Người quê trồng xoan không phải để ngắm hoa hay làm cảnh, cũng không phải để lấy bóng mát mà thường là lấy gỗ để làm nhà. Nông dân, cất được một nếp nhà với cột kèo, dui mè, quá giang… bằng xoan ngâm là một điều không dễ bởi phải trồng hoặc mua được những cây xoan nhiều năm tuổi mới có được. Nhà tôi, sau lưng là vườn xoan, trước nhà cũng trồng những dãy xoan. Mùa đông, xoan rụng lá chỉ còn trơ lại những cành khẳng khiu, khô xám. Người quê tôi hay gọi xoan sầu đông vì nó thường mang dáng vẻ u buồn tội nghiệp với thân cành trơ lá trong mùa cái rét ngự trị. Cây xoan thường gầy guộc nên cành lá cũng thưa thớt và ít đem lại bóng mát cho con người. Lá xoan có thể đem bón ruộng hoặc dùng để dấm cho những buồng chuối vừa chặt trên cây xuống mau chóng chín vàng. Mẹ tôi bảo lá xoan đắng lắm nên khi nó rụng xuống, đám cỏ dưới gốc cũng vì thế mà còi cọc, thưa thớt. Xuân sang, những đợt mưa phùn lất phất sẽ đánh thức những chồi nụ ngủ quên dưới lớp vỏ cành xám xịt. Chúng mở mắt và chẳng mấy lúc đã phủ kín đám cành khô bằng màu xanh non mướt, mỡ màng. Những chùm biếc nơi đầu cành bung ra làm cây xoan tươi tắn trẻ trung. Cành lá vươn dài trong nắng xuân ấm áp để từ đó những chùm hoa tim tím dịu dàng khoe sắc. 
Hoa xoan nở khẽ lắm, cứ bẽn lẽn dịu dàng như một cô gái quê bởi sắc màu không rực rỡ, hương thơm không nồng nàn quyến rũ. Hoa cứ âm thầm nở để rồi trút xuống mặt đất một tấm thảm tim tím ánh hồng giữa làn mưa êm như nhung lụa. Đàn muỗi nước chẳng biết đốt người đã từ đâu kéo ra đông nghịt, bay thành đàn phiêu dạt trong không gian vào đúng độ hoa xoan nở rộ nên được người quê gọi là muỗi hoa xoan. Với riêng tôi, hoa xoan hiền lắm, đôi khi sắc màu của nó phải nhìn kỹ mới thấy bởi nó thường lẩn vào giữa màu trời mây phủ đầy sương khói của mùa xuân.Hoa xoan gắn bó với người quê, gắn bó với những đêm hội làng mùa xuân cùng những thiếu nữ chân quê giản dị. Vào những khi mưa bụi giăng kín đất trời và hoa xoan trải thảm trước ngõ, tôi thường bắt gặp bà nội đưa ánh mắt mờ thường có ý nghĩ bà đang sống lại thời thiếu nữ của mình khi kể lại cho chúng tôi nghe những câu chuyện về một thời xa vắng. Ở đấy tôi hay bắt gặp một người con gái yếm đào thắt lưng hoa lý, vấn khăn mỏ quạ và có nụ cười như mùa thu tỏa nắng. Cô gái có đôi mắt lúng liếng đa tình cùng hát điệu hát giao duyên ngọt ngào với chàng trai hào hoa trong tà áo the, khăn xếp. Có một kết thúc không trọn vẹn khiến câu chuyện bà kể thấm đẫm nỗi buồn. Bà gói nỗi buồn ấy trong hương trầu quế thơm nồng và chỉ khi mưa bụi trắng trời còn hoa xoan rụng vơi đầy trước ngõ thì đôi mắt mờ đục khói sương ấy lại hướng về miền cổ tích, nỗi buồn xưa ngỡ đã ngủ yên nay lại trỗi dậy trong trái tim vốn đã già nua vì tuổi tác. Tôi đã đi qua thật nhiều những mùa hoa xoan như thế. Mỗi khi mưa xuân bay phơi phới, tôi lại gặp đâu đó trong màu hoa tim tím đôi mắt buồn xa xăm của bà nội. Màu hoa ấy, làn mưa ấy đã đi vào ánh mắt bà, phủ lên đó màu khói sương lãng đãng cho dù nỗi buồn năm xưa đã chìm vào miền ký ức sâu thẳm. Mỗi lần, gặp lại loài hoa mang tên sầu đông trong tiết mưa xuân lất phất, tôi thấy mình đang nằm trong ổ rơm ấm áp, bên hương trầu quế nồng nàn, nghe bà kể chuyện ngày xưa…
| ..Mỗi khi mưa xuân bay phơi phới, tôi lại gặp đâu đó trong màu hoa tim tím đôi mắt buồn xa xăm của bà nội. Màu hoa ấy, làn mưa ấy đã đi vào ánh mắt bà, phủ lên đó màu khói sương lãng đãng cho dù nỗi buồn năm xưa đã chìm vào miền ký ức sâu thẳm... |
