"Giải thưởng Thiếu nhi Dế Mèn" do báo Thể thao và Văn hóa (TTXVN) sáng lập và tổ chức thường niên từ năm 2020 nhằm trao cho các sáng tác, trình diễn nghệ thuật xuất sắc “của thiếu nhi” (thiếu nhi là chủ thể sáng tạo) hoặc “vì thiếu nhi” (thiếu nhi là đối tượng phục vụ), bao gồm 1 giải thưởng lớn mang tên "Hiệp sĩ Dế Mèn" (Cricket Knight), các giải đồng hạng mang tên "Khát vọng Dế Mèn" (Cricket Desire), cùng một số tặng thưởng của Hội đồng Giám khảo, tùy theo tình hình thực tiễn mỗi mùa giải.
Trải qua 4 mùa giải (từ 2020 - 2023) đã có 2 giải "Hiệp sĩ Dế Mèn" lần lượt được trao cho nhà văn Nguyễn Nhật Ánh (2020), Trần Đức Tiến (2023) cùng 18 giải "Khát vọng Dế Mèn", 2 tặng thưởng được trao cho các văn nghệ sĩ trong và ngoài nước, trong đó có 6 tác giả là thiếu nhi.
Giải thưởng "Thiếu nhi Dế Mèn" năm nay thu hút sự tham gia của 135 tác phẩm được sáng tác, hoàn thiện trong khoảng thời gian từ 1/1/2023 - 20/4/2024. Các tác phẩm này đến từ hai nguồn, một là từ các tác giả trực tiếp gửi dự thi, hai là từ sự đề cử của các nhà xuất bản và đội ngũ cộng tác viên thân thiết của báo Thể thao và Văn hóa - những văn nghệ sỹ luôn theo dõi sát sao đời sống nghệ thuật dành cho thiếu nhi.
Phát biểu tại lễ trao giải, Tổng biên tập báo Thể thao và Văn hóa Lê Xuân Thành cho biết, "Giải thưởng Thiếu nhi Dế Mèn" ra đời cách đây 5 năm chính là nhằm tìm kiếm những luồng gió mới trong sáng tác, trình diễn nghệ thuật của thiếu nhi, vì thiếu nhi.
Cuộc thi là bức tranh toàn cảnh về nền nghệ thuật thiếu nhi trong năm qua, nhưng là tất cả nỗ lực của chúng tôi để truyền cảm hứng xem - nghe - đọc cho trẻ em và cho cả những ai từng là trẻ em, trước thềm ngày Quốc tế Thiếu nhi 1/6 này.
Giải "Hiệp sĩ Dế Mèn" là phần thưởng cao quý nhất, được xét tặng cho những tác giả hoặc là có tác phẩm đặc biệt xuất sắc đến mức xuất chúng; hoặc có tác phẩm nổi bật lọt vào vòng chung khảo, đồng thời, có nhiều cống hiến cho thiếu nhi trong cả cuộc đời và sự nghiệp của mình.
Với việc truyện dài “Tự truyện một con heo” giành được điểm xuất sắc ở cả vòng sơ khảo và chung khảo, nhà văn Lý Lan đã được Hội đồng giám khảo xem xét toàn bộ sự nghiệp để trao giải "Hiệp sĩ Dế Mèn".
Năm nay, giải thưởng đã tìm được tác giả xứng đáng để tặng giải "Hiệp sĩ Dế Mèn", nối tiếp những tên tuổi xuất sắc như Nguyễn Nhật Ánh (2020), Trần Đức Tiến (2023).
Nhà văn Lý Lan sinh năm 1957 tại Thủ Dầu Một, tỉnh Bình Dương. Nhiều bạn đọc lâu nay vẫn biết đến bà trong vai trò dịch giả của bộ truyện “Harry Potter.” Bắt đầu sự nghiệp văn học từ những năm 1980, nhà văn Lý Lan đã xuất bản hàng chục tác phẩm văn học gồm truyện, thơ, tiểu thuyết, tản văn. Tác phẩm “Ngôi nhà trong cỏ” của bà đoạt giải A cuộc thi sáng tác cho nhi đồng (1982 - 1984).
Tại buổi lễ ban tổ chức đã trao giải cho các tác phẩm:
Giải "Hiệp sĩ Dế Mèn" được trao cho nhà văn Lý Lan với "Tự truyện một con heo" (NXB Trẻ) cùng những cống hiến cho văn học thiếu nhi trong suốt cuộc đời và sự nghiệp của bà.
Giải "Khát vọng Dế Mèn" (5 giải, xếp theo thứ tự a, b, c tên tác phẩm)
- Cuộc phiêu lưu của Dế Út (bộ truyện tranh 4 tập của LinhRab, NXB Kim Đồng)
- Dưới khung trời ngát xanh (bản thảo truyện dài của Lữ Mai)
- Thư viện kỳ bí (bản thảo tranh truyện của Lê Sinh Hùng, 14 tuổi)
- Trăng ơi… từ đâu đến? (ca khúc của Thái Chí Thanh, phổ thơ Trần Đăng Khoa)
- Vương quốc nhỏ bí mật (thơ của Lã Thanh Hà, minh họa Như Quỳnh, NXB Hà Nội, Crabit Kidbooks)
Tặng thưởng của Hội đồng Giám khảo Dế Mèn (2 tặng thưởng)
- Chùm sách thiếu nhi trong bộ “Vun đắp tâm hồn” (NXB Kim Đồng) của nhà văn May gồm Bánh mì gối xinh (Thư Cao vẽ) và Ông già Noel và cuộc phiêu lưu của đôi giày mới (Thảo Võ vẽ)
- Con khỉ vàng Bắp ở Rú Mò (bản thảo truyện dài của Đặng Chương Ngạn)
Chứng nhận vào Vòng chung khảo Dế Mèn
- Kho báu trong thành phố (truyện dài của Nguyễn Khắc Cường, NXB Trẻ)
- Mật hiệu OGO (truyện dài, 6 tập của Kiều Bích Hương, NXB Kim Đồng)
- Trạng Quỳnh thời nhí nhố (series phim hoạt hình 3D do Alpha Animation Studio kết hợp cùng SConnect Việt Nam sản xuất)