng cho các món ăn miền Tây, từ canh chua cá linh, lẩu chua đến bánh xèo bông điên điển.

Bông súng ma có thể được coi như một đặc sản của mùa lũ miền Tây. Đây là một loài hoa đặc trưng có màu tím hồng hoặc trắng, thường chỉ nở rộ trong mùa nước nổi. Và đặc biệt hơn nó chỉ nở rộ vào thời điểm ban đêm, còn khi mặt trời lên thì sẽ tàn và chìm sâu xuống nước. Bởi đặc điểm khác lạ này, người dân miền Tây nếu muốn thu hoạch bông súng thì phải đi ra đồng từ lúc nửa đêm và thực hiện thu hoạch cho đến tận khi mặt trời lên. Bông súng ma được sử dụng phổ biến để chế biến rất nhiều món ăn ngon đúng điệu miền Tây như: ăn sống, bóp gỏi, nấu canh chua, xào tép, làm mắm kho,...

Theo một số nông dân chuyên giăng lưới cá vào mùa lũ, ngoài cá linh non thì các loại cá mùa nước nổi khác như cá chốt, cá lăng, cá dảnh, cá mè cũng đã về đồng nhiều hơn.

Mùa nước nổi miền Tây còn mang lại sản vật từ đồng ruộng. Chuột đồng ở Đồng Tháp, An Giang là niềm tự hào của người dân nơi đây. Chuột được chế biến thành nhiều món như nướng lu, nướng sả ớt, khìa. Thậm chí có nơi làm lẩu chuột độc đáo.

Du khách ghé thăm miền Tây vào mùa nước nổi đều nhớ vị ngọt béo của chuột nướng. Món ăn này chắc chắn sẽ khiến thực khách không thể nào quên

Cá rô đồng được biết đến với thịt béo, thơm và dai, phù hợp với cả vùng nước ngọt lẫn nước lợ. Cá rô đồng không chỉ là món ăn quen thuộc trong bữa cơm của người dân miền Tây, mà còn được ưa chuộng tại các thành phố lớn.

Những món ăn chế biến từ sản vật mùa nước nổi không chỉ phản ánh văn hóa ẩm thực phong phú. Chúng còn là niềm tự hào của người dân miền Tây. Các loại sản vật với nét riêng làm ấm lòng người xa xứ và gây thương nhớ cho bất kỳ ai từng đặt chân đến vùng đất này. Mùa nước nổi miền Tây, với đầy đủ hương sắc và hương vị, thực sự là một kho tàng ẩm thực đặc biệt thể hiện sự hào sảng, mộc mạc và phóng khoáng của con người miền Tây sông nước.

Hàng triệu người dân miền Tây được hưởng lợi từ mùa nước nổi. Đây là vụ mùa đánh bắt, thu hoạch cá tôm và các loại thủy sinh lớn nhất trong năm. Tỉnh An Giang trước đây đã từng triển khai đề án khai thác, nuôi trồng mùa nước nổi với doanh thu ước đạt 1.000 tỷ đồng mỗi năm.

Các mô hình sinh kế tiêu biểu trong mùa nước nổi như: trồng ấu, nuôi tôm, cá, nuôi ốc, lươn… với nguồn nước phù sa màu mỡ. Mùa này trồng ấu cây phát triển tốt, cho năng suất cao và mang lại lợi nhuận gấp nhiều lần so với trồng lúa. Việc nuôi trồng mùa nước lên nông dân đã tận dụng tài nguyên thiên nhiên, sử dụng hiệu quả nguồn phù sa và nước lũ, chi phí thấp, mang lại lợi nhuận kinh tế cao hơn so với các phương thức canh tác truyền thống, giúp cải thiện đời sống.

Mùa nước nổi cũng là mùa du lịch về miền sông nước miền Tây với những trải nghiệm thú vị như: chèo thuyền ngắm cảnh trong rừng tràm Trà Sư; cùng thả lưới giăng câu với người dân; ngắm những cung đường giữa ruộng lúa, sông nước mênh mang, núi non nhấp nhô cùng chuỗi hang động thú vị; thưởng thức lẩu cá linh bông điên điển, bông súng mắm kho, chuột đồng nướng lu, cá lóc nướng trui, lẩu mắm, Bánh xèo... và nghe ca cổ giữa mênh mang sông nước hiền hòa, trù phú.