Nâng cao vị 34 doanh nghiệp Việt Nam trong chuỗi cung ứng năng lượng toàn cầu

Đây là diễn đàn đa chiều để các chuyên gia, nhà hoạch định chính sách và các nhà nghiên cứu thảo luận, chia sẻ và đề xuất các giải pháp nhằm giải quyết các vấn đề đang đặt ra. Qua đó, giúp khai thác và phát triển toàn diện tiềm năng của ngành Năng lượng, đáp ứng được những thách thức hiện tại và tương lai.

Diễn đàn có sự tham gia của: PGS.TS. Ngô Trí Long - nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả - Bộ Tài chính, TS. Ngô Đức Lâm - nguyên Phó Viện trưởng Viện Năng lượng, Bộ Công Thương, Ông Trần Văn Giang, Trưởng ban Điện lực - Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam, Ông Trần Viết Nguyên - Phó trưởng Ban Kinh doanh và Mua bán điện - Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), TS. Nguyễn Đạt Minh – Trưởng khoa Quản lý công nghệ và Năng lượng – Đại học Điện lực, Ông Phạm Anh Cường - Nhà sáng lập kiêm Giám đốc điều hành Hệ sinh thái Khởi nghiệp BestB

Phát biểu khai mạc Diễn đàn, TS Hà Khắc Minh, Tổng biên tập Tạp chí Tài chính doanh nghiệp cho hay, bối cảnh thế giới bước vào giai đoạn chuyển đổi mạnh mẽ sang nền kinh tế carbon thấp, chuỗi cung ứng năng lượng toàn cầu đang trải qua những thay đổi sâu sắc. Các yếu tố như biến đổi khí hậu, bất ổn địa chính trị, tiến bộ công nghệ và yêu cầu về phát triển bền vững đang tạo ra áp lực buộc các quốc gia và doanh nghiệp phải tái định hình chiến lược năng lượng, trong đó chuỗi cung ứng đóng vai trò cốt lõi.

Theo TS. Ngô Đức Lâm, năng lượng nói chung và điện năng nói riêng giữ vai trò đặc biệt quan trọng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội. Đây là yếu tố nền tảng, cấu thành cơ sở hạ tầng thiết yếu, bảo đảm an ninh quốc gia và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân.

Ông khẳng định: “Năng lượng là vấn đề cơ bản, cốt yếu cho phát triển kinh tế. Phát triển điện lực phải đi trước một bước. Muốn hôm nay đủ năng lượng cho tăng trưởng, thì 5-10 năm trước phải đầu tư phát triển ngành điện.”

Vì đóng vai trò thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, ngành năng lượng – đặc biệt là điện năng – luôn cần phát triển với tốc độ cao hơn tốc độ tăng trưởng GDP để bảo đảm nguồn cung ổn định, kịp thời, đáp ứng nhu cầu sản xuất và tiêu dùng của toàn xã hội. Chẳng hạn, nếu GDP tăng 6%, ngành năng lượng cần tăng trưởng 8–9%; nếu GDP tăng 8%, năng lượng cần tăng tương ứng 10–11% và tiếp tục duy trì tỷ lệ này trong các năm tới.

TS. Lâm cho rằng, cả cung ứng và tiêu dùng năng lượng đều cần được quan tâm đồng đều để đảm bảo hiệu quả và giữ vững an ninh năng lượng quốc gia. Chuỗi cung ứng năng lượng là một hệ thống liên kết chặt chẽ, từ sản xuất (các nhà máy điện), truyền tải, phân phối đến bán lẻ cho người tiêu dùng cuối cùng.

Tại Việt Nam, chuỗi cung ứng này bao gồm nhiều loại hình năng lượng: than, dầu khí, thủy điện, năng lượng tái tạo như gió, mặt trời, thủy triều, địa nhiệt, sinh khối, biogas... Trong giai đoạn 2010–2020, năng lượng hóa thạch (than và dầu khí) vẫn chiếm tỷ trọng lớn, có năm lên tới 60% tổng nhu cầu năng lượng quốc gia. Trước năm 2020, cơ cấu công suất hệ thống điện quốc gia gồm: thủy điện chiếm 20–25%, nhiệt điện than 30%, dầu khí 20%, phần còn lại là điện nhập khẩu và các nguồn khác. Trong khi đó, năng lượng tái tạo vẫn còn ở giai đoạn nghiên cứu, chưa phát triển ở quy mô thương mại.

Tuy nhiên, Việt Nam đang chứng kiến một quá trình chuyển dịch năng lượng mạnh mẽ. Trong chưa đầy một thập kỷ, tỷ trọng năng lượng tái tạo đã tăng từ gần 0% lên khoảng 60% trong cơ cấu nguồn điện. So với khu vực và thế giới, Việt Nam được đánh giá là một trong những quốc gia có tốc độ chuyển dịch năng lượng nhanh nhất, hiện dẫn đầu ASEAN trong lĩnh vực năng lượng tái tạo.

TS. Lâm cho biết, toàn bộ điện năng phục vụ tăng trưởng GDP của Việt Nam sẽ từng bước được chuyển sang khai thác từ năng lượng tái tạo, chủ yếu là điện gió và mặt trời. Tỷ trọng các nguồn này tăng từ 0% (năm 2015) lên 20% (2020), dự kiến đạt 50% vào năm 2030 và còn có thể cao hơn. Việt Nam đã trở thành một trong những quốc gia chuyển dịch năng lượng mạnh mẽ nhất châu Á.

Tuy vậy, sự gia tăng nhanh chóng của năng lượng tái tạo cũng đặt ra những thách thức lớn trong vận hành lưới điện, do tính không ổn định và phụ thuộc vào thời tiết. Việt Nam buộc phải đầu tư mạnh vào chuyển đổi số ngành năng lượng, xây dựng lưới điện thông minh và hệ thống lưu trữ điện quy mô lớn như thủy điện tích năng, pin và ắc quy.

Về mặt pháp lý, nhà nước đã xác định rõ chủ trương xã hội hóa ngành năng lượng, chống độc quyền, khuyến khích mọi thành phần kinh tế tham gia. Nghị quyết 55-NQ/TW của Bộ Chính trị (năm 2020) là "chìa khóa" mở đường cho chiến lược phát triển năng lượng quốc gia, trong đó nhấn mạnh vai trò chủ lực của khu vực tư nhân trong đầu tư và vận hành hệ thống năng lượng.

Cùng với đó, các chính sách thúc đẩy phát triển kinh tế tư nhân cũng không ngừng được ban hành, tạo ra môi trường pháp lý thuận lợi, là nền tảng để doanh nghiệp Việt tích cực tham gia vào chuỗi cung ứng năng lượng.

Theo lộ trình, thị trường điện lực Việt Nam sẽ vận hành theo cơ chế thị trường có sự điều tiết của Nhà nước. Hiện nay, thị trường điện đã chuyển sang giai đoạn bán buôn cạnh tranh và đang chuẩn bị bước vào giai đoạn bán lẻ cạnh tranh - mở ra cơ hội cho các doanh nghiệp tham gia sâu vào khâu phân phối, mua bán điện và cạnh tranh sòng phẳng như nhiều quốc gia phát triển đang áp dụng.