| Theo sử sách ghi lại, đình Hoành Sơn được xây dựng vào năm 1763, do ông Đặng Thạc - một vị Hương cống, làm quan dưới triều vua Lê Hiển Tông khởi xướng và chủ sự. Đây là nơi diễn ra các hoạt động của làng từ kinh tế đến chính trị, văn hóa và cũng là nơi thờ Thành hoàng làng Lý Nhật Quang, cùng Tứ Vị Thánh Nương và hợp tự các vị Chư phật. |
| Thành hoàng Lý Nhật Quang - là Hoàng tử thứ 8 của vua Lý Thái Tổ, vị tri châu đầu tiên của xứ Nghệ, người có nhiều đóng góp về kinh tế, chính trị, xã hội ở Nghệ An. Nhất là với người dân tổng Nam Kim, ông còn có công lao chiêu mộ dân lưu tán và cảm hóa, sử dụng tù binh để khai phá đất đai, lập nên nhiều làng mới, trong đó có làng Hoành Sơn. |
| Ông Đinh Văn Hải (56 tuổi) người trông coi đình Hoành Sơn cho biết, những năm gần đây du khách thập phương đến với đình Hoành Sơn rất đông, nhất là vào các ngày lễ. Ngôi đình này được dựng lên hoàn toàn bằng gỗ lim, theo thời gian nhiều hạng mục gần đây bị xuống cấp đã được tu bổ và thay mới. |
| ''Theo truyền thuyết kể lại rằng, ngày ấy bên bờ sông Lam trước, phía trước cửa đình xuất hiện một bè gỗ lim không biết từ đâu trôi về, người dân trong làng đã vớt lên số gỗ vừa đủ dựng nên ngôi đình này. Đình Hoành Sơn được thực hiện bởi 2 tốp thợ, mỗi tốp một nửa, khi các công đoạn hoàn thành để dựng lên, ráp lại thì hoàn toàn khớp nhau'', ông Hải nói. |
| Nhiều họa tiết được chạm khắc hết sức tinh xảo... |
| Trên các cấu kiện gỗ cũng được trang trí bằng các hình tượng điêu khắc... |
| Từ con rường, quá giang, câu đầu đến cốn mê, xà, cổ nghé, kẻ… đều được trang trí dày đặc, kỹ thuật chạm khắc tinh xảo, như hình tượng Tứ linh, các điển cố, điển tích… |
| Đình Hoành Sơn được thiết kế ngoảnh ra hướng Đông Bắc, có 2 tòa, tổng diện tích 1.663,3m2, trong đó Đại đình có diện tích 330,4m2, gồm 7 gian, 2 chái được tập trung chạm khắc nghệ thuật. |
 |
| Đình Hoành Sơn được các nhà nghiên cứu về nghệ thuật kiến trúc đánh giá là ngôi đình tiêu biểu nhất của miền Trung và là một trong những ngôi đình có quy mô lớn với nghệ thuật chạm khắc đẹp nhất cả nước. |
| Ngày 25/12/2017, đình Hoành Sơn được Thủ tướng Chính phủ ký Quyết định số 2082/QĐ-TTg xếp hạng là Di tích Kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia đặc biệt. |
| Nhiều kiến trúc nghệ thuật được thể hiện từ trên mái đình... |
| Hàng ngày, ngôi đình luôn được ông Đinh Văn Hải chăm sóc, trông coi đình.. |
| Hiện, đình Hoành Sơn đã bắt đầu có dấu hiệu xuống cấp rất cần các cấp chính quyền, các tổ chức cá nhân chung tay của tu bổ, tôn tạo xứng tầm với Di tích quốc gia đặc biệt. |
