KTĐT - Ngày 15/11, tại Singapore, Hội nghị cấp cao Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) và Mỹ lần thứ nhất đã diễn ra với sự tham dự của 10 nhà lãnh đạo ASEAN và Tổng thống Mỹ Barack Obama. Chủ tịch nước ta Nguyễn Minh Triết đã tham dự hội nghị.
Với chủ đề “Quan hệ đối tác tăng cường vì hòa bình và thịnh vượng bền vững”, tại hội nghị, các nhà lãnh đạo đã điểm lại những bước tiến tích cực của quan hệ đối thoại ASEAN – Mỹ trong 32 năm qua và đề ra phương hướng, biện pháp đẩy mạnh quan hệ đối tác tăng cường trong thời gian tới.
Các nhà lãnh đạo đã nhất trí cần tăng cường hợp tác hơn nữa trong các lĩnh vực cùng quan tâm. Theo đó, hai bên sẽ tiếp tục triển khai kịp thời và hiệu quả các thỏa thuận hợp tác hiện có, đặc biệt là Kế hoạch hành động thực hiện Tuyên bố Tầm nhìn chung về quan hệ đối tác tăng cường ASEAN – Mỹ, đồng thời thúc đẩy hợp tác về chính trị -an ninh, kinh tế-thương mại, giáo dục và đào tạo, khoa học - công nghệ, giao lưu nhân dân, hợp tác phát triển cũng như xử lý các thách thức toàn cầu.
Tại hội nghị, Tổng thống B. Obama khẳng định, Mỹ coi ASEAN là một đối tác chủ chốt ở châu Á - Thái Bình Dương và mong muốn tăng cường quan hệ nhiều mặt với ASEAN. Tổng thống Mỹ khẳng định vai trò trung tâm của Hiệp hội ASEAN trong xây dựng cấu trúc khu vực, theo đó sẽ đề cao các giá trị và chuẩn mực chung, tôn trọng sự đa dạng trong khu vực; đồng thời thông báo chính sách can dự (của Mỹ) với ASEAN là đối tác quan trọng trong thúc đẩy hòa bình, ổn định và phồn vinh.
Phát biểu tại hội nghị, Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết nhấn mạnh tầm quan trọng của việc duy trì đối thoại thường xuyên ở cấp cao nhất giữa ASEAN và Mỹ vì lợi ích của cả hai bên. Chủ tịch nước đề nghị hai bên đẩy mạnh hơn nữa hợp tác nhiều mặt, nhất là về kinh tế-thương mại và đối phó với các thách thức toàn cầu, đồng thời dành nguồn lực cần thiết để cụ thể hóa các thỏa thuận, nhất là Kế hoạch hành động triển khai Tuyên bố Tầm nhìn chung về quan hệ đối tác tăng cường ASEAN – Mỹ trong thời gian tới.
Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết cũng khẳng định, Việt Nam sẽ tiếp tục đóng góp tích cực cho sự phát triển của quan hệ ASEAN - Hoa Kỳ cả về đa phương và song phương, nhất là trong năm 2010, khi Việt Nam đảm nhiệm cương vị Chủ tịch ASEAN.
Mỹ đang có quan hệ đồng minh chiến lược với 2 trong số 10 quốc gia ASEAN, là Philíppines và Thái Lan. ASEAN nắm trong tay tuyến vận tải biển bận rộn nhất thế giới, qua Eo biển Malacca. ASEAN là nhóm quốc gia phụ thuộc vào thương mại nhất thế giới, với tổng giá trị kim ngạch thương mại tương đương với gần 100% GDP của ASEAN, hiện ở mức 1.300 tỷ USD. ASEAN là đối tác thương mại lớn thứ 5 của Mỹ, với thị trường gần 650 triệu người.
Hội nghị cấp cao ASEAN – Mỹ là dấu mốc lịch sử mới cho sự can dự của Mỹ vào Đông Nam Á. Đây là lần đầu tiên Tổng thống Mỹ tham dự cuộc gặp trong đó có cả Thủ tướng Myanmar, một bước đi quan trọng về ngoại giao. Bằng sự kiện này, Mỹ đã tự thoát ra khỏi cái bẫy do chính mình lập nên, đó là để vấn đề Myanmar cản trở mối quan hệ với cả khối ASEAN. Tổng thống Obama đã khẳng định rằng, ASEAN có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với Mỹ về an ninh, thương mại, xã hội và văn hoá, vì thế “Mỹ không thể để một vấn đề cản trở việc tăng cường quan hệ với các đối tác ASEAN”.
Kết quả chủ yếu nhất của cuộc gặp này là Tổng thống Obama thiết lập được mối liên hệ trực tiếp với các nhà lãnh đạo ASEAN, những người cũng mong muốn và có thể thúc đẩy quan hệ chặt chẽ hơn với Mỹ. Cuộc gặp không đưa ra sáng kiến cụ thể nào mới, nhưng đây là sự khởi đầu quan trọng, mở ra kênh thảo luận thực chất hơn giữa các chính phủ để tăng cường hợp tác trong những lĩnh vực thương mại, giáo dục, y tế, khoa học và công nghệ, chống khủng bố và huấn luyện quân sự.
Trong bối cảnh nhiều sáng kiến hình thành thể chế khu vực mới đang nổi lên, như ASEAN+3, Cộng đồng Châu Á-Thái Bình Dương, Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á,… và Mỹ có nguy cơ bị gạt ra ngoài tiến trình này, vì thế nước Mỹ, dưới thời tổng thống B. Obama đang nỗ lực để trở lại là một bên trong bất cứ tổ chức khu vực nào. Chính trong khung cảnh đó mà Hội nghị thượng đỉnh Mỹ- ASEAN trở nên quan trọng. ASEAN đã có các cuộc gặp thượng đỉnh riêng rẽ với Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc và cuộc gặp cấp cao ASEAN+3 với ba nước đó. Tại các cuộc gặp này, các kênh trao đổi quan trọng đã hình thành, niềm tin giữa các nhà lãnh đạo được vun đắp và ảnh hưởng lẫn nhau được tăng cường. Vì thế Mỹ phải can dự ở cấp độ hợp lý. Chính quyền Obama đã thực hiện những bước đi quan trọng theo hướng này, như tham gia Hiệp ước Thân thiện và hợp tác ASEAN (TAC) và Ngoại trưởng Mỹ Clinton đã tới thăm Đông Nam Á đầu năm nay. Hội nhập kinh tế Đông Á là không thể tránh khỏi và tiến trình này đã và đang diễn ra, cho dù có hay không có sự can thiệp của các chính phủ. Mỹ đã có mối liên hệ chặt chẽ với khu vực này. Các công ty Mỹ đang đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sự vận hành của hệ thống thương mại Châu Á. Xét từ góc độ an ninh, thể chế khu vực không có sự tham gia của Mỹ sẽ mất cân bằng và không nhận được sự ủng hộ rộng rãi. Thách thức đối với APEC hay Hội nghị thượng đỉnh Đông Á mở rộng, mà chắc Mỹ sẽ tham dự, chính là bắt kịp với mức độ hội nhập và phụ thuộc lẫn nhau giữa các quốc gia trong toàn vùng Châu Á-Thái Bình Dương.
Xuất phát từ công nhận kể trên, nhân Hội nghị cấp cao ASEAN – Mỹ lần thứ nhất, Tổng thống Obama đã loan báo nhiều quyết định trong chiều hướng nâng cao quan hệ với khối ASEAN. Trước hết là duy trì cuộc họp cấp thượng đỉnh với ASEAN vào năm 2010. Ý định mời 10 lãnh đạo Đông Nam Á qua Mỹ dự hội nghị tương tự. Quyết định thứ hai là thành lập Nhóm Nhân sĩ Mỹ-ASEAN có chức năng nhận diện các vấn đề khu vực và thế giới mà hai bên có thể hợp tác với nhau để giải quyết. Ngoài ra, Mỹ cũng sẽ thiết lập một phái bộ thường trực đặt tại Jakarta, nơi có trụ sở chính của ASEAN. Bên cạnh đó, sáng kiến hợp tác phát triển vùng hạ lưu sông Mêkông giữa Mỹ và 4 nước Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam cũng được nâng cấp, với các cuộc họp cấp bộ trưởng diễn ra định kỳ hàng năm.
So với Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc… Mỹ tiến hành họp cấp cao với ASEAN muộn hơn. Nhưng do vai trò và vị trí của Mỹ ở khu vực và trên thế giới, quan hệ Mỹ - ASEAN sẽ nhanh chóng được thắt chặt đúng như những gì mà các nhà lãnh đạo ASEAN và Mỹ đã nhất trí tại Singapore mới đây./
